TÂY TIẾN
Quang Dũng
I. Tìm hiểu chung
1. Tác giả
- Quang Dũng là một nghệ sĩ đa tài: làm thơ, vẽ tranh, viết văn, soạn nhạc.
- Một hồn thơ lãng mạn, tài hoa: nhà thơ của “xứ Đoài mây trắng”, thơ giàu chất nhạc, chất họa.
2. Tác phẩm
a. Đoàn quân Tây Tiến
- Tây Tiến là đơn vị quân đội được thành lập đầu năm 1947.
- Có nhiệm vụ phối hợp với bộ đội Lào, bảo vệ biên giới Việt – Lào và đánh tiêu hao lực lượng quân đội Pháp ở thượng Lào cũng như ở miền tây Bắc Bộ Việt Nam.
- Địa bàn đóng quân và hoạt động khá rộng.
- Chiến sĩ Tây Tiến phần đông là thanh niên, học sinh, sinh viên Hà Nội (trong đó có Quang Dũng).
- Hoàn cảnh chiến đấu vô cùng gian khổ, nhưng họ vẫn lạc quan và dũng cảm chiến đấu.
b. Xuất xứ, hoàn cảnh sáng tác
Quang Dũng gia nhập Tây Tiến năm 1947, cuối năm 1948 Quang Dũng chuyển sang đơn vị khác. Rời xa đơn vị cũ chưa bao lâu, tại Phù Lưu Chanh, Quang Dũng viết bài thơ “Nhớ Tây Tiến”. Khi in lại, tác giả đổi tên là “Tây Tiến”, được in trong tập “Mây đầu ô” (1986).
II. Đọc - hiểu văn bản
1. Nội dung
a. Đoạn 1: Nhớ về những cuộc hành quân gian khổ của đoàn quân Tây Tiến và khung cảnh thiên nhiên miền Tây hùng vĩ, hoang sơ và dữ dội.
- Cảm xúc chủ đạo xuyên suốt bài thơ là một nỗi nhớ bao trùm lên cả không gian và thời gian:
“Sông Mã xa rồi Tây Tiến ơi !
………………………………….
Mường Lát hoa về trong đêm hơi”
→ “Nhớ chơi vơi” " hình tượng hoá nỗi nhớ " nỗi nhớ mung lung, da diết, khơi nguồn cho cảnh núi cao, dốc sâu vực thẳm, rừng dày,…liên tiếp xuất hiện.
- “Dốc lên khúc khuỷu, dốc thăm thẳm
………………………………………….
Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi”
+ Sự hiểm trở và dữ dội, hoang du và heo hút của núi rừng miền Tây → bức tranh thiên nhiên hoành tráng.
+ Từ ngữ giàu giá trị tạo hình: khúc khuỷu, thăm thẳm, cồn mây, súng ngửi trời → sự hiểm trở, trùng điệp và độ cao ngất trời của núi đèo miền Tây; “súng ngửi trời”: cách nói hồn nhiên, táo bạo, ngộ nghĩnh, tinh nghịch đậm chất lính.
+ “Ngàn thước lên cao ngàn thước xuống”: dốc núi dốc lên, đổ xuống như thẳng đứng, chót vót, thăm thẳm → hành quân gian khổ.
+ “Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi”: không gian xa rộng mịt mùng sương rừng, mưa núi ở bên dưới tầm mắt.
- Cảnh thiên nhiên ấy gợi lên cuộc hành trình của người lính Tây Tiến đầy gian khổ, nhọc nhằn. Nhưng họ không ngần ngại hay chùn bước trên đường hành quân:
“Anh bạn dãi dầu không bước nữa
Gục lên súng mũ bỏ quên đời”.
- “Chiều chiều oai linh thác gầm thét/Đêm đêm Mường Hịch cọp trêu người” → hoang dại, dữ dội chứa đầy bí ẩn ghê gớm luôn là mối đe dọa khủng khiếp đối với con người.
- Hai câu thơ cuối gợi lên cảnh tượng thật đầm ấm, tạo cảm giác êm dịu, ấm áp.
b. Đoạn 2: Những kỷ niệm đẹp về tình quân dân trong đêm liên hoan và cảnh sông nước miền Tây thơ mộng
- Nét đẹp của tình quân dân thắm thiết, đậm đà trong đêm liên hoan.
+ Cảnh rực rỡ, lung linh với niềm say sưa, đắm đuối, ngỡ ngàng của người lính: bừng lên, hội đuốc hoa, kìa em.
