Cả cuộc đời cầm bút của mình, Nguyễn Minh Châu đã đưa ra rất nhiều ý kiến về sứ mệnh người nghệ sĩ cũng như những trăn trở về kiếp sống của con người. Ông còn đòi hỏi rất cao về trách nhiệm của những người cầm bút: “Nhà văn tồn tại ở trên đời có lẽ trước hết là vì thế: Để làm công việc giống như kẻ nâng giấc cho những người cùng đường tuyệt lộ... để bênh vực cho những con người không có ai để bênh vực”. Đích đến cuối cùng của tác giả và tác phẩm luôn là con người, đặc biệt là những mảnh đời cơ cực đau khổ: “Văn học và cuộc sống là những vòng tròn đồng tâm mà tâm điểm là con người.”
Chúng ta cùng nhau phân tích nhân vật người đàn bà hàng chài trong “Chiếc thuyền ngoài xa” (Nguyễn Minh Châu).
Dàn ý phân tích nhân vật người đàn bà hàng chài trong Chiếc thuyền ngoài xa (Nguyễn Minh Châu)
Số phận và cuộc đời
Ngoại hình:
+ Xấu xí, thô kệch: “Người đàn bà trạc ngoài bốn mươi, thân hình quen thuộc của đàn bà vùng biển, cao lớn với những đường nét thô kệch, mặt chi chít những vết rỗ”.
+ Mang dáng vẻ lam lũ, cam chịu: “Khuôn mặt mệt mỏi sau một đêm thức trắng kéo lưới, tái ngắt và dường như đang buồn ngủ”.
+ Mang sự nghèo đói, nhếch nhác: “Tấm lưng áo bạc phếch, rách rưới, nửa thân dưới ướt sũng”.
+ Là một người đàn bà vô danh: không tên, khi thì gọi là “người đàn bà hàng chài”, lúc lại gọi là “mụ”, rồi đến “chị ta”...
Vẻ bề ngoài cho thấy, ở chị là cả một vẻ cam chịu, nhẫn nhục với những lam lũ, nhọc nhằn:
Số phận: Có số phận éo le, bất hạnh, là nạn nhân của cái nghèo đói và bạo lực gia đình.
+ Éo le, bất hạnh: Khuôn mặt xấu xí, chằng chịt những nốt rỗ do trận đậu mùa quái ác để lại. Vì xấu không ai lấy nên trót có mang với anh hàng chài. Từ đó, chị gắn cả đời mình với vùng sông nước.
+ Nạn nhân của nghèo đói: “thuyền chật con đông, phải ăn xương rồng luộc chấm muối” sống qua ngày.
+ Nạn nhân của nạn bạo hành gia đình: Vì nghèo đói, túng quẫn, thất học, lạc hậu mà lão chồng chị từ “một anh con trai hiền lành” trở thành một “kẻ vũ phu lỗ mãng”. Hắn mang vợ ra đánh để giải tỏa những bế tắc trong cuộc sống “ba ngày một trận nhẹ, năm ngày một trận nặng”.
Mặc dù cuộc sống có nghèo khổ, bị đánh đập thường xuyên nhưng “người đàn bà với vẻ cam chịu đầy nhẫn nhục không hề kêu một tiếng, không chống trả, cũng không tìm cách trốn chạy”
Những phẩm chất tốt đẹp ẩn sâu trong người đàn bà hàng chài.
- Là một người phụ nữ cam chịu, nhẫn nhục.
+ Bị chồng đánh “lão trút cơn giận như lửa cháy bằng cách dừng chiếc thắt lưng quật tới tấp vào lưng người đàn bà, vừa đánh lão vừa thở hồng hộc, hai hàm răng nghiến ken két, cứ mỗi nhát quất xuống lão lại nguyền rủa bằng cái giọng rên rỉ đau đớn: Mày chết đi cho ông nhờ. Chúng mày chết hết đi cho ông nhờ!”.
+ Nhưng lặng im, nhẫn nhục chịu đòn: “Người đàn bà với một vẻ cam chịu đầy nhẫn nhục, không hề kêu một tiếng, không chống trả, cũng không tìm cách chạy trốn”.
Phía sau vẻ cam chịu, nhẫn nhục là một người phụ nữ có khát vọng hạnh phúc, can đảm, cứng cỏi
- Là người phụ nữ có lòng tự trọng, giàu vị tha, độ lượng, giàu đức hi sinh:
Có lòng tự trọng:
+ Chị cam chịu những trận đòn như một lẽ đương nhiên, vì không muốn ai biết, vì không muốn những đứa con ngây thơ phải chứng kiến cảnh bố đánh mẹ.
+ Khi hành động vũ phu của chồng bị Phác và người khách lạ chứng kiến, chị mới cảm thấy vừa đau đớn vừa xấu hổ, nhục nhã.
+ Không tránh được cho con khỏi bị tổn thương: đau đớn, bất lực, nhục nhã vì không thể bảo vệ, che chở và cũng không thể cho con một cuộc sống bình yên.
Vị tha và độ lượng:
+ Chị hiểu điều gì đã khiến gã con trai “cục tính những hiền lành, không bao giờ đánh đập ai” lại trở thành một kẻ độc dữ, thô bạo, vũ phu.
+ Vì người đàn ông ấy là trụ cột của cả một gia đình nghèo, đông
con, cuộc sống chen chúc trên một chiếc thuyền nhỏ trôi dạt trên biển.
+ Vì sự nghèo khó, cơ cực, lam lũ khiến người đàn ông bất lực trước cuộc đời vì gánh nặng mưu sinh, nuôi đàn con “trên dưới chục đứa”.
+ Vì những lúc không thể chịu đựng được lại không có cách giải tỏa nào khác ngoài việc đánh vợ.
