-
Chào mừng bạn truy cập Mạng xã hội VĂN HỌC TRẺ - VHT fanpage, VHT groups, VHT Youtube,
- Nhà tài trợ: Bhnong Food, Bhnong Group, Bhnong Girl,
- Hướng dẫn sử dụng diễn đàn
Mạng xã hội Văn học trẻ
“Nếu như cảm hứng nhân bản nghiêng về đồng cảm với những khát vọng rất người của con người, cảm hứng nhân văn thiên về ngợi ca vẻ đẹp của của con người thì cảm hứng nhân đạo là cảm hứng bao trùm.” (Hoài Thanh)
2. “Đối với tôi văn chương không phải là cách đem đến cho người đọc sự thoát li hay sự quên; trái lại văn chương là một thứ khí giới thanh cao và đắc lực mà chúng ta có, để vừa tố cáo và thay đổi một cái thế giới giả dối, tàn ác, vừa làm cho lòng người đọc thêm trong sạch và phong phú hơn…” (Theo dòng, Thạch Lam)
3. “Một nhà nghệ sĩ chân chính phải là nhà nhân đạo trong cốt tuỷ.” (Sê-khốp)
4. “Nhà văn phải là người thư kí trung thành của thời đại.” (Ban-dắc)
5. “Văn học, đó là tư tưởng đi tìm cái đẹp trong ánh sáng.” (CharlesDuBos)
6. “Nhà văn phải biết khơi lên ở con người niềm trắc ẩn, ý thức phản kháng cái ác; cái khát vọng khôi phục và bảo vệ những cái tốt đẹp.” (Ai-ma-tốp)
8. “Văn học giúp con người hiểu được bản thân mình,nâng cao niềm tin vào bản thân mình và làm nảy nở ở con người khát vọng hướng tới chân lí.” (M. Go-rơ-ki)
9. “Nghệ thuật không cần phải là ánh trăng lừa dối, nghệ thuật không nên là ánh trăng lừa dối, nghệ thuật chỉ có thể là tiếng đau khổ kia thoát ra từ những kiếp lầm than.” (Giăng sáng, Nam Cao)
10. “Văn chương có loại đáng thờ và loại không đáng thờ. Loại không đáng thờ là loại chỉ chuyên chú ở văn chương, loại đáng thờ là loại chuyên chú ở con người.” (Nguyễn Văn Siêu)
11. “Tất cả mọi nghệ thuật đều phục vụ cho một nghệ thuật vĩ đại nhất là nghệ thuật sống trên trái đất.” (Béc-tôn Brếch)
12. “Một nhà văn thiên tài là người muốn cảm nhận mọi vẻ đẹp man mác của vũ trụ.” (Thạch Lam)
13. “Sống đã rồi hãy viết, hãy hoà mình vào cuộc sống vĩ đại của nhân dân.” (Nam Cao)
14. “Ở đâu có lao động thì ở đó có sáng tạo ra ngôn ngữ. Nhà văn không chỉ học tập ngôn ngữ của nhân dân mà còn là người phát triển ra ngôn ngữ sáng tạo, không nên ăn bám vào người khác. Giàu ngôn ngữ thì văn sẽ hay… Cũng cùng một vốn ngôn ngữ ấy nhưng sử dụng có sáng tạo thì văn sẽ có bề thế và kích thước. Có vốn mà không biết sử dụng chỉ như nhà giàu giữ của. Dùng chữ như đánh cờ tướng, chữ nào để chỗ nào phải đúng vị trí của nó. Văn phải linh hoạt. Văn không linh hoạt gọi là văn cứng đơ thấp khớp…” (Nguyễn Tuân)
15. “Giá trị của một tác phẩm nghệ thuật trước hết là ở giá trị tư tưởng của nó. Nhưng là tư tưởng đã được rung lên ở các bậc tình cảm, chứ không phải là cái tư tưởng nằm thẳng đơ trên trang giấy. Có thể nói, tình cảm của người viết là khâu đầu tiên cũng là khâu sau cùng trong quá trình xây dựng tác phẩm lớn.” (Nguyễn Khải)
16. “Mỗi tác phẩm phải là một phát minh về hình thức và khám phá mới về nội dung.” (Lê-ô-nít Lê-ô-nốp)
17. “Cái quan trọng trong tài năng văn học và tôi nghĩ rằng cũng có thể trong bất kì tài năng nào, là cái mà tôi muốn gọi là tiếng nói của riêng mình.” (Ivan Tuốc-ghê-nhép)