+ Bút pháp lãng mạn: vẻ đẹp lộng lẫy, e ấp của các cô gái dân tộc càng sống động lôi cuốn trong trang phục, tiếng khèn, điệu nhạc.
+ “Nhạc về...thơ” => cuộc liên quan diễn ra bên kia biên giới Việt – Lào.
- Cảnh một buổi chiều sương phủ trên sông nước mênh mang, mờ ảo.
+ Những bông lau chập chờn, lay động như có hồn.
+ Hoa đong đưa (khác hoa đung đưa): quyến rũ, tình tứ.
+ “Có nhớ...độc mộc”: nét đẹp rắn rỏi, khoẻ khoắn.
" Con người & thiên nhiên miền Tây mĩ lệ, tình tứ, duyên dáng " chất thơ và chất nhạc hòa quyện nhau → Nét bút tài hoa, cái nhìn tinh tế của tác giả.
c. Đoạn 3: Chân dung người lính Tây Tiến
- Chân dung người lính Tây Tiến hiện lên với vẻ đẹp lãng mạn:
“Tây Tiến đoàn binh không mọc tóc
………………………………….
Đêm mơ Hà Nội dáng kiều thơm”
+ Đoàn binh: âm vang, mạnh mẽ.
+ Không mọc tóc: do bệnh, do nhiệm vụ chiến đấu → nét ngang tàng, độc đáo.
+ Xanh màu lá: nước da xanh xao do sốt rét, thiếu thốn, gian khổ → mang vẻ dữ dội, oai phong của núi rừng chứ không hề gợi lên vẻ tiều tuỵ, ốm yếu (dữ oai hùm: cốt cách khỏe khoắn, lẫm liệt, dũng mãnh).
+ “Mắt trừng......dáng kiều thơm”" mơ mộng, tình tứ, trẻ trung → những trái tim rạo rực, khát khao yêu thương.
- Vẻ đẹp bi tráng:
+ “Rải rác biên cương mồ viễn xứ”" Sự mất mát, hy sinh, gợi lên cảm xúc bi thương.
+ “Chiến trường...xanh”" khẳng định mạnh mẽ khí phách của tuổi trẻ, tự nguyện chấp nhận, vượt lên cái chết, sẵn sàng dâng hiến cả sự sống tuổi trẻ cho nghĩa lớn của dân tộc→ lí tưởng quên mình xả thân vì Tổ quốc.
+ “Áo bào thay … anh về đất”→ người lính ngã xuống nơi chiến trường dù thiếu thốn nhưng sang trọng “áo bào”.
+ Anh về đất (nói giảm): tình cảm gần gũi, yêu thương, người lính hi sinh chỉ là sự trở về với đất mẹ, trong lòng Tổ quốc.
+ “Sông Mã…..độc hành”→ nỗi đau đớn bi tráng trong lòng người chiến sĩ, tiếng gầm thét dữ dội của dòng sông Mã.
[ Bút pháp lãng mạn, những từ Hán Việt cổ kính, trang trọng; biện pháp nói giảm “anh về đất”, giọng thơ trang nghiêm " mang đậm chất bi tráng. Hình ảnh người lính Tây Tiến giống như những tráng sĩ thuở xưa.
d. Đoạn 4: Lời thề gắn bó với Tây Tiến và miền Tây Bắc
- Với các cụm từ “không hẹn ước”, “thăm thẳm chia phôi”,”hồn về Sầm Nứa chẳng về xuôi”, QD đã khẳng định cái ý niệm “một đi không trở lại” trong tư tưởng và tình cảm cuả đoàn quân Tây Tiến " Tô đậm thêm không khí chung của một thời Tây Tiến.
- Nhà thơ dứt khỏi dòng hồi tưởng để trở về thực tại (hai câu đầu)=> Cách nói cổ, diễn tả tâm trạng người anh hùng.
- Khẳng định tâm hồn luôn thuộc về Tây Tiến và miền Tây (hai câu cuối)=> Tinh thần một đi không trở lại.
2. Nghệ thuật
- Đầy cảm hứng và bút pháp lãng mạn.
- Cách sử dụng ngôn từ đặc sắc: từ chỉ địa danh, từ tượng hình, từ Hán Việt,…
- Kết hợp nhuần nhuyễn chất nhạc và chất họa.
