Kiến thức cơ bản Vào phủ chúa Trịnh (Lê Hữu Trác): Thời xưa những người tài giỏi thì thường không thích vòng danh lợi. Họ chỉ giúp vua một thời gian rồi về ở ẩn với nhân dân giúp đỡ nhân dân trong cuộc sống hàng ngày. Nguyễn Bỉnh Khiêm có câu:
Có thể nói rằng sự lánh đục tìm trong ấy là cách xuất xử của biết bao nhiêu bậc nho sĩ, người tài. Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác cũng vậy, chúng ta được biết đến ông là một người lười làm quan, biếng danh lợi. Về ở ẩn ông không những là một người thầy thuốc giỏi mà còn là một nhà văn. Tác phẩm tiêu biểu của ông được nhiều người biết đến là đoạn trích Vào phủ chúa Trịnh (Trích Thượng kinh kí sự). Trong đoạn trích này Lê Hữu Trác đã phê phán những thói ăn chơi sa đọa của bậc vua chúa. Nơi đây không khác gì cho những bậc thánh ở.
Ở bài viết này, người viết trình bày: Tìm hiểu chung về tác giả Lê Hữu Trác, Tìm hiểu về tác phẩm Vào phủ chúa Trịnh (Thể loại, bố cục, tóm tắt, hoàn cảnh sáng tác) và phân tích Vào phủ chúa Trịnh… (Gọi chung là kiến thức cơ bản Vào phủ chúa Trịnh).
Kiến thức cơ bản Vào phủ chúa Trịnh (Lê Hữu Trác)
I. Tìm hiểu chung về tác giả Lê Hữu Trác
1. Tiểu sử
- Lê Hữu Trác (1724 – 1791) hiệu là Hải Thượng Lãn Ông, người làng Liêu Xá, huyện Đường Hào, phủ Thượng Hồng, trấn Hải Dương (nay thuộc huyện Yên Mĩ, tỉnh Hưng Yên).
- Lê Hữu Trác là một thầy thuốc nổi tiếng, đồng thời cũng là một tác giả văn học có một số sáng tác đáng chú ý.
- Lê Hữu Trác là một trí thức, ông không ra làm quan, cũng không sống thuần túy cuộc sống của nhà ẩn sĩ mà chọn con đường chữa bệnh cứu người.
2. Tác phẩm của Lê Hữu Trác:
- Bộ Hải Thượng y tông tâm lĩnh (Những lĩnh hội tâm huyết trong ngành y của Hải Thượng) gồm 66 quyển, được biên soạn trong gần bốn mươi năm. Hải Thượng y tông tâm lĩnh chẳng những có giá trị hết sức to lớn về y học mà còn có giá trị văn học.
- Thượng kinh kí sự là quyển cuối cùng (quyển vĩ) trong bộ Hải Thượng y tông tâm lĩnh. Tác phẩm ghi lại cảnh vật, con người mà tác giả tận mắt chứng kiến từ khi được triệu về kinh chửa bệnh cho thế tử Trịnh Cán (ngày 12 tháng Giêng năm Nhâm Dần 1782) đến khi xong việc về lại quê nhà ở Hương Sơn (ngày 2 tháng 11).
Trên đây là phần giới thiệu tác giả Lê Hữu Trác (Tiểu sử và các tác phẩm chính của Lê Hữu Trác). Ở phần tiếp theo, chúng ta cùng nhau tìm hiểu về văn bản Vào phủ chúa Trịnh (Thể loại, Hoàn cảnh sáng tác, tóm tắt, bố cục, nội dung và nghệ thuật của văn bản Vào phủ chúa Trịnh)
II. Tìm hiểu chung về đoạn trích Vào phủ chúa Trịnh
1.Thể loại
Thượng kinh kí sự thuộc thể loại kí sự, ghi chép sự việc là chính. Tuy nhiên, tác phẩm có những đoạn miêu tả cảnh, người và sự việc, những đoạn văn ghi lời bình luận hay cảm tưởng, lại còn cả những bài thơ xen kẽ, khiến cho nó vừa có chất tự sự, kể chuyện, lại có chất trữ tình.
2. Hoàn cảnh sáng tác
- Tác phẩm được trích từ quyển Thượng kinh kí sự nói về việc Lê Hữu Trác tới kinh đô được dẫn và phủ Chúa để bắt mạch kê đơn cho Thế tử Trịnh Cán.
3. Tóm tắt
Sáng sớm tinh mơ ngày 1/2 tôi được lệnh là có thánh chỉ triệu tập về phủ chầu ngay lập tức. Tôi nhanh chóng chuẩn bị mũ áo chỉnh tề rồi được điệu đi trên một cái cáng chạy như ngựa lồng. Đi vào cửa sau vào phủ, nhìn quanh tôi thấy cây cối um tùm, chim hót líu lo, muôn hoa đua thắm. Vốn là con quan tôi thực không lạ với chốn phồn hoa nhưng khi bước chân vào phủ thì quả mới hay cảnh giàu sang của vua chúa khác dường nào. Qua mấy lần cửa, các hành lang dài miên man tôi được đưa tới một ngôi nhà thật lớn gọi là phòng trà. Đồ đạc trong phòng đều là những cổ vật quý giá chưa từng nhìn thấy, được sơn son thếp vàng. Lúc đó thánh thượng đang ngự phòng thuốc cùng các phi tần nên tôi không thể yết kiến. Tôi được hầu hạ bữa sáng với mâm vàng, sơn hào hải vị. Ăn xong tôi được đưa đến yết kiến ở Đông Cung và khám bệnh cho thế tử Trịnh Cán. Tôi thấy bệnh thế tử là do nằm trong chốn màn che trướng rủ, ăn quá no, mặc quá ấm, lười vận động nên phủ tạng yếu đi, bệnh phát đã lâu... Sau một hồi suy nghĩ: sợ danh lợi ràng buộc không về núi được nhưng nghĩ lại còn chịu ơn nước nên cuối cùng đã kê đơn theo đúng bệnh. Sau đó tôi từ giã, lên cáng trở về kinh Trung Kiền để chờ thánh chỉ. Bạn bè ai ai trong kinh cũng đến thăm hỏi.
4. Bố cục
- Phần 1 (từ đầu đến để tôi xem mạch Đông cung cho thật kĩ): Quang cảnh trong phủ chúa Trịnh.
- Phần 2 (còn lại): Quá trình bắt mạch kê đơn và suy nghĩ của tác giả.
III. Phân tích Vào phủ chúa Trịnh (Lê Hữu Trác)
1. Quang cảnh phủ chúa Trịnh
Cảnh trong phủ chúa có mấy yếu tố: nhà cửa và kiến trúc; các nhân vật, hoạt động.
- Quang cảnh nơi phủ chúa cực kì sang trọng, lỗng lẫy không đâu sánh bằng:
+ giàu từ nơi ở: qua nhiều lầu cửa, hành lang quanh co, đâu đâu cũng là cây cối um tùm, chim kêu ríu rít, danh hoa đua thắm…; lầu từng gác vẽ mây, rèm châu, hiên ngọc…
+ giàu sang trong tiện nghi sinh hoạt: đồ nghi trượng đều sơn son thếp vàng; đồ ăn thức uống là cao lương mĩ vị, mâm vàng chén bạc… toàn của ngon vật lạ
- Cuộc sống sinh hoạt nơi phủ chúa nhiều lễ nghi, khuôn phép, kẻ hầu người hạ tấp nập, cực kì cao sang và quyền uy tột đỉnh:
+ đầy tớ chạy đằng trước cáng hét đường, cáng chạy như ngựa lồng
+ người giữ cửa truyền báo rộn ràng, người có việc qua lại như mắc cửi
+ nói tới chúa lời lẽ phải hết sức lễ độ cung kính: Có thánh chỉ triệu cụ vào; Thánh thượng cho cụ vào để hầu mạch Đông cung thế tử…
+ để phục dịch một ông chúa nhỏ mà có tới năm sáu lầm trướng gấm, người hầu kẻ hạ tấp nập đứng hai bên…
⇒ Đoạn văn miêu tả cung cấm khá tỉ mỉ, chi tiết giàu giá trị hiện thực, khắc họa sinh động cuộc sống xa hoa, tráng lệ cùng uy quyền tối thượng nơi phủ chúa.
2. Nhân vật
Nhân vật nổi bật trong đoạn trích Vào phủ chúa Trịnh là quan Chánh đường, ngoài ra một số nhân vật chỉ được phác họa thoáng qua như Đông cung thể tử Trịnh Cán và các thầy thuốc:
-Quan Chánh đường xuất hiện trong tư thế một người đầy quyền lực, sang trọng. Ông có quyền quyết định nhiều việc trọng yếu trong phủ chúa chứng tỏ ông được chúa tin cậy, trao cho nhiều quyền lực.
- Nhân vật Đông cung tuy thoáng nhưng cũng để lại một ấn tượng khó quên: độ năm, sáu tuổi, da mặt khô, rốn lồi to, gân xanh, tay chân gầy gò…
- Bảy, tám vị lương y của “tam cung lục viện” tuy có xuất hiện nhưng không để lại ấn tượng nào đáng kể.
3. Thái độ của tác giả qua cách tả và lời bình luận
a. Lúc vào phủ chúa
- Ngạc nhiên trước khung cảnh trước mắt
- Cảm nhận đầy đủ sự xa hoa trong phủ chúa
- Dửng dưng, thờ ơ trước những quyến rũ vật chất, phê phán cuộc sống xa hoa, thừa thãi tiện nghi nhưng thiếu sinh khí, đó cũng là nguyên nhân bệnh của thế tử: Bởi thế tử ở chốn màn che trướng phủ ăn qua no, mặc quá ấm nên tạng phủ yếu đi
- Qua việc miêu tả sự giàu sang tới mức Cả trời Nam sang nhất là đây và sự lộng quyền của phủ chúa tác giả ngầm ý mỉa mai, châm biếm
b. Thái độ khi chữa bệnh cho thế tử và phẩm chất của người thầy thuốc
Thái độ
- Hồi hộp, căng thẳng, tôn kính
- Mâu thuẫn: Nhưng sợ mình.... nếu mình làm có kết quả ngay lại bị danh lợi nó ràng buộc...... Chi bằng dùng phương thuốc hòa hoãn...... Nhưng lại nghĩ: Cha ông mình đời đời chịu ơn của nước, ta phải dốc hết cả lòng thành......
⇒ Quyết định chữa bệnh cho đúng y đức
Phẩm chất
- Ông là người thầy thuốc giỏi, có phẩm chất, già dặn kinh nghiệm
- Là thầy thuốc có lương tâm và đức độ
- Khinh thường quyền quý, danh lợi, yêu thích tự do gắn bó với quê hương
4. Nghệ thuật miêu tả
- Tài quan sát, lựa chọn chi tiết đắt giá. Tác giả đã đưa những quan sát tưởng như vô tình, thoáng qua nhưng thực ra là những chi tiết chọn lọc.
- Các chi tiết về quyền lực của quan Chánh đường, như đã phân tích cũng rất đặc sắc.
- Việc kể chuyện kèm theo bình luận, tỏ thái độ, tự phân tích tâm lí của các tác gủa khiến câu chuyện được kể sinh động, hấp dẫn.
"Ta dại ta tìm nơi vắng vẻ
Người khôn người đến chốn lao xao"
Người khôn người đến chốn lao xao"
Có thể nói rằng sự lánh đục tìm trong ấy là cách xuất xử của biết bao nhiêu bậc nho sĩ, người tài. Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác cũng vậy, chúng ta được biết đến ông là một người lười làm quan, biếng danh lợi. Về ở ẩn ông không những là một người thầy thuốc giỏi mà còn là một nhà văn. Tác phẩm tiêu biểu của ông được nhiều người biết đến là đoạn trích Vào phủ chúa Trịnh (Trích Thượng kinh kí sự). Trong đoạn trích này Lê Hữu Trác đã phê phán những thói ăn chơi sa đọa của bậc vua chúa. Nơi đây không khác gì cho những bậc thánh ở.
Ở bài viết này, người viết trình bày: Tìm hiểu chung về tác giả Lê Hữu Trác, Tìm hiểu về tác phẩm Vào phủ chúa Trịnh (Thể loại, bố cục, tóm tắt, hoàn cảnh sáng tác) và phân tích Vào phủ chúa Trịnh… (Gọi chung là kiến thức cơ bản Vào phủ chúa Trịnh).
Kiến thức cơ bản Vào phủ chúa Trịnh (Lê Hữu Trác)
I. Tìm hiểu chung về tác giả Lê Hữu Trác
1. Tiểu sử
- Lê Hữu Trác (1724 – 1791) hiệu là Hải Thượng Lãn Ông, người làng Liêu Xá, huyện Đường Hào, phủ Thượng Hồng, trấn Hải Dương (nay thuộc huyện Yên Mĩ, tỉnh Hưng Yên).
- Lê Hữu Trác là một thầy thuốc nổi tiếng, đồng thời cũng là một tác giả văn học có một số sáng tác đáng chú ý.
- Lê Hữu Trác là một trí thức, ông không ra làm quan, cũng không sống thuần túy cuộc sống của nhà ẩn sĩ mà chọn con đường chữa bệnh cứu người.
2. Tác phẩm của Lê Hữu Trác:
- Bộ Hải Thượng y tông tâm lĩnh (Những lĩnh hội tâm huyết trong ngành y của Hải Thượng) gồm 66 quyển, được biên soạn trong gần bốn mươi năm. Hải Thượng y tông tâm lĩnh chẳng những có giá trị hết sức to lớn về y học mà còn có giá trị văn học.
- Thượng kinh kí sự là quyển cuối cùng (quyển vĩ) trong bộ Hải Thượng y tông tâm lĩnh. Tác phẩm ghi lại cảnh vật, con người mà tác giả tận mắt chứng kiến từ khi được triệu về kinh chửa bệnh cho thế tử Trịnh Cán (ngày 12 tháng Giêng năm Nhâm Dần 1782) đến khi xong việc về lại quê nhà ở Hương Sơn (ngày 2 tháng 11).
Trên đây là phần giới thiệu tác giả Lê Hữu Trác (Tiểu sử và các tác phẩm chính của Lê Hữu Trác). Ở phần tiếp theo, chúng ta cùng nhau tìm hiểu về văn bản Vào phủ chúa Trịnh (Thể loại, Hoàn cảnh sáng tác, tóm tắt, bố cục, nội dung và nghệ thuật của văn bản Vào phủ chúa Trịnh)
II. Tìm hiểu chung về đoạn trích Vào phủ chúa Trịnh
1.Thể loại
Thượng kinh kí sự thuộc thể loại kí sự, ghi chép sự việc là chính. Tuy nhiên, tác phẩm có những đoạn miêu tả cảnh, người và sự việc, những đoạn văn ghi lời bình luận hay cảm tưởng, lại còn cả những bài thơ xen kẽ, khiến cho nó vừa có chất tự sự, kể chuyện, lại có chất trữ tình.
2. Hoàn cảnh sáng tác
- Tác phẩm được trích từ quyển Thượng kinh kí sự nói về việc Lê Hữu Trác tới kinh đô được dẫn và phủ Chúa để bắt mạch kê đơn cho Thế tử Trịnh Cán.
3. Tóm tắt
Sáng sớm tinh mơ ngày 1/2 tôi được lệnh là có thánh chỉ triệu tập về phủ chầu ngay lập tức. Tôi nhanh chóng chuẩn bị mũ áo chỉnh tề rồi được điệu đi trên một cái cáng chạy như ngựa lồng. Đi vào cửa sau vào phủ, nhìn quanh tôi thấy cây cối um tùm, chim hót líu lo, muôn hoa đua thắm. Vốn là con quan tôi thực không lạ với chốn phồn hoa nhưng khi bước chân vào phủ thì quả mới hay cảnh giàu sang của vua chúa khác dường nào. Qua mấy lần cửa, các hành lang dài miên man tôi được đưa tới một ngôi nhà thật lớn gọi là phòng trà. Đồ đạc trong phòng đều là những cổ vật quý giá chưa từng nhìn thấy, được sơn son thếp vàng. Lúc đó thánh thượng đang ngự phòng thuốc cùng các phi tần nên tôi không thể yết kiến. Tôi được hầu hạ bữa sáng với mâm vàng, sơn hào hải vị. Ăn xong tôi được đưa đến yết kiến ở Đông Cung và khám bệnh cho thế tử Trịnh Cán. Tôi thấy bệnh thế tử là do nằm trong chốn màn che trướng rủ, ăn quá no, mặc quá ấm, lười vận động nên phủ tạng yếu đi, bệnh phát đã lâu... Sau một hồi suy nghĩ: sợ danh lợi ràng buộc không về núi được nhưng nghĩ lại còn chịu ơn nước nên cuối cùng đã kê đơn theo đúng bệnh. Sau đó tôi từ giã, lên cáng trở về kinh Trung Kiền để chờ thánh chỉ. Bạn bè ai ai trong kinh cũng đến thăm hỏi.
4. Bố cục
- Phần 1 (từ đầu đến để tôi xem mạch Đông cung cho thật kĩ): Quang cảnh trong phủ chúa Trịnh.
- Phần 2 (còn lại): Quá trình bắt mạch kê đơn và suy nghĩ của tác giả.
III. Phân tích Vào phủ chúa Trịnh (Lê Hữu Trác)
1. Quang cảnh phủ chúa Trịnh
Cảnh trong phủ chúa có mấy yếu tố: nhà cửa và kiến trúc; các nhân vật, hoạt động.