18. “Nếu tác giả không có lối đi riêng thì người đó không bao giờ là nhà văn cả… Nếu anh không có giọng riêng, anh ta khó trở thành nhà văn thực thụ.” (Sê-khốp)
19. “Đối với nhà thơ thì cách viết, bút pháp của anh ta là một nửa việc làm. Dù bài thơ thể hiện ý tứ độc đáo đến đâu, nó cũng nhất thiết phải đẹp. Không chỉ đơn giản là đẹp mà còn đẹp một cách riêng. Đối với nhà thơ, tìm cho ra bút pháp của mình – nghĩa là trở thành nhà thơ.” (Raxun Gamzatốp)
20. “Đối với con người, sự thực đôi khi nghiệt ngã, nhưng bao giờ cũng dũng cảm củng cố trong lòng người đọc niềm tin ở tương lai. Tôi mong muốn những tác phẩm của tôi sẽ làm cho con người tốt hơn, tâm hồn trong sạch hơn, thức tỉnh tình yêu đối với con người và khát vọng tích cực đấu tranh cho lí tưởng nhân đạo và tiến bộ của loài người.” (Sô-lô-khốp)
21. “Văn học làm cho con người thêm phong phú, tạo khả năng cho con người lớn lên, hiểu được con người nhiều hơn.” (M. L. Kalinine)
22. “Một tiểu thuyết thực sự hứng thú là tiểu thuyết không chỉ mua vui cho chúng ta, mà còn chủ yếu hơn là giúp đỡ chúng ta nhận thức cuộc sống, lí giải cuộc sống.” (Gioóc-giơ Đuy-a-men)
23. “Văn học không quan tâm đến những câu trả lời do nhà văn đem lại, mà quan tâm đến những câu hỏi do nhà văn đặt ra, và những câu hỏi này, luôn luôn rộng hơn bất kì một câu trả lời cặn kẽ nào.” (Claudio Magris – Nhà văn Ý)
24. “Một tác phẩm nghệ thuật phải là kết quả của tình yêu. Tình yêu con người, ước mơ cháy bỏng vì một xã hội công bằng, bình đẳng bái ái luôn luôn thôi thúc các nhà văn sống và viết, vắt cạn kiệt những dòng suy nghĩ, hiến dâng bầu máu nóng của mình cho nhân loại.” (L. Tôn-xtôi)
25. “Thiên chức của nhà văn cũng như những chức vụ cao quý khác là phải nâng đỡ những cái tốt để trong đời có nhiều công bằng,thương yêu hơn.” (Thạch Lam)
26. “Công việc của nhà văn là phát hiện ra cái đẹp ở chỗ không ai ngờ tới, tìm cái đẹp kín đáo và che lấp của sự vật, để cho người đọc một bài học trông nhìn và thưởng thức.” (Thạch Lam)
27. “Nghệ thuật bao giờ cũng là tiếng nói của tình cảm con người, là sự tự giãi bày và gửi gắm tâm tư.” (Lê Ngọc Trà)
28. “Một tác phẩm thật giá trị, phải vượt lên trên tất cả bờ cõi và giới hạn, phải là một tác phẩm chung cho cả loài người. Nó phải chứa đựng một cái gì lớn lao, mạnh mẽ, vừa đau đớn lại vừa phấn khởi. Nó ca tụng lòng thương, tình bác ái, sự công bình… Nó làm cho người gần người hơn.” (Nam Cao)
29. “Sự cẩu thả trong bất cứ nghề gì cũng là một sự bất lương rồi. Nhưng sự cẩu thả trong văn chương thì thật là đê tiện.” (Đời thừa, Nam Cao)
30. “Tôi khuyên các bạn nên đọc truyện cổ tích… thơ ngụ ngôn, các tuyển tập ca dao… Hãy đi sâu vào vẻ đẹp quyến rũ của ngôn ngữ bình dân, hãy đi sâu vào những câu hài hoà cân đối trong các bài ca, trong truyện cổ tích… Bạn sẽ thấy ở đó sự phong phú lạ thường của các hình tượng, sự giản dị của sức mạnh làm say đắm lòng người, vẻ đẹp tuyệt vời của những định nghĩa… Hãy đi sâu vào sáng tác của nhân dân, nó trong lành như nước nguồn ngọt ngào, tươi mát, róc rách từ khe núi chảy ra…” (M. Go-rơ-ki)
31. “Thi sĩ là một con chim sơn ca ngồi trong bóng tối hát lên những tiếng êm dịu để làm vui cho sự cô độc của chính mình.” (Selly)
32. “Không có câu chuyện cổ tích nào đẹp hơn câu chuyện do chính cuộc sống viết ra.” (An-đéc-xen)
33. “Văn học, nghệ thuật là công cụ để hiểu biết, để khám phá, để sáng tạo thực tại xã hội.” (Phạm Văn Đồng)
34. “Tư tưởng nhân đạo xuyên suốt văn học từ xưa đến nay. Khái niệm nhân đạo có những tiền thân của nó, trong lời nói thông thường đó là “tình thương, lòng thương người”. (Lê Trí Viễn)
35. “Con người đến với cuộc sống từ nhiều nẻo đường, trên muôn vàn cung bậc phong phú nhưng tiêu điểm mà con người hướng đến vẫn là con người.” (Đặng Thai Mai)
36. “Chi tiết làm nên bụi vàng của tác phẩm.” (Pautôpxki)
37. “Cuộc đời là nơi xuất phát cũng là nơi đi tới của văn học.” (Tố Hữu)
38. “Nhà văn là người cho máu.” (Enxa Triole)
39. “Văn học là nhân học.” (M. Go-rơ-ki)
40. “Nghệ sĩ là người biết khai thác những ấn tượng riêng chủ quan của mình, tìm thấy những ấn tượng đó có giá trị khái quát và biết làm cho những ấn tượng đó có những hình thức riêng.” (M. Go-rơ-ki)
41. “Nghệ thuật là lĩnh vực của sự độc đáo vì vậy nó đòi hỏi người viết sự sáng tạo phong cách mới lạ, thu hút người đọc.” (Phương Lựu)
42. “Cái bóng của độc giả đang cúi xuống sau lưng nhà văn khi nhà văn ngồi dưới tờ giấy trắng. Nó có mặt ngay cả khi nhà văn không thừa nhận sự có mặt đó. Chính độc giả đã ghi lên tờ giấy trắng cái dấu hiệu vô hình không thể tẩy xoá được của mình.” (Sách Líluận văn học)
43. “Phải đẩy tới chóp đỉnh cao của mâu thuẫn thì sự sống nhiều hình mới vẽ ra.” (Hê-ghen)
44. “Tác phẩm chân chính không kết thúc ở trang cuối cùng, không bao giờ hết khả năng kể chuyện khi câu chuyện về các nhân vật đã kết thúc. Tác phẩm nhập vào tâm hồn và ý thức của bạn đọc, tiếp tục sống và hành động như một lực lượng nội tâm,như sự dằn vặt và ánh sáng của lương tâm, không bao giờ tàn tạ như thi ca của sự thật.” (Ai-ma-tốp)
45. “Tình huống là một lát cắt của sự sống, là một sự kiện diễn ra có phần bất ngờ nhưng cái quan trọng là sẽ chi phối nhiều điều trong cuộc sống con người.” (Nguyễn Minh Châu)
46. “Văn học phản ánh hiện thực nhưng không phải là chụp ảnh sao chép hiện thực một cách hời hợt, nông cạn. Nhà văn không bê nguyên si các sự kiện, con người vào trong sách một cách thụ động, giản đơn. Tác phẩm nghệ thuật là kết quả của một quá trình nuôi dưỡng cảm hứng,thai nghén sáng tạo ra một thế giới hấp dẫn, sinh động… Thể hiện những vấn đề có ý nghĩa sâu sắc, bản chất của đời sống xã hội con người… Nhân vật trong tác phẩm của một thiên tài thực sự nhiều khi thật hơn cả con người ngoài đời, bởi sức sống lâu bền, bởi ý nghĩa điển hình của nó. Qua nhân vật ta thấy cả một tầng lớp, một giai cấp, một thời đại, thậm chí có nhân vật vượt lên khỏi thời đại, có ý nghĩa nhân loại, vĩnh cửu sống mãi với thời gian…” (Sách Lí luận văn học)
47. “Các ông muốn tiểu thuyết cứ là tiểu thuyết.Tôi và các nhà văn cùng chí hướng như tôi muốn tiểu thuyết là thực sự ở đời.” (Vũ Trọng Phụng)
48. “Người sáng tác là nhà văn và người tạo nên số phận cho tác phẩm là độc giả.” (M. Go-rơ-ki)
49. “Trước hết là các nghệ sĩ lớn, sau đó mới đến các nhà khoa học, họ xứng đáng hơn ai hết được hưởng sự kính trọng của con người.” (Einstein)
50. “Những gì tôi viết ra là những gì thương yêu nhất của tôi, những ước mong nhức nhối của tôi.” (Nguyên Hồng)
51. “Mỗi tác phẩm đều có ít nhiều nhà văn.” (Thạch Lam)
52. “Nghệ thuật đó là sự mô phỏng tự nhiên.” (Pu-skin)
53. “Đau đớn thay cho những kiếp sống muốn cất cánh bay cao nhưng lại bị cơm áo ghì sát đất…” (Sống mòn, Nam Cao)
54. “Điều quan trọng hơn hết trong sự nghiệp của những nhà văn vĩ đại ấy lại là cuộc sống, trường đại học chân chính của thiên tài. Họ đã biết đời sống xã hội của thời đại,đã cảm thấy sâu sắc mọi nỗi đau đớn của con người trong thời đại, đã rung động tận đáy tâm hồn với những nỗi lo âu, bực bội, tủi hổ và những ước mong tha thiết nhất của loài người. Đó chính là cái hơi thở,cái sức sống của những tác phẩm vĩ đại.” (Đặng Thai Mai)
55. “Nghệ thuật là lĩnh vực của cái độc đáo. Vì vậy đòi hỏi người sáng tạo phải có phong cách nổi bật, tức là có cái gì rất riêng mới lạ trong phong cách của mình.” (Sách Văn học 12)
56. “Đồng tiền lăn tròn trên lưng con người. Đồng tiền làm cho trái hoá phải, đen hoá trắng và người đàn bà goá phụ trở thành cô dâu mới.” (Giá trị của đồng tiền trong Truyện Kiều, Sếch-xpia)
57. “Yếu tố đầu tiên của văn học là ngôn ngữ, công cụ chủ yếu của nó và cùng với các sự kiện, các hiện tượng của cuộc sống là chất liệu của văn học.” (M. Go-rơ-ki)
58. “Ngôn ngữ của tác phẩm phải gãy gọn, chính xác, từ ngữ phải được chọn lọc kĩ càng. Chính các tác giả cổ điển đã viết bằng một ngôn ngữ như vậy, đã kế tục nhau trau dồi nó từ thế kỉ này sang thế kỉ khác.” (M. Go-rơ-ki)
59. “Ngôn ngữ nhân dân là “tiếng nói nguyên liệu” còn ngôn ngữ văn học là “tiếng nói đã được bàn tay thợ nhào luyện”…” (M. Go-rơ-ki)
60. “Tác phẩm nghệ thuật sẽ chết nếu nó miêu tả cuộc sống chỉ để miêu tả, nếu nó không phải là tiếng thét khổ đau hay lời ca tụng hân hoan, nếu nó không đặt ra những câu hỏi hoặc trả lời những câu hỏi đó.” (Biêlinxki)
61. “Cuộc sống còn tuyệt vời biết bao trong thực tế và trên trang sách. Nhưng cuộc sống cũng bi thảm biết bao. Cái đẹp còn trộn lẫn niềm sầu buồn. Cái nên thơ còn lóng lánh giọt nước mắt ở đời.” (Trích trong Nhật kí của Nguyễn Văn Thạc)
62. “Tôi hãy còn một trái tim, một dòng máu nóng để yêu thương, cảm thông và chia sẻ.” (Đô-xtôi-ép-xki)
63. “Điều duy nhất có giá trị trong cuộc đời chính là những dấu ấn của tình yêu mà chúng ta đã để lại phía sau khi ra đi.” (Albert Schweitzer)
64. “Nhà văn phải là người đi tìm những hạt ngọc ẩn giấu trong bề sâu tâm hồn của con người.” (Nguyễn Minh Châu)
65. “Nhà văn tồn tại ở trên đời trước hết để làm công việc giống như kẻ nâng giấc cho những con người bị cùng đường, tuyệt lộ, bị cái ác hoặc số phận đen đủi dồn đến chân tường. Những con người cả tâm hồn và thể xác bị hắt hủi và đoạ đày đến ê chề, hoàn toàn mất hết lòng tin vào con người và cuộc đời. Nhà văn tồn tại ở trên đời để bênh vực cho những con người không có ai để bênh vực.” (Nguyễn Minh Châu)