3. Ý nghĩa văn bản
Bài thơ đã khắc họa thành công hình tượng người lính Tây Tiến trên nền cảnh núi rừng miền Tây hùng vĩ, dữ dội. Hình tượng người lính Tây Tiến mang vẻ đẹp lãng mạn, đậm chất bi tráng sẽ luôn đồng hành trong trái tim và trí óc của mỗi chúng ta.
III. Tổng kết
Với cảm hứng lãng mạn và ngòi bút tài hoa, Quang Dũng đã khắc hoạ thành công hình tượng người lính Tây Tiến trên nền cảnh núi rừng miền Tây hùng vĩ, dữ dội và mĩ lệ. Hình tượng người lính Tây Tiến mang vẻ đẹp lãng mạn, đậm chất bi tráng sẽ luôn đồng hành trong trái tim và trí óc của mỗi chúng ta.
Câu hỏi và đề văn.
1. Cảm nhận của anh/chị về đoạn thơ trong bài thơ Tây Tiến của Quang Dũng:
Sông Mã xa rồi Tây Tiến ơi !
…………………………………..
Mai Châu mùa em thơm nếp xôi.
Gợi ý:
* Mở bài:
- Năm 1948, sau khi rời xa đơn vị Tây Tiến một thời gian, Quang Dũng đã sáng tác bài thơ Nhớ Tây Tiến, sau đổi thành Tây Tiến (in trong tập Mây đầu ô 1986), để hồi tưởng lại những kỉ niệm đẹp trong phần đời binh nghiệp của ông và khẳng định tình cảm của mình đối với đoàn quân Tây Tiến;
- Đoạn thơ thể hiện nỗi nhớ của tác giả về những cuộc hành quân gian khổ của đoàn quân Tây Tiến và khung cảnh thiên nhiên miền Tây hùng vĩ, hoang sơ, dữ dội nhưng thơ mộng trữ tình.
- Dẫn thơ.
* Thân bài: Cảm xúc chủ đạo xuyên suốt bài thơ là một nỗi nhớ bao trùm lên cả không gian và thời gian:
- Hai câu đầu là nỗi nhớ da diết khôn nguôi, nỗi “nhớ chơi vơi” tạo nên âm hưởng tha thiết, ngân vang, là dòng cảm xúc dạt dào để nhà thơ nhớ về kỉ niệm. Kỉ niệm này tiếp nối kỉ niệm kia như những đợt sóng luôn nối tiếp nhau: nhớ sông Mã, nhớ Tây Tiến, nhớ rừng núi và nhớ ...!
- Những câu thơ tiếp theo đã làm nổi rõ khung cảnh chiến trường miền Tây Bắc:
+ “Dốc lên khúc khuỷu, dốc thăm thẳm
………………………………………….
Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi”
“Dốc lên khúc khuỷu, dốc thăm thẳm” (5/7 thanh trắc) gợi sự hiểm trở và dữ dội, hoang vu và heo hút của núi rừng miền Tây → bức tranh thiên nhiên hoành tráng.
Từ ngữ giàu giá trị tạo hình: khúc khuỷu, thăm thẳm, cồn mây, súng ngửi trời → sự hiểm trở, trùng điệp và độ cao ngất trời của núi đèo miền Tây. “súng ngửi trời”: hồn nhiên, táo bạo, ngộ nghĩnh, tinh nghịch đậm chất lính.
“Ngàn thước lên cao ngàn thước xuống”: dốc núi dốc lên, đổ xuống như thẳng đứng, chót vót, thăm thẳm → hành quân gian khổ.
“Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi” (toàn thanh bằng): không gian xa rộng mịt mùng sương rừng, mưa núi ở bên dưới tầm mắt.
+ Cảnh thiên nhiên ấy gợi lên cuộc hành trình của người lính TT đầy gian khổ, nhọc nhằn. Nhưng họ không ngần ngại hay chùn bước trên đường hành quân: “Anh bạn dãi dầu không bước nữa, Gục lên súng mũ bỏ quên đời”.
+ “Chiều chiều oai linh thác gầm thét
Đêm đêm Mường Hịch cọp trêu người”
→ hoang sơ, dữ dội chứa đầy bí ẩn ghê gớm luôn là mối đe dọa khủng khiếp đối với con người.
+ Hai câu thơ cuối gợi lên cảnh tượng thật đầm ấm, tạo cảm giác êm dịu, ấm áp tràn ngập nghĩa tình mà đồng bào dành cho người lính Tây Tiến.
* Kết bài:
- Bằng cách sử dụng từ ngữ, hình ảnh vừa đặc sắc vừa tài hoa, Quang Dũng đã khắc hoạ lại khung cảnh chiến trường Tây Tiến được khúc xạ qua tâm hồn lãng mạn, hào hoa của những người lính Hà thành.