- Quang cảnh nơi phủ chúa cực kì sang trọng, lỗng lẫy không đâu sánh bằng:
+ giàu từ nơi ở: qua nhiều lầu cửa, hành lang quanh co, đâu đâu cũng là cây cối um tùm, chim kêu ríu rít, danh hoa đua thắm…; lầu từng gác vẽ mây, rèm châu, hiên ngọc…
+ giàu sang trong tiện nghi sinh hoạt: đồ nghi trượng đều sơn son thếp vàng; đồ ăn thức uống là cao lương mĩ vị, mâm vàng chén bạc… toàn của ngon vật lạ
- Cuộc sống sinh hoạt nơi phủ chúa nhiều lễ nghi, khuôn phép, kẻ hầu người hạ tấp nập, cực kì cao sang và quyền uy tột đỉnh:
+ đầy tớ chạy đằng trước cáng hét đường, cáng chạy như ngựa lồng
+ người giữ cửa truyền báo rộn ràng, người có việc qua lại như mắc cửi
+ nói tới chúa lời lẽ phải hết sức lễ độ cung kính: Có thánh chỉ triệu cụ vào; Thánh thượng cho cụ vào để hầu mạch Đông cung thế tử…
+ để phục dịch một ông chúa nhỏ mà có tới năm sáu lầm trướng gấm, người hầu kẻ hạ tấp nập đứng hai bên…
⇒ Đoạn văn miêu tả cung cấm khá tỉ mỉ, chi tiết giàu giá trị hiện thực, khắc họa sinh động cuộc sống xa hoa, tráng lệ cùng uy quyền tối thượng nơi phủ chúa.
2. Nhân vật
Nhân vật nổi bật trong đoạn trích Vào phủ chúa Trịnh là quan Chánh đường, ngoài ra một số nhân vật chỉ được phác họa thoáng qua như Đông cung thể tử Trịnh Cán và các thầy thuốc:
-Quan Chánh đường xuất hiện trong tư thế một người đầy quyền lực, sang trọng. Ông có quyền quyết định nhiều việc trọng yếu trong phủ chúa chứng tỏ ông được chúa tin cậy, trao cho nhiều quyền lực.
- Nhân vật Đông cung tuy thoáng nhưng cũng để lại một ấn tượng khó quên: độ năm, sáu tuổi, da mặt khô, rốn lồi to, gân xanh, tay chân gầy gò…
- Bảy, tám vị lương y của “tam cung lục viện” tuy có xuất hiện nhưng không để lại ấn tượng nào đáng kể.
3. Thái độ của tác giả qua cách tả và lời bình luận
a. Lúc vào phủ chúa
- Ngạc nhiên trước khung cảnh trước mắt
- Cảm nhận đầy đủ sự xa hoa trong phủ chúa
- Dửng dưng, thờ ơ trước những quyến rũ vật chất, phê phán cuộc sống xa hoa, thừa thãi tiện nghi nhưng thiếu sinh khí, đó cũng là nguyên nhân bệnh của thế tử: Bởi thế tử ở chốn màn che trướng phủ ăn qua no, mặc quá ấm nên tạng phủ yếu đi
- Qua việc miêu tả sự giàu sang tới mức Cả trời Nam sang nhất là đây và sự lộng quyền của phủ chúa tác giả ngầm ý mỉa mai, châm biếm
b. Thái độ khi chữa bệnh cho thế tử và phẩm chất của người thầy thuốc
Thái độ
- Hồi hộp, căng thẳng, tôn kính
- Mâu thuẫn: Nhưng sợ mình.... nếu mình làm có kết quả ngay lại bị danh lợi nó ràng buộc...... Chi bằng dùng phương thuốc hòa hoãn...... Nhưng lại nghĩ: Cha ông mình đời đời chịu ơn của nước, ta phải dốc hết cả lòng thành......
⇒ Quyết định chữa bệnh cho đúng y đức
Phẩm chất
- Ông là người thầy thuốc giỏi, có phẩm chất, già dặn kinh nghiệm
- Là thầy thuốc có lương tâm và đức độ
- Khinh thường quyền quý, danh lợi, yêu thích tự do gắn bó với quê hương
4. Nghệ thuật miêu tả
- Tài quan sát, lựa chọn chi tiết đắt giá. Tác giả đã đưa những quan sát tưởng như vô tình, thoáng qua nhưng thực ra là những chi tiết chọn lọc.
- Các chi tiết về quyền lực của quan Chánh đường, như đã phân tích cũng rất đặc sắc.
- Việc kể chuyện kèm theo bình luận, tỏ thái độ, tự phân tích tâm lí của các tác gủa khiến câu chuyện được kể sinh động, hấp dẫn.