Giàu đức hi sinh:
+ Bằng trái tim ấm áp của người phụ nữ, chị chấp nhận cho chồng đánh mình để giải tỏa những uẩn ức, áp lực trong cuộc sống mưu sinh này.
+ Chị cam chịu như một cách trả ơn, vì dù gì thì nhờ có lão, chị mới có một gia đình. Bởi vốn xấu xí, lỡ làng. Nếu không có lão, làm sao chị có được những phút giây “vợ chồng con cái có lúc vui, nhất là khi được nhìn thấy chúng được ăn no”.
+ Chị nhẫn nhục, hi sinh bản thân vì đàn con thơ ngây của chị: “Đàn bà trên thuyền chúng tôi phải sống cho con chứ không sống cho mình như trên mặt đất được”.
- Là người phụ nữ thương con, thấu hiểu, trải đời và rất sâu sắc lẽ đời.
Thương con:
+ Chị sợ con bị in hằn cảnh bạo lực mà lớn lên trở thành kẻ vũ phu. Nên chị gửi nó lên bờ ở với ông ngoại.
+ Chị sợ con làm điều dại dột với bố, nên chị đã lạy con để giữ thằng bé không phải suốt đời ân hận vì một lần “lỗi đạo làm con”.
Thấu hiểu, trải đời và rất sâu sắc lẽ đời:
Thấu hiểu:
+ Chị hiểu chồng và thương chồng, chị cho rằng: Chung quy chồng chị cũng là nạn nhân của sự đói nghèo và nạn thất học mà ra. Bởi rằng, “trước kia là một gã con trai hiền lành nhưng cục tính”. Từ ngày lấy chị vì cuộc sống khốn khó, vất vả. cho nên lão mới đánh chị như một phương thức giải tỏa “cứ mỗi lần thấy khổ quá là lão lại xách tôi ra đánh”.
+ Vì chị đẻ nhiều, thuyền chật con đông nên cuộc sống khó khăn, chật vật cũng từ chị mà ra. Chị chấp nhận lỗi, chấp nhận mọi phần thua thiệt về mình như một lẽ đương nhiên “cũng tại đàn bà ở thuyền chúng tôi đẻ nhiều quá... giá như chúng tôi đẻ ít đi”.
Trải đời:
+ Khi được Phùng và Đẩu giúp đỡ, “chị cảm ơn các chú. Lòng các chú tốt”, rồi cũng thẳng thắn, chân thật phê bình “nhưng các chú đâu có phải là người làm ăn, cho nên các chú đâu có hiểu được cái việc của người làm ăn lam lũ, khó nhọc”.
+ Chị nhấn mạnh: “Là bởi vì các chú không phải là đàn bà, chưa bao giờ các chú biết như thế nào là nỗi vất vả của người đàn bà trên một chiếc thuyền không có đàn ông”.
+ Chị lý giải: “đám đàn bà hàng chài ở thuyền chúng tôi cần phải có người đàn ông để chèo chống khi phong ba, để cùng làm ăn nuôi nấng đặng một sắp con nhà nào cũng trên dưới chục đứa”.
Sâu sắc lẽ đời:
+ Chị nhất quyết không bỏ người chồng vũ phu.
+ Vì chị hiểu rằng: Bất kỳ một cuộc hôn nhân tan vỡ nào thì người buồn đau nhất chính là những đứa con. Đứa có bố thì mất mẹ, đứa có mẹ thì mất bố, chia đàn xẻ nghé. Một gia đình hạnh phúc trước tiên phải là gia đình đầy đủ các thành viên dù đâu đó trong gia đình vẫn còn nhiều khiếm khuyết.
+ Trải qua biết bao giông tố cuộc đời: Từ chuyện tình dang dở, rồi cuộc sống bấp bênh, khó nhọc đến bi kịch khổ đau nên chị quá hiểu: “cuộc đời này vốn dĩ không đơn giản”.
+ Mặt khác, trong đau khổ triền miên, gia đình chị cũng có những giây phút hạnh phúc: “Vả lại, ở trên thuyền cũng có lúc vợ chồng con cái chúng tôi sống hòa thuận, vui vẻ. Vui nhất là lúc ngồi nhìn đàn con tôi chúng nó được ăn no...
Thông qua nhân vật người đàn bà hàng chài, nhà văn Nguyễn Minh Châu muốn gửi tới người đọc một thông điệp về mối quan hệ giữa “nghệ thuật” và “cuộc đời”: Cuộc sống vốn muôn hình vạn trạng, chứa đựng nhiều nghịch lí cũng như mâu thuẫn. Nếu chỉ nhìn từ một phía thì sẽ dễ dàng đưa ra đánh giá lệch lạc, phiến diện. Vậy cần phải có cái nhìn đa diện, nhiều chiều để từ đó đưa nghệ thuật vươn tới chiều sâu nhân bản: “Nghệ thuật phải gắn liền với đạo đức” – “Nghệ thuật vị nhân sinh”. Nhà văn không thể có cái nhìn dễ dãi trước cuộc sống mà phải biết nhìn thấu được bản chất bên trong của cuộc sống. Đó mới là người nghệ sĩ chân chính. Đến đây ta càng thấm thía hơn câu nói của nhà nhân đạo chủ nghĩa lớn – Nam Cao: “Nghệ thuật không cần phải là ánh trăng lừa dối, nghệ thuật không nên là ánh trăng lừa dối, nghệ thuật có thể chỉ là tiếng đau khổ kia thoát ra từ những kiếp lầm than”.
Phát hiện thứ nhất của nghệ sỹ nhiếp ảnh Phùng ẩn chứa quan niệm của Nguyễn Minh Chây về nghệ sỹ, cái đẹp:
