Tác phẩm "Uy - lít - xơ trở về" trong chương trình ngữ văn 10 được trích đoạn trong sử thi "Ô - đi - xê" - một sử thi nổi tiếng của Hi Lạp . Tác phẩm đã nêu lên trí tuệ và tình yêu cao đẹp giữa Uy - lít - xơ và Pê - nê - lốp. Qua đó, là khao khát đấu tranh vì hạnh phúc gia đình của nhân vật và lòng chung thủy trong tình yêu. Như một biểu tượng của những phẩm chất cao đẹp mà người Hi Lạp cổ đại hướng tới. Tác phẩm ca ngợi sức mạnh kì diệu của trí tuệ Hi Lạp cổ đại.
( Nguồn ảnh: Internet )
1. Tâm trạng Pê-nê-lôp
a. Hoàn cảnh Pê-nê-lốp
+ Chờ đợi chồng 20 năm đằng đẵng.
+ Nàng bị 108 bọn cầu hôn thúc bách tái giá, buộc phải ra điều kiện thi bắn cung để đối phó với chúng
b. Tâm trạng Pê-nê-lốp khi nhũ mẫu báo tin
+ Không tin:
* Thời gian đã 20 năm, chàng đã chết
* chuyển sang thần bí hóa câu chuyện “đây là 1 vị thần đã giết bọn cầu hôn danh tiếng, một vị thần bất bình vì sự láo xược bất kham và những hành động nhuốc nhơ của chúng
⇒ sự lí giải của lí trí để trấn an nhũ mẫu, cũng là để tự trấn an mình.
+ Khi nhũ mẫu đưa bằng chứng thuyết phục: vết sẹo ở chân ⇒ “rất đổi phân vân”, “không biết nên đứng xa hay lại gần ôm lấy đầu, cầm lấy tay ngươì mà hôn”
⇒ Tâm trạng mâu thuẫn: vừa hi vọng, vừa sợ thất vọng.
c. Trước tác động của con trai
- Kinh ngạc quá đỗi, đến mức không nói nên lời.
- Tin chắc cha mẹ sẽ nhận ra nhau dễ dàng vì cha mẹ có những dấu hiệu riêng.
→ Không mổ xẻ tâm lý nhân vật mà đưa ra dáng điệu, cử chỉ, 1 cách ứng xử hay xây dựng những đối thoại giữa các nhân vật Lập luận chất phác đơn sơ nhưng rất hồn nhiên của người Hi Lạp cổ đại
→ Pê – nê – lốp là một người trí tuệ, thông minh, tỉnh táo, thận trọng, biết kìm nén tình cảm và thủy chung.
2. Cuộc gặp gỡ - đoàn tụ
Bước 1: Gặp mặt.
- Tâm trạng của Pê-nê-lốp khi bước xuống lầu:
+ Rất đỗi “phân vân”, lúng túng tìm cách ứng xử.
+ Dò xét, suy nghĩ, tính toán mông lung nhưng cũng ko giấu được sự bàng hoàng, xúc động(...nàng đến trước mặt Uy-lít-xơ, dưới ánh lửa hồng, dựa vào bức tường đối diện... ngồi lặng thinh trên ghế hồi lâu, lòng sửng sốt, khi thì đăm đăm âu yếm nhìn chồng, khi lại ko nhận ra chồng dưới bộ quần áo rách mướp).
- Thái độ của Tê-lê-mác: trách mẹ gay gắt → sự nóng nảy, bộc trực của một chàng trai trẻ rất thương yêu cha mẹ.
- Trước lời trách móc của con trai, Pê-nê-lốp:
+ Giải thích cho con hiểu tâm trạng “kinh ngạc”, phân vân, xúc động nhưng vẫn hết sức tỉnh táo của mình→ hành động giữ khoảng cách với Uy-lít-xơ.
+ Nói với con nhưng lại hướng tới Uy-lít-xơ → ngầm đưa ra thử thách (Nếu quả thực... ko ai biết hết) → khôn ngoan, thận trọng.
- Tác giả dùng 3 lần từ “thận trọng” để khắc họa đặc điểm con người của Pê-nê-lốp → định ngữ thể hiện vẻ đẹp trong phẩm chất nhân vật.
Đây cũng là biện pháp nghệ thuật thường dùng của thể loại sử thi.
- Thái độ của Uy-lít-xơ trước cách cư xử lạ lùng của người vợ và sự nóng nảy của người con trai: nhẫn nại mỉm cười.
→ thấu hiểu Pê-nê-lốp.
Bởi nếu khẳng định mình là Uy-lít-xơ, chồng nàng Pê-nê-lốp, người mà nàng chờ đợi mỏi mòn bấy lâu trong khi chàng đang trong bộ dạng hành khất tiều tụy và hơn nữa Pê-nê-lốp vốn thận trọng, khôn ngoan sẽ ko tin lời chàng.
→ Chàng đồng tình chấp nhận thử thách của người vợ và tin vào trí tuệ của mình.
Bước 2: Đấu trí.
- Sau khi tắm, trở lại đúng dáng hình của mình, “đẹp như một vị thần” nhưng vẫn bị Pê-nê-lốp nghi ngờ → thái độ của Uy-lít-xơ:
+ Hờn dỗi, trách móc Pê-nê-lốp (Hẳn...xứ sở).
+ Thanh minh cho lòng chung thuỷ của mình (Thôi,...nay) → Tạo cớ cho Pê-nê-lốp đưa ra thử thách.
- Tâm trạng và cách xử trí của Pê-nê-lốp trước những lời trách móc của Uy-lít-xơ:
+ Thận trọng, tỉnh táo.
+ Khéo léo đưa ra thử thách về bí mật của chiếc giường cưới một cách như là tình cờ, rất tự nhiên, hợp lí.
→ Mục đích:- Xác định rõ chân tướng của vị khách.
- Nếu là Uy-lít-xơ thực thì nàng sẽ biết được tình cảm thực của chàng đối với mình giờ ntn.
- Những phản ứng của Uy-lít-xơ khi nghe Pê-nê-lốp sai nhũ mẫu dịch chuyển chiếc giường cưới chứa bí mật riêng tư :
+ Giật mình, chột dạ, sợ Pê-nê-lốp đã thay lòng đổi dạ nếu như chiếc giường đã bị dịch chuyển.
+ Nói rõ bí mật của chiếc giường → giải đáp thử thách của Pê-nê-lốp và chứng tỏ lòng chung thủy của mình.
Bước 3: Đoàn tụ
- Khi Uy-lít-xơ nói rõ bí mật về chiếc giường cưới → Pê-nê-lốp hoàn toàn tin đó chính thực là Uy-lít-xơ, chồng nàng, người yêu thươngvà thuỷ chung với nàng → thái độ của nàng hoàn toàn thay đổi:
+ Xúc động cực điểm (Nàng bèn chạy ngay lại, nước mắt chan hoà, ôm lấy cổ chồng, hôn lên trán chồng).
+ Cầu xin Uy-lít-xơ tha thứ.
+ Giải thích nguyên nhân của thái độ lạnh lùng, thận trọng đưa ra thử thách của mình (Nàng tin vào trí tuệ của Uy-lít-xơ và lo sợ bị lừa dối).
+ Oán trách thần linh gây nên sự mất mát lớn của 2 người (Ôi! Thần linh...đầu bạc.)
+ Khẳng định Uy-lít-xơ đã thuyết phục được sự hoài nghi, cảnh giác thường trực của nàng bằng việc chàng đã hóa giải được phép thử bí mật của chiếc giường cưới.
+ Bộc lộ niềm vui sướng, hạnh phúc tột cùng.
→ Pê-nê-lốp ko hề vô cảm, tàn nhẫn mà sự thận trọng, hoài nghi của nàng cho thấy tính chất phức tạp của thời đại- những nguy hiểm luôn rình rập, đe dọa họ.
- Phép so sánh có đuôi dài (so sánh mở rộng)- cả vế A (cái so sánh) và vế B (cái được so sánh) đều là những câu dài.
→ Tác giả lấy cái mừng rỡ của những người thủy thủ bị đắm thuyền may mắn sống sót khi được đặt chân lên đất liền với niềm vui, niềm hạnh phúc khi Pê-nê-lốp nhận ra Uy-lít-xơ, chồng nàng, đã thực sự trở về → diễn tả niềm hạnh phúc vô bờ như được hồi sinh của nàng.
- Khi hiểu rõ tình cảm của Pê-nê-lốp, trước sự xúc động mãnh liệt của nàng, Uy-lít-xơ “khóc dầm dề”. Đó là nước mắt của sự cảm động, niềm vui, niềm hạnh phúc.
→ Vẻ đẹp của nhân vật Pê-nê-lốp: Thông minh, nghị lực, thận trọng và khôn ngoan, thủy chung, kiên trinh bảo vệ phẩm giá của mình và hạnh phúc gia đình.
→ Vẻ đẹp của nhân vật Uy-lít-xơ: Cao quý, nhẫn nại, thông minh, thủy chung và hết lòng vì vợ con
Tổng hợp
( Nguồn ảnh: Internet )
a. Hoàn cảnh Pê-nê-lốp
+ Chờ đợi chồng 20 năm đằng đẵng.
+ Nàng bị 108 bọn cầu hôn thúc bách tái giá, buộc phải ra điều kiện thi bắn cung để đối phó với chúng
b. Tâm trạng Pê-nê-lốp khi nhũ mẫu báo tin
+ Không tin:
* Thời gian đã 20 năm, chàng đã chết
* chuyển sang thần bí hóa câu chuyện “đây là 1 vị thần đã giết bọn cầu hôn danh tiếng, một vị thần bất bình vì sự láo xược bất kham và những hành động nhuốc nhơ của chúng
⇒ sự lí giải của lí trí để trấn an nhũ mẫu, cũng là để tự trấn an mình.
+ Khi nhũ mẫu đưa bằng chứng thuyết phục: vết sẹo ở chân ⇒ “rất đổi phân vân”, “không biết nên đứng xa hay lại gần ôm lấy đầu, cầm lấy tay ngươì mà hôn”
⇒ Tâm trạng mâu thuẫn: vừa hi vọng, vừa sợ thất vọng.
c. Trước tác động của con trai
- Kinh ngạc quá đỗi, đến mức không nói nên lời.
- Tin chắc cha mẹ sẽ nhận ra nhau dễ dàng vì cha mẹ có những dấu hiệu riêng.
→ Không mổ xẻ tâm lý nhân vật mà đưa ra dáng điệu, cử chỉ, 1 cách ứng xử hay xây dựng những đối thoại giữa các nhân vật Lập luận chất phác đơn sơ nhưng rất hồn nhiên của người Hi Lạp cổ đại
→ Pê – nê – lốp là một người trí tuệ, thông minh, tỉnh táo, thận trọng, biết kìm nén tình cảm và thủy chung.
2. Cuộc gặp gỡ - đoàn tụ
Bước 1: Gặp mặt.
- Tâm trạng của Pê-nê-lốp khi bước xuống lầu:
+ Rất đỗi “phân vân”, lúng túng tìm cách ứng xử.
+ Dò xét, suy nghĩ, tính toán mông lung nhưng cũng ko giấu được sự bàng hoàng, xúc động(...nàng đến trước mặt Uy-lít-xơ, dưới ánh lửa hồng, dựa vào bức tường đối diện... ngồi lặng thinh trên ghế hồi lâu, lòng sửng sốt, khi thì đăm đăm âu yếm nhìn chồng, khi lại ko nhận ra chồng dưới bộ quần áo rách mướp).
- Thái độ của Tê-lê-mác: trách mẹ gay gắt → sự nóng nảy, bộc trực của một chàng trai trẻ rất thương yêu cha mẹ.
- Trước lời trách móc của con trai, Pê-nê-lốp:
+ Giải thích cho con hiểu tâm trạng “kinh ngạc”, phân vân, xúc động nhưng vẫn hết sức tỉnh táo của mình→ hành động giữ khoảng cách với Uy-lít-xơ.
+ Nói với con nhưng lại hướng tới Uy-lít-xơ → ngầm đưa ra thử thách (Nếu quả thực... ko ai biết hết) → khôn ngoan, thận trọng.
- Tác giả dùng 3 lần từ “thận trọng” để khắc họa đặc điểm con người của Pê-nê-lốp → định ngữ thể hiện vẻ đẹp trong phẩm chất nhân vật.
Đây cũng là biện pháp nghệ thuật thường dùng của thể loại sử thi.
- Thái độ của Uy-lít-xơ trước cách cư xử lạ lùng của người vợ và sự nóng nảy của người con trai: nhẫn nại mỉm cười.
→ thấu hiểu Pê-nê-lốp.
Bởi nếu khẳng định mình là Uy-lít-xơ, chồng nàng Pê-nê-lốp, người mà nàng chờ đợi mỏi mòn bấy lâu trong khi chàng đang trong bộ dạng hành khất tiều tụy và hơn nữa Pê-nê-lốp vốn thận trọng, khôn ngoan sẽ ko tin lời chàng.