66. “Cảm động lòng người trước hết không gì bằng tình cảm và tình cảm là cái gốc của văn chương.” (Bạch Cư Dị)
67. “Những cuộc chiến qua đi, những trang lịch sử của từng dân tộc được sang trang, các chiến tuyến có thể được dựng lên hay san bằng. Nhưng những tác phẩm đi xuyên qua mọi thời đại, mọi nền văn hoá hoặc ngôn ngữ cuối cùng vẫn nằm ở tính nhân bản của nó. Có thể màu sắc, quốc kì, ngôn ngữ hay màu da chúng ta khác nhau. Nhưng máu chúng ta đều có màu đỏ, nhịp tim đều giống nhau. Văn học cuối cùng là viết về trái tim con người.” (Maxin Malien)
68. “Tôi muốn tác phẩm của tôi giúp mọi người trở nên tốt, có tâm hồn thuần khiết, tôi muốn chúng góp phần gợi dậy tình yêu con người, đồng loại và ý muốn đấu tranh mãnh liệt cho những lí tưởng của chủ nghĩa nhân đạo và sự tiến bộ của loài người.” (Sô-lô-khốp)
69. “Nói tới giá trị nhân đạo là nói tới thái độ của người nghệ sĩ dành cho con người mà hạt nhân căn bản là lòng yêu thương con con người.” (Từ điển văn học)
70. “Một tác phẩm nghệ thuật là kết quả của tình yêu.” (L. Tôn-xtôi)
71. “Con người đến với cuộc sống từ nhiều nẻo đường, trên muôn vàn cung bậc phong phú nhưng tiêu điểm mà con người hướng đến vẫn là con người.” (Đặng Thai Mai)
72. “Tư tưởng nhân đạo xuyên suốt văn học từ xưa đến nay. Khái niệm nhân đạo có những tiền thân của nó, trong lời nói thông thường đó là “tình thương, lòng thương người.” (Lê Trí Viễn)
73. “Thanh nam châm thu hút mọi thế hệ vẫn là cái cao thượng, cái đẹp và cái nhân đạo của lòng người.” (Sê-khốp)
74. “Cốt lõi của lòng nhân đạo là lòng yêu thương. Bản chất của nó là chữ tâm đối với con người.” (Hoài Chân)
75. “Nếu như cảm hứng nhân bản nghiêng về đồng cảm với những khát vọng rất người của con người, cảm hứng nhân văn thiên về ngợi ca vẻ đẹp của con người thì cảm hứng nhân đạo là cảm hứng bao trùm.” (Hoài Thanh)
76. “Nghệ thuật là sự vươn tới, sự níu giữ mãi mãi. Cái cốt lõi của nghệ thuật là tính nhân đạo.” (Nguyên Ngọc)
77. “Nói nghệ thuật tức là nói đến sự cao cả của tâm hồn. Đẹp tức là một cái gì cao cả. Đã nói đẹp là nói cao cả. Có khi nhà văn miêu tả một cái nhìn rất xấu, một tội ác, một tên giết người nhưng cách nhìn, cách miêu tả phải cao cả.” (Nguyễn Đình Thi)
78. “Văn học, đó là tư tưởng đi tìm cái đẹp trong ánh sáng.” (Charles DuBos)
79. “Nhà văn phải biết khơi lên ở con người niềm trắc ẩn, ý thức phản kháng cái ác; cái khát vọng khôi phục và bảo vệ những cái tốt đẹp.” (Ai-ma-tốp)
80. “Một nhà văn thiên tài là người muốn cảm nhận mọi vẻ đẹp man mác của vũ trụ.” (Thạch Lam)
81. “Nếu tác giả không có lối đi riêng thì người đó không bao giờ là nhà văn cả… Nếu anh không có giọng riêng, anh khó trở thành nhà văn thực thụ.” (Sê-khốp)
82. “Văn học làm cho con người thêm phong phú, tạo khả năng cho con người lớn lên, hiểu được con người nhiều hơn.” (M. L. Kalinine)
83. “Cái bóng của độc giả đang cúixuống sau lưng nhà văn khi nhà văn ngồi dưới tờ giấy trắng. Nó có mặt ngay cả khi nhà văn không thừa nhận sự có mặt đó. Chính độc giả đã ghi lên tờ giấy trắng cái dấu hiệu vô hình không thể tẩy xoá được của mình.” (Sách Lí luận văn học)
84. “Tình huống là một lát cắt của sự sống, là một sự kiện diễn ra có phẩn bất ngờ nhưng cái quan trọng là sẽ chi phối nhiều điều trong cuộc sống con người.” (Nguyễn Minh Châu)
85. “Nếu như Nguyễn Công Hoan đời là mảnh ghép của những nghịch cảnh, với Thạch Lam đời là miếng vải có lỗthủng, những vết ố, nhưng vẫn nguyên vẹn, thì với Nam Cao, cuộc đời là tấm áo cũ bị xé rách tả tơi từ cái làng Vũ Đại đến mỗi gia đình, mỗi số phận.” (Nguyễn Tuân)
86. “Văn chương trước hết phải là văn chương, nghệ thuật trước hết phải là nghệ thuật.” (Nguyễn Tuân)
87. “Như một hạt giống vô hình, tư tưởng gieo vào tâm hồn nghệ sĩ và từ mảnh đời màu mở ấy nó triển khai thành một hình thức xác định, thành các hình tượng nghệ thuật đầy vẻ đẹp và sức sống.” (Biêlinxki)
88. “Tôi không thể nào tưởng tượng nổi một nhà văn mà lại không mang nặng trong mình tình yêu cuộc sống và nhất là tình yêu thương con người. Tình yêu này của người nghệ sĩ vừa là một niềm hân hoan say mê, vừa là một nỗi đau đớn, khắc khoải, một mối quan hoài thường trực về số phận, hạnh phúc của những người chung quanh mình. Cầm giữ cái tình yêu ấy trong mình, nhà văn mới có khả năng cảm thông sâu sắc với những nỗi đau khổ, bất hạnh của người đời, giúp họ có thể vượt qua những khủng hoảng tinh thần và đứng vững được trước cuộc sống.” (Nguyễn Minh Châu)
89. “Văn học và đời sống là hai vòng tròn đồng tâm mà tâm điểm là con người. Mỗi tác phẩm văn học chỉ là một lát cắt, một tờ biên bản của một chặng đời sống con người ta, trên con đường dài dằng dặc đi đến cõi hoàn thiện.” (Nguyễn Minh Châu)
90. “Một tác phẩm nghệ thuật chân chính không bao giờ kết thúc ở trang cuối cùng.” (Con tàu trắng, Ai-ma-tốp)
91. “Văn học nằm ngoài các định luật của sự băng hoại. Chỉ mình nó không thừa nhận cái chết.” (Sê-đrin, Nga)
92. “Văn học là tấm gương lớn di chuyển dọc theo đường đời.” (Xtăng-đan)
93. “Một chữ tình để duy trì thế giới/ Một chữ tài để tô điểm càn khôn.” (Trương Trào, Trung Quốc)
94. “Người làm văn tình cảm rung động mà phát ra lời, người xem văn phải rẽ văn để thâm nhập vào tác phẩm.” (Văn tâm điêu long, Lưu Hiệp)
95. “Văn học là phương thức tồn tại của con người, giữ cho con người mãi mãi là con người, không sa xuống thành con vật, hay thành ông Thánh vô duyên,vô bổ. Văn học là sự vươn tới, sự hướng về, sự níu giữ mãi mãi tính người cho con người. Cái cốt lõi của văn học là tính nhân đạo.” (Nguyên Ngọc)
96. “Tác phẩm văn học sẽ chết nếu nó miêu tả cuộc sống chỉ để miêu tả… nếu nó khôg là tiếng thét khổ đau hay là lời ca tụng hân hoan; nếu nó không đặt ra những câu hỏi và không trả lời những câu hỏi ấy.” (Biêlinxki)
97. “Mọi lí thuyết chỉ là màu xám, chỉ cây đời mãi mãi xanh tươi.” (Gớt)
98. “Văn học đối với tôi là một hiện tượng đẹp đẽ nhất trên thế giới.” (Pau-tốp-xki)
99. “Chỉ có tác phẩm nghệ thuật nào truyền đạt cho mọi người những tình cảm mới mà họ chưa từng thể nghiệm thì mới là tác phẩm nghệ thuật đích thực.” (Lép-Tôn-xtôi)
100. “Văn hoá nghệ thuật cũng là một mặt trận. Anh chị em là chiến sĩ trên mặt trận ấy.” (Hồ Chí Minh)
————————————
Chúc các bạn ôn thi tốt!
Thêm
2. “Đối với tôi văn chương không phải là cách đem đến cho người đọc sự thoát li hay sự quên; trái lại văn chương là một thứ khí giới thanh cao và đắc lực mà chúng ta có, để vừa tố cáo và thay đổi một cái thế giới giả dối, tàn ác, vừa làm cho lòng người đọc thêm trong sạch và phong phú hơn…” (Theo dòng, Thạch Lam)
3. “Một nhà nghệ sĩ chân chính phải là nhà nhân đạo trong cốt tuỷ.” (Sê-khốp)
4. “Nhà văn phải là người thư kí trung thành của thời đại.” (Ban-dắc)
5. “Văn học, đó là tư tưởng đi tìm cái đẹp trong ánh sáng.” (CharlesDuBos)
6. “Nhà văn phải biết khơi lên ở con người niềm trắc ẩn, ý thức phản kháng cái ác; cái khát vọng khôi phục và bảo vệ những cái tốt đẹp.” (Ai-ma-tốp)
8. “Văn học giúp con người hiểu được bản thân mình,nâng cao niềm tin vào bản thân mình và làm nảy nở ở con người khát vọng hướng tới chân lí.” (M. Go-rơ-ki)
9. “Nghệ thuật không cần phải là ánh trăng lừa dối, nghệ thuật không nên là ánh trăng lừa dối, nghệ thuật chỉ có thể là tiếng đau khổ kia thoát ra từ những kiếp lầm than.” (Giăng sáng, Nam Cao)
10. “Văn chương có loại đáng thờ và loại không đáng thờ. Loại không đáng thờ là loại chỉ chuyên chú ở văn chương, loại đáng thờ là loại chuyên chú ở con người.” (Nguyễn Văn Siêu)
11. “Tất cả mọi nghệ thuật đều phục vụ cho một nghệ thuật vĩ đại nhất là nghệ thuật sống trên trái đất.” (Béc-tôn Brếch)
12. “Một nhà văn thiên tài là người muốn cảm nhận mọi vẻ đẹp man mác của vũ trụ.” (Thạch Lam)
13. “Sống đã rồi hãy viết, hãy hoà mình vào cuộc sống vĩ đại của nhân dân.” (Nam Cao)
14. “Ở đâu có lao động thì ở đó có sáng tạo ra ngôn ngữ. Nhà văn không chỉ học tập ngôn ngữ của nhân dân mà còn là người phát triển ra ngôn ngữ sáng tạo, không nên ăn bám vào người khác. Giàu ngôn ngữ thì văn sẽ hay… Cũng cùng một vốn ngôn ngữ ấy nhưng sử dụng có sáng tạo thì văn sẽ có bề thế và kích thước. Có vốn mà không biết sử dụng chỉ như nhà giàu giữ của. Dùng chữ như đánh cờ tướng, chữ nào để chỗ nào phải đúng vị trí của nó. Văn phải linh hoạt. Văn không linh hoạt gọi là văn cứng đơ thấp khớp…” (Nguyễn Tuân)
15. “Giá trị của một tác phẩm nghệ thuật trước hết là ở giá trị tư tưởng của nó. Nhưng là tư tưởng đã được rung lên ở các bậc tình cảm, chứ không phải là cái tư tưởng nằm thẳng đơ trên trang giấy. Có thể nói, tình cảm của người viết là khâu đầu tiên cũng là khâu sau cùng trong quá trình xây dựng tác phẩm lớn.” (Nguyễn Khải)
16. “Mỗi tác phẩm phải là một phát minh về hình thức và khám phá mới về nội dung.” (Lê-ô-nít Lê-ô-nốp)
17. “Cái quan trọng trong tài năng văn học và tôi nghĩ rằng cũng có thể trong bất kì tài năng nào, là cái mà tôi muốn gọi là tiếng nói của riêng mình.” (Ivan Tuốc-ghê-nhép)
18. “Nếu tác giả không có lối đi riêng thì người đó không bao giờ là nhà văn cả… Nếu anh không có giọng riêng, anh ta khó trở thành nhà văn thực thụ.” (Sê-khốp)
