Newsfeed

"Chiếu cầu hiền" là một văn kiện quan trọng thể hiện chủ trương đúng đắn của nhà Tây Sơn nhằm động viên trí thức Bắc Hà tham gia xây dựng đất nước. Cùng phân tích ý nghĩa và giá trị "Chiếu cầu hiền" của Ngô Thì Nhậm nhé!

• Mở bài:

Ngô Thì Nhậm là bậc danh sĩ nối tiếng dưới thời Tây Sơn. Ông học rộng, tài cao, tư chất thông minh, tính tình cương nghị. Ngô thì Nhậm từng làm quan dưới triều vua Lê chúa Trịnh. Khi nhà Lê – Trịnh sụp đổ, Ngô Thì Nhậm đã đi theo phong trào Tây Sơn. Ông là người có đóng góp tích cực cho triều đại Tây Sơn.

Sau khi quét sạch quân Thanh xâm lược và đám tàn quân bán nước, vua Quang Trung chăm lo phục hưng đất nước. Ông giao cho tiến sĩ Ngô Thì Nhậm thay mình viết Chiếu cầu hiền kêu gọi những người tài đức ra giúp nước. Chiếu cầu hiền ra đời từ đó.

• Thân bài:

Bố cục bài chiếu chia làm 3 phần:

+ Phần 1: Từ đầu đến người hiền vậy: Vai trò và quy luật xử thế của người hiền
+ Phần 2: Tiếp theo đến của trẫm hay sao: Tình hình thực tiễn và khao khát cầu hiền của vua Quang Trung
+ Phần 3: đoạn còn lại : Đường lối cầu hiền của vua Quang Trung

Vai trò, quy luật xử thế của người hiền.
Mở đầu bài viết, tác giả đã mượn lời của Khổng Tử:

+ Người hiền như sao sáng trên bầu trời, là tinh hoa, tinh tú của non sông, đất nước.
+ Sao sáng phải chầu về nơi Bắc thần.
+ Người hiền phải làm sứ giả cho thiên tử.

⇒ Sứ mệnh thiêng liêng, quy luật, chân lí đã được thừa nhận.

Cách nêu vấn đề, nghệ thuật lập luận ở đoạn văn mở đầu thật giàu hình ảnh, chặt chẽ. Cách nêu vấn đề cũng hết sức cô đọng, ấn tượng, giàu tính thuyết phục, tạo tiền đề vững chắc cho việc cầu hiền ở phần sau

Tác giả mượn lời của Khổng Tử trong sách Luận ngữ: Sao Bắc Đẩu giữ đúng vị trí của mình, các ngôi sao khác sẽ về sum tụ, chầu xung quanh. Như vậy, dụng ý của tác giả vừa tôn vinh các hiền sĩ vừa tôn vinh hoàng đế, đồng thời khẳng định với hiền sĩ khắp nơi rằng: triều đại mới là một triều đại dùng đức để cai trị đất nước
Tác giả còn mượn ý trời: xem việc người hiền tài về chầu thiên tử là một quy luật vừa hợp lòng trời, vừa hợp lòng người.

Vua Quang Trung là người có quyền y cao nhất nhưng ngài không ra lệnh mà phải “cầu”. Điều đó cho thấy nhà vua hướng đến những người tài năng nhưng tự trọng nên không thể ra lệnh mà phải bộc lộ tấm lòng khao khát, chân thành, thỉnh cầu. Các vị thượng quan triều Lê một phần vì trung thành với triều cũ, một phần bất mãn với triều đình mới nên chưa sẵn sàng hợp tác. Bằng những lời thỉnh cầu chân thành và thống thiết nhằm làm họ hiểu rõ thời cuộc và kêu gọi họ cùng nhau giúp sức xây dựng nước nhà.

Tình hình thực tiễn và khao khát cầu hiền của vua Quang Trung.
Tình hình thực tiễn.
Trong lúc thời thế suy vi, các nho sĩ Bắc Hà có cách cư xử tiêu cực, yếm thế:

+ Bỏ đi ở ẩn.
+ Giữ mình không dám nói thẳng.
+ Một số người làm việc cầm chừng.