- Đoạn thơ hội tụ bao vẻ đẹp về bút pháp tài hoa, hồn thơ lãng mạn đậm chất hoạ của Quang Dũng. Nó để lại dấu ấn tuyệt đẹp về thơ ca kháng chiến chống Pháp, đó là sự kết hợp hài hoà giữa khuynh hướng sử thi và cảm hứng lãng mạn.
2. Cảm nhận của anh/chị về đoạn thơ trong bài thơ Tây Tiến của Quang Dũng:
Doanh trại bừng lên hội đuốc hoa
…………………………………..
Trôi dòng nước lũ hoa đong đưa
Gợi ý:
* Mở bài:
- Năm 1948, sau khi rời xa đơn vị Tây Tiến một thời gian, Quang Dũng đã sáng tác bài thơ Nhớ Tây Tiến, sau đổi thành Tây Tiến (in trong tập Mây đầu ô 1986), để hồi tưởng lại những kỉ niệm đẹp trong phần đời binh nghiệp của ông và khẳng định tình cảm của mình đối với đoàn quân Tây Tiến;
- Đoạn thơ thể hiện nỗi nhớ của tác giả về những kỉ niệm đẹp của tình quân dân trong đêm liên hoan và cảnh thiên nhiên, con người miền Tây thơ mộng trữ tình.
- Dẫn thơ.
* Thân bài:
- Những kỉ niệm đẹp của tình quân dân trong đêm liên hoan:
+ Cảnh doanh trại bừng sáng với ánh lửa bập bùng và trong ánh đuốc sáng, trong âm thanh du dương trầm bổng của tiếng khèn, những cô gái rực rỡ, lộng lẫy trong trang phục lạ, điệu e ấp, tình tứ trong điệu múa đậm màu sắc dân tộc đã hốp hồn người lính Tây Tiến.
+ Cảnh vật, con người như ngả nghiêng, ngất ngây vì được sống trong giây phút bình yên. Đây là khoảnh khắc hiếm hoi để rồi ngày mai các anh lại bước vào cuộc chiến đầy gian khổ và ác liệt. Qua đó, thể hiện một tâm hồn lạc quan, yêu đời của người lính Tây Tiến.
- Cảnh thên nhiên, con người Tây Bắc thật thơ mộng, trữ tình:
+ Cảnh chiều sương giăng mắc mờ ảo, dòng sông trôi với dáng người uyển chuyển, rắn rỏi trên con thuyền độc mộc, hoa đôi bờ đong đưa như hút lòng người.
+ Cảnh vật thiên nhiên như có hồn “hồn lau nẻo bến bờ”.
- Nghệ thuật: bút pháp lãng mạn, tài hoa.
* Kết bài:
- Đoạn thơ đã đưa người đọc trở về trong những phút bình yên hiếm hoi của thời chiến tranh. Những câu thơ là sự hoà quyện giữa chất thơ, chất hoạ, chất nhạc đến mức khó tách bạch.
- Cuộc kháng chiến đã đi qua nhưng khổ thơ này cũng như cả bài thơ vẫn là nơi lưu giữ tuyệt vời những kỉ niệm cao đẹp của người lính ở một thời kì gian khổ nhưng cũng rất hào hùng của cả dân tộc Việt Nam.
3. Cảm nhận của anh/chị về đoạn thơ trong bài thơ Tây Tiến của Quang Dũng:
Tây Tiến đoàn binh không mọc tóc
…………………………………..
Sông Mã gầm lên khúc độc hành
Gợi ý:
* Mở bài:
- Tây Tiến của Quang Dũng được viết năm 1948, một trong những năm tháng kháng chiến chống Pháp gian khổ, ác liệt nhưng hào hùng, với tên gọi ban đầu là “Nhớ Tây Tiến”. Dù đã cắt đi từ “nhớ” nhưng bao trùm lên cả bài thơ là nỗi nhớ của nhân vật trữ tình.
- Qua nỗi nhớ, đoạn thơ đã khắc hoạ lại bức chân dung người lính Tây Tiến hiện lên với hai vẻ đẹp lãng mạn và bi tráng.
- Dẫn thơ.