→ Chàng đồng tình chấp nhận thử thách của người vợ và tin vào trí tuệ của mình.
Bước 2: Đấu trí.
- Sau khi tắm, trở lại đúng dáng hình của mình, “đẹp như một vị thần” nhưng vẫn bị Pê-nê-lốp nghi ngờ → thái độ của Uy-lít-xơ:
+ Hờn dỗi, trách móc Pê-nê-lốp (Hẳn...xứ sở).
+ Thanh minh cho lòng chung thuỷ của mình (Thôi,...nay) → Tạo cớ cho Pê-nê-lốp đưa ra thử thách.
- Tâm trạng và cách xử trí của Pê-nê-lốp trước những lời trách móc của Uy-lít-xơ:
+ Thận trọng, tỉnh táo.
+ Khéo léo đưa ra thử thách về bí mật của chiếc giường cưới một cách như là tình cờ, rất tự nhiên, hợp lí.
→ Mục đích:- Xác định rõ chân tướng của vị khách.
- Nếu là Uy-lít-xơ thực thì nàng sẽ biết được tình cảm thực của chàng đối với mình giờ ntn.
- Những phản ứng của Uy-lít-xơ khi nghe Pê-nê-lốp sai nhũ mẫu dịch chuyển chiếc giường cưới chứa bí mật riêng tư :
+ Giật mình, chột dạ, sợ Pê-nê-lốp đã thay lòng đổi dạ nếu như chiếc giường đã bị dịch chuyển.
+ Nói rõ bí mật của chiếc giường → giải đáp thử thách của Pê-nê-lốp và chứng tỏ lòng chung thủy của mình.
Bước 3: Đoàn tụ
- Khi Uy-lít-xơ nói rõ bí mật về chiếc giường cưới → Pê-nê-lốp hoàn toàn tin đó chính thực là Uy-lít-xơ, chồng nàng, người yêu thươngvà thuỷ chung với nàng → thái độ của nàng hoàn toàn thay đổi:
+ Xúc động cực điểm (Nàng bèn chạy ngay lại, nước mắt chan hoà, ôm lấy cổ chồng, hôn lên trán chồng).
+ Cầu xin Uy-lít-xơ tha thứ.
+ Giải thích nguyên nhân của thái độ lạnh lùng, thận trọng đưa ra thử thách của mình (Nàng tin vào trí tuệ của Uy-lít-xơ và lo sợ bị lừa dối).
+ Oán trách thần linh gây nên sự mất mát lớn của 2 người (Ôi! Thần linh...đầu bạc.)
+ Khẳng định Uy-lít-xơ đã thuyết phục được sự hoài nghi, cảnh giác thường trực của nàng bằng việc chàng đã hóa giải được phép thử bí mật của chiếc giường cưới.
+ Bộc lộ niềm vui sướng, hạnh phúc tột cùng.
→ Pê-nê-lốp ko hề vô cảm, tàn nhẫn mà sự thận trọng, hoài nghi của nàng cho thấy tính chất phức tạp của thời đại- những nguy hiểm luôn rình rập, đe dọa họ.
- Phép so sánh có đuôi dài (so sánh mở rộng)- cả vế A (cái so sánh) và vế B (cái được so sánh) đều là những câu dài.
→ Tác giả lấy cái mừng rỡ của những người thủy thủ bị đắm thuyền may mắn sống sót khi được đặt chân lên đất liền với niềm vui, niềm hạnh phúc khi Pê-nê-lốp nhận ra Uy-lít-xơ, chồng nàng, đã thực sự trở về → diễn tả niềm hạnh phúc vô bờ như được hồi sinh của nàng.
- Khi hiểu rõ tình cảm của Pê-nê-lốp, trước sự xúc động mãnh liệt của nàng, Uy-lít-xơ “khóc dầm dề”. Đó là nước mắt của sự cảm động, niềm vui, niềm hạnh phúc.
→ Vẻ đẹp của nhân vật Pê-nê-lốp: Thông minh, nghị lực, thận trọng và khôn ngoan, thủy chung, kiên trinh bảo vệ phẩm giá của mình và hạnh phúc gia đình.
→ Vẻ đẹp của nhân vật Uy-lít-xơ: Cao quý, nhẫn nại, thông minh, thủy chung và hết lòng vì vợ con
Tổng hợp