⇒ Cách cư xử của các nho sĩ Bắc Hà đã biểu lộ thái độ bất hợp tác với triều đình mới. Đó là lối sống uổng phí tài năng. Cách nói của chiếu cầu hiền rất tế nhị, khéo léo, thấu tình đạt lí.

Thái độ của vua Quang Trung khi cầu hiền:
+ “Nay trẫm đang ghé chiếu lắng nghe”.
+ “Ngày đêm mong mỏi”.

⇒ Đó là thái độ khẩn khoản, thiết tha, mong mỏi..

Hai câu hỏi cuối đoạn: “Hay trẫm ít đức không đáng để phò tá chăng?” , “Hay đang thời đổ nát chưa thể ra phụng sự vương hầu chăng?” đã có tác động như thế nào đến cách ứng xử của các nho sĩ Bắc Hà. Câu hỏi đặt trong tình thế lưỡng phân khiến người nghe phải thay đổi cách ứng xử. Đó là cách nói tế nhị vừa thể hiện trí tuệ vừa thể hiện thái độ thành tâm, vừa khiêm nhường mà tha thiết.

Trước đây thời thế suy vi cách ứng xử của các nho sĩ là uổng phí tài năng nhưng đó là sự bất đắc dĩ hoặc nhầm lẫn. Do vậy nhà vua có thể khoan thứ.Nhưng thời điểm hiện tại mọi thứ đã đổi khác nên các nho sĩ, người hiền buộc phải thay đổi thái độ. Qua cách nói tế nhị vừa châm biếm và kích tướng nhẹ khiến người nghe nể trọng, tự nhận ra và tự cười về thái độ của mình. Cách nói của Quang Trung thật thấu tình, đạt lí.

Hoàn cảnh và yêu cầu của đất nước:
Tác giả đã đưa ra những lí lẽ để nói về hoàn cảnh đất nước lúc bấy giờ:

+ Buổi đầu dựng nghiệp còn nhiều khó khăn.
+ Kỉ cương nơi triều đình còn nhiều khiếm khuyết.
+ Biên ải chưa yên.
+ Dân còn nhọc nhằn.
+ Đức hóa của nhà vua còn chưa thấm nhuần khắp nơi.

⇒ Biện pháp liệt kê và kể đã tác động vào trách nhiệm của người sĩ đối với đất nước.

Tầm nhìn của vua Quang Trung:
“Một cái cột không thể đỡ nổi một căn nhà lớn…”

⇒ Cách nói có hình ảnh chặt chẽ, nhìn xa trông rộng.

Phần 2 với nghệ thuật kể, liệt kê thực trạng để tìm cách khơi gợi, kích động những hiền tài có lòng tự trọng và ý thức trách nhiệm. Đến cuối đoạn là những câu hỏi tu từ như xoáy sâu vào lòng người khiến những hiền sĩ có tâm đức không thể thờ ơ trước thực tại của đất nước. Giọng văn khi thì mạnh mẽ lúc lại khiêm nhường và thành tâm, khi thì cổ vũ khích lệ đã cho ta thấy một con người thông tuệ và một tấm lòng đại nhân của vua Quang Trung.

Chủ trương đường lối cầu hiền của vua Quang Trung:
+ Ai cũng có quyền được tham gia.
+ Cách tiến cử đa dạng.
+ Được dâng sớ tâu bày.
+ Do các quan tiến cử.
+ Dâng sớ tự tiến cử.

⇒ Đường lối cầu hiền rộng mở, đúng đắn, tiến bộ, hợp với lòng dân.

Nghệ thuật:

– Sử dụng điển cố để chuyển tải nội dung một cách hàm súc, tạo ấn tượng trang trọng.
– Lời văn ngắn gọn, súc tích; tư duy sáng rõ, lập luận chặt chẽ, khúc chiết, kết hợp với tình cảm tha thiết mãnh liệt có sức thuyết phục cả lí lẫn tình.

• Kết bài:

Chiếu cầu hiền thể hiện chủ trương đúng đắn và tầm nhìn chiến lược của vua Quang Trung trong việc cầu hiền tài phục vụ cho sự nghiệp dụng nước. Bài chiếu còn thể hiện tấm lòng vì nước, vì dân và sự khiêm tốn, thái độ chân thành của vua Quang Trung, giúp ta nhận thức được tầm quan trọng của nhân tài đối với quốc gia.

Xem thêm: https://forum.vanhoctre.com/forums/chieu-cau-hien-ngo-thi-nham.1130/

“Chiếu cầu hiền” là bài chiếu mà vua Quang Trung- Nguyễn Huệ giao cho Ngô Thì Nhậm viết bài chiếu để chiêu mộ người có đức, có tài ra phục vụ triều đình giúp dân, giúp nước. Thay tâm nguyện của đức vua Ngô Thì Nhậm đã thể hiện cho muôn dân thấy được tấm lòng vì dân, vì nước của vua Quang Trung, cũng như sự hiểu biết và tầm nhìn xa trông rộng của đức vua. Cùng phân tích bài "Chiếu cầu hiền" của Ngô Thì Nhậm để hiểu rõ hơn về văn bản này nhé!

Ngô Thì Nhậm là một Nho sĩ toàn tài có đóng góp to lớn, tích cực cho triều đại Tây Sơn. "Chiếu cầu hiền" là tác phẩm của Ngô Thì Nhậm viết thay cho vua Quang Trung nhằm mục đích kêu gọi các hiền tài khắp mọi nơi cởi bỏ tị hiềm, gắng đem hết tài sức của bản thân ra giúp vua trong sự nghiệp chấn hưng đất nước.

Trước tình thế khó khăn của đất nước và ứng xử của sĩ phu Bắc Hà, vua Quang Trung đã giao cho Ngô Thì Nhậm soạn Chiếu Cầu Hiền nhằm thu phục người tài ra giúp dân giúp nước. Bài chiều thể hiện tấm lòng vì dân vì nước của vua Quang Trung, đặc biệt cho thấy tầm nhìn xa trông rộng của một nhà lãnh đạo kiệt xuất hiếm có trong lịch sử phong kiến Việt Nam.

Đoạn văn mở đầu tác giả nêu quy luật xử thế của người hiền và mối quan hệ giữa người hiền và thiên tử. Tác giả đã dẫn lời của Khổng Tử trong sách Luận ngữ nhằm tạo dấu ấn mạnh đối với các nho sĩ: “Từng nghe nói rằng: Người hiền xuất hiện ở đời, thì như ngôi sao sáng trên trời cao. Sao sáng ắt chầu về ngôi Bắc Thần, người hiền ắt làm sứ giả cho thiên tử. Nếu như che mất ánh sáng, giấu đi vẻ đẹp, có tài mà không được đời dùng, thì đó không phải là ý trời sinh ra người hiền vậy”.

Hình ảnh so sánh: Người hiền “như sao sáng trên trời cao” đã nhấn mạnh, đề cao vai trò của người hiền, khẳng định người hiền tài là những tài sản quí giá của đất nước, giống “như sao sáng trên trời”, tinh anh, tinh túy như hoa của vũ trụ. “Sao sáng ắt chầu về ngôi Bắc Thần”: đây là quy luật tự nhiên, khẳng định người hiền phụng sự cho thiên tử là một cách xử thế đúng đắn, là lẽ tất yếu, hợp với ý trời mà người tài tất phải ra giúp vua trị nước mới xứng với “ý trời” đã sinh ra, nếu không là trái quy luật, đạo trời.

Tác giả cũng thông qua đó mà lên án: Người hiền có tài mà đi ẩn dật, lánh đời như ánh sáng bị che lấp, như vẻ đẹp bị giấu đi. Có thể nói, bằng tài năng xuất chúng của Ngô Thì Nhậm, đoạn mở đầu đã mang đến cho người đọc một so sánh đầy sáng tạo, cách lập luận chặt chẽ, cách đặt vấn đề hấp dẫn, có sức thuyết phục.