* Thân bài:
- Bốn câu đầu: Chân dung người lính Tây Tiến với vẻ đẹp lãng mạn
+ Hình ảnh người chiến binh Tây Tiến với đầu “không mọc tóc”, da “xanh màu lá”, nhưng khí chất “dữ oai hùm”,... đã thể hiện vẻ ngang tàng đậm chất lính. Họ xem thường mọi gian khổ và thiếu thốn, đó cũng là vẻ đẹp hào hùng của những chàng trai Hà Nội phong nhã, hào hoa.
+ Người lính Tây Tiến cũng có tâm hồn mơ mộng rất lãng mạn. Họ mộng tiêu diệt quân thù, bảo vệ biên cương, lập nên nhiều chiến công, nêu cao truyền thống anh hùng của đoàn quân Tây Tiến. Nhưng họ cũng lại có những giấc mơ đẹp gửi về phố cũ yêu thương: “dáng kiều thơm” – đó có thể là hình ảnh của những thiếu nữ với dáng điệu tha thướt, mềm mại trên đường phố Hà thành.
=> Hình tượng tập thể những người lính Tây Tiến: là những anh hùng trận mạc nhưng cũng là những tâm hồn lãng mạn, những trái tim khao khát, rạo rực yêu thương đầy mơ mộng.
- Bốn câu cuối: Chân dung người lính Tây Tiến với vẻ đẹp bi tráng:
+ Hình ảnh những nấm mồ nằm rải rác biên cương xa xôi gợi cảm giác bi ai, mất mát, đau thương và nỗi buồn thê thảm. Nhưng đến câu thơ “Chiến trường đi chẳng tiếc đời xanh” lại chứa đựng tinh thần, khí phách hào hùng của tuổi trẻ. Họ tự nguyện chấp nhận, vượt lên cái chết, sẵn sàng dâng hiến cả sự sống, tuổi trẻ, ước mơ, hạnh phúc cho nghĩa lớn của dân tộc→ lí tưởng quên mình xả thân vì Tổ quốc. Chính đều đó làm cho cái bi không phải là bi luỵ mà trở thành bi tráng.
+ Khi ngã xuống, đồng đội chỉ có thể khâm liệm bằng chiếc áo đang mặc hoặc bó tạm trong những manh chiếu – tác giả gọi đó là “áo bào” với một sắc thái trang trọng ngợi ca. Chữ “về” (nói giảm) gợi tình cảm gần gũi, yêu thương, gắn bó. Người lính hi sinh chỉ là sự trở về với đất mẹ, trong lòng Tổ quốc. Con sông Mã (thiên nhiên) cũng đã tấu lên khúc tráng ca đưa tiễn linh hồn họ.
=> Hình ảnh người lính Tây Tiến chói ngời vẻ đẹp lí tưởng, coi cái chết nhẹ tựa lông hồng. Lời thơ nói về hi sinh, mất mát nhưng không bi luỵ mà mang đậm chất bi tráng.
- Nghệ thuật: bút pháp lãng mạn, tài hoa, dùng từ Hán - Việt.
* Kết bài:
- Đoạn thơ viết về chân dung người lính trong bài thơ Tây Tiến là đoạn thơ độc đáo với những từ Hán – Việt trang trọng, ngợi ca; sự kết hợp hài hoà giữa khuynh hướng sử thi và cảm hứng lãng mạn.
- Quang Dũng đã thành công khi chạm khắc một tượng đài bất tử về những người lính vô danh một thời đánh giặc không thể nào quên.
4. Cảm nhận của anh/chị về đoạn thơ sau trong bài thơ Tây Tiến của nhà thơ Quang Dũng.
Dốc lên khúc khuỷu dốc thăm thẳm
…………………………………………
Đêm đêm Mường Hịch cọp trêu người…
Gợi ý: cần nêu được những nội dung cơ bản sau.
- Bằng cách sử dụng những từ ngữ, những hình ảnh táo bạo mà chính xác, bằng cách sử dụng phép điệp, cách phối thanh,… những câu thơ nói trên trước hết gợi lên sự hùng vĩ, hiểm trở và phần nào có vẻ thơ mộng của núi rừng Tây Bắc.
- Hình ảnh người lính ngang tàng, rắn rỏi.
- Ấn tượng in đậm với người lính Tây Tiến về một miền Tây dữ dội, hoang sơ, âm u và huyền bí,..
- Qua hình tượng đó, người đọc có thể nhận thấy ít nhiều vẻ đẹp tâm hồn của người lính Tây Tiến: tinh tế trong việc cảm nhận thiên nhiên, lạc quan trong gian khổ.
- Từ khóa
- quang dũng tây tiến