Ở phần tiếp theo, tác giả bàn về cách hành xử của sĩ phu Bắc Hà và nhu cầu cần hiền tài của triều đại mới. Trước hết tác giả nói về cách hành xử của sĩ phu Bắc Hà. Khi thời thế suy vi, họ, hoặc là mai danh ẩn tích bỏ phí tài năng; hoặc là ra làm quan nhưng lúc nào cũng sợ hãi, im lặng như bù nhìn hoặc làm việc cầm chừng. Một số “ra biển vào sông”: ẩn đi mỗi người một phương

Khi thời thế đã ổn định, họ vẫn còn hoài nghĩ. Thế nên, “chưa thấy có ai tìm đến”. Ý văn đã thể hiện tâm trạng của vua Quang Trung, niềm khắc khoải mong chờ người hiền ra giúp nước. Nhà vua có ý muốn trách những người tài của đất nước. Nay đất nước đã thái bình, nhà vua cần có sự hợp sức của nhân tài để quốc gia được phồn vinh, thịnh vượng hơn. Thế mà người hiền thì ở ẩn hoặc cố ý giữ lấy khí tiết của mình mà không để ý đến việc quốc gia đại sự. Đây là cách phê phán nhẹ nhàng và tế nghị nhưng ẩn ở phía sau là những hàm ý rất thâm thúy.

Hai câu hỏi tu từ liên tiếp “Hay trẫm ít đức không đáng để phò tá chăng? Hay đang thời đổ nát chưa thể ra phụng sự vương hầu chăng?” cho thấy sự day dứt, trăn trở khôn nguôi trong lòng vua Quang Trung. Những câu hỏi tu từ cũng đầy sự thôi thúc, khiến người nghe phải tự suy ngẫm. Cách nói khiêm tốn nhưng thuyết phục, tác động vào nhận thức của các hiền tài buộc người nghe phải thay đổi cách ứng xử.

Tác gải vạch rõ thực trạng và nhu cầu của thời đại. Buổi đầu dựng nghiệp nên triều chính chưa ổn định; biên ải chưa yên; dân chưa hồi sức sau chiến tranh; Đức của vua chưa kịp nhuần thấm khắp nơi. Những trăn trở trên cho thấy vua Quang Trung không chỉ làm phận sự của một vị tướng tài là dẹp giặc, trừ bạo mà còn lo toan đến đời sống của nhân dân.

Đoạn văn chứa đựng tấm lòng nhà vua vì sự bình an dân chúng và sự phồn vinh nước nhà. Những lời văn chan chứa tâm huyết của vua Quang Trung cho thấy vua không lúc nào không nghĩ đến cuộc sống của người dân và lo toan cho quốc gia đại sự. Quang Trung là vị vua yêu nước thương dân, có tấm lòng chiêu hiền đãi sĩ thể hiện qua lời lẽ khiêm nhường, chân thành, tha thiết nhưng cũng kiên quyết, có sức thuyết phục cao. Tấm lòng đó quả là rộng lớn và quý báu của một vị vua suốt đời dâng hiến cho dân tộc. Có một nhà vua với những lí tưởng cao đẹp như thế đất nước sẽ luôn được thái bình, dân chúng sẽ luôn được hưởng ấm no hạnh phúc.

Phần cuối là cách chiêu hiền đãi sĩ của vua Quang Trung, đây là một đường lối hết sức dân chủ cho thấy Quang Trung là vị vua có tư tưởng tiến bộ: “Vậy ban chiếu xuống, quan việc lớn nhỏ và dân chúng trăm họ ai có tài năng học thuật, mưu hay giúp ích cho đời, đều cho phép được dâng thư bày tỏ công việc”. Có thể nói ở đây, tính dân chủ đã được hình thành và phát huy cao độ. Điều đó nói lên tính cấp thiết của đất nước trong việc trọng dụng người tài vào nắm giữ các chức vụ khác nhau trong triều đình mới. Mọi tầng lớp đều được dâng thư bày tỏ việc nước. Các quan được phép tiến cử người có tài nghệ. Những người ở ẩn được phép dâng sớ tự tiến cử.

Đây là biện pháp cầu hiền đúng đắn, thiết thực và dễ thực hiện, miễn là người hiền có tài thực sự, tùy theo tài năng gì mà nhà vua sẽ dử dụng kẻo uổng phí tài năng. Trong lịch sử ít có một nhà vua nào đề cao tối đa tính dân chủ trong việc tuyển dụng nhân tài giúp nước như vua Quang Trung. Cách nhìn xa trông rộng đó chứng tỏ nhà vua là người am hiểu quy luật phát triển của lịch sử, đã thấy được tương lai sau này của đất nước.

Lời văn ngắn gọn, súc tích, tư duy sáng rõ, lập luân chặt chẽ, khúc chiết, thấu tình đạt lý, Chiếu cầu hiền đã thể hiện tầm nhìn chiến lược của vua Quang Trung và triều đình Tây Sơn trong việc cầu hiền tài phục vục cho sự nghiệp dựng nước. Quang Trung xứng đáng đi vào lịch sử như một nhân vật tài ba nhất trong lịch sử trung đại nước nhà.

Xem thêm: https://forum.vanhoctre.com/forums/chieu-cau-hien-ngo-thi-nham.1130/

Có thể nói rằng trong kho tàng văn học nước ta thì không chỉ có những bài thơ ngôn từ hay và mượt mà, hay là những áng văn xuôi đậm chất trữ tình. Mà còn có những thể loại riêng nhưng lại có thể góp phần đa dạng và phong phú cho nền văn học chung của nước ta. “Chiếu cầu hiền” của vua Quang Trung được xem là một tác phẩm đặc sắc nó là một bản chiếu vua ban và có sức mạnh to lớn của một quốc gia dân tộc. Cùng soạn bài "Chiếu cầu hiền" của Ngô Thì Nhậm để hiểu hơn về tác phẩm này nhé!


Câu 1 (trang 70 sgk ngữ văn 11 tập 1)
Bố cục
- Phần mở đầu ( từ đầu… ý trời sinh ra người hiền vậy): Nêu sứ mệnh của kẻ hiền tài
- Phần nội dung (tiếp… vì mưu lợi mà phải bán rao): Lời kêu gọi người hiền và những hứa hẹn về chính sách trọng dụng người hiền của nhà nước
- Phần kết (còn lại): Lời bố cáo

Nội dung chính: Chiếu cầu hiền là một văn kiện chủ quan trọng thể hiện chủ trương đúng đắn của nhà Tây Sơn nhằm động viên trí thức Bắc Hà tham gia xây dựng đất nước

- Người hiền xưa nay bao giờ cũng cần thiết cho công cuộc trị nước
- Cho phép tiến cử người hiền
- Cho phép người hiền tiến cử

Câu 2 (Trang 70 sgk ngữ văn 11 tập 1)

Bài viết nhằm tới các sĩ phu Bắc Hà , nhằm kêu gọi nhân tài giúp nước

+ Mở đầu, lời nói khích lệ vai trò, sứ mệnh của người hiền, khiến cho những người còn băn khoăn hoặc né tránh chưa muốn phục vụ cho quốc gia phải ngẫm nghĩ
+ Tiếp đến là luận điểm thể hiện thái độ cầu thị, trọng người tài của Quang Trung

- Bài có tính mẫu mực, thể hiện tính chặt chẽ và tính chất logic của luận điểm trong sự thuyết phục khéo léo, bày tỏ thái độ khiêm tốn
- Các từ ngữ diễn tả không gian xã hội, nơi người hiền tài phụng sự: triều chính, triều đường, dải đất văn hiến, trăm họ…
- Tác giả thuyết phục bằng cách dẫn lời Khổng Tử, lấy ý từ kinh dịch, mang tính ẩn dụ

Câu 3 (trang 70 sgk ngữ văn 11 tập 1)

Quang Trung là người biết trọng hiền tài, có tầm nhìn chiến lược, sâu rộng, biết trọng kẻ sĩ và hướng họ vào phụng sự cho đất nước:

+ Quang Trung hết lòng lo cho dân cho nước
+ Ông ý thức được việc lấy dân làm trọng, nên mọi tầng lớp dân chúng đều có thể dâng thư bày tỏ việc
+ Ông có hệ tư tưởng tiến bộ, dân chủ: phát hiện ra nhân tài bằng nhiều hình thức, không phân biệt tầng lớp, chân thành khi bày tỏ tấm lòng.


Xem thêm: https://forum.vanhoctre.com/forums/chieu-cau-hien-ngo-thi-nham.1130/