19. “Đối với nhà thơ thì cách viết, bút pháp của anh ta là một nửa việc làm. Dù bài thơ thể hiện ý tứ độc đáo đến đâu, nó cũng nhất thiết phải đẹp. Không chỉ đơn giản là đẹp mà còn đẹp một cách riêng. Đối với nhà thơ, tìm cho ra bút pháp của mình – nghĩa là trở thành nhà thơ.” (Raxun Gamzatốp)
20. “Đối với con người, sự thực đôi khi nghiệt ngã, nhưng bao giờ cũng dũng cảm củng cố trong lòng người đọc niềm tin ở tương lai. Tôi mong muốn những tác phẩm của tôi sẽ làm cho con người tốt hơn, tâm hồn trong sạch hơn, thức tỉnh tình yêu đối với con người và khát vọng tích cực đấu tranh cho lí tưởng nhân đạo và tiến bộ của loài người.” (Sô-lô-khốp)
21. “Văn học làm cho con người thêm phong phú, tạo khả năng cho con người lớn lên, hiểu được con người nhiều hơn.” (M. L. Kalinine)
22. “Một tiểu thuyết thực sự hứng thú là tiểu thuyết không chỉ mua vui cho chúng ta, mà còn chủ yếu hơn là giúp đỡ chúng ta nhận thức cuộc sống, lí giải cuộc sống.” (Gioóc-giơ Đuy-a-men)
23. “Văn học không quan tâm đến những câu trả lời do nhà văn đem lại, mà quan tâm đến những câu hỏi do nhà văn đặt ra, và những câu hỏi này, luôn luôn rộng hơn bất kì một câu trả lời cặn kẽ nào.” (Claudio Magris – Nhà văn Ý)
24. “Một tác phẩm nghệ thuật phải là kết quả của tình yêu. Tình yêu con người, ước mơ cháy bỏng vì một xã hội công bằng, bình đẳng bái ái luôn luôn thôi thúc các nhà văn sống và viết, vắt cạn kiệt những dòng suy nghĩ, hiến dâng bầu máu nóng của mình cho nhân loại.” (L. Tôn-xtôi)
25. “Thiên chức của nhà văn cũng như những chức vụ cao quý khác là phải nâng đỡ những cái tốt để trong đời có nhiều công bằng,thương yêu hơn.” (Thạch Lam)
26. “Công việc của nhà văn là phát hiện ra cái đẹp ở chỗ không ai ngờ tới, tìm cái đẹp kín đáo và che lấp của sự vật, để cho người đọc một bài học trông nhìn và thưởng thức.” (Thạch Lam)
27. “Nghệ thuật bao giờ cũng là tiếng nói của tình cảm con người, là sự tự giãi bày và gửi gắm tâm tư.” (Lê Ngọc Trà)
28. “Một tác phẩm thật giá trị, phải vượt lên trên tất cả bờ cõi và giới hạn, phải là một tác phẩm chung cho cả loài người. Nó phải chứa đựng một cái gì lớn lao, mạnh mẽ, vừa đau đớn lại vừa phấn khởi. Nó ca tụng lòng thương, tình bác ái, sự công bình… Nó làm cho người gần người hơn.” (Nam Cao)
29. “Sự cẩu thả trong bất cứ nghề gì cũng là một sự bất lương rồi. Nhưng sự cẩu thả trong văn chương thì thật là đê tiện.” (Đời thừa, Nam Cao)
30. “Tôi khuyên các bạn nên đọc truyện cổ tích… thơ ngụ ngôn, các tuyển tập ca dao… Hãy đi sâu vào vẻ đẹp quyến rũ của ngôn ngữ bình dân, hãy đi sâu vào những câu hài hoà cân đối trong các bài ca, trong truyện cổ tích… Bạn sẽ thấy ở đó sự phong phú lạ thường của các hình tượng, sự giản dị của sức mạnh làm say đắm lòng người, vẻ đẹp tuyệt vời của những định nghĩa… Hãy đi sâu vào sáng tác của nhân dân, nó trong lành như nước nguồn ngọt ngào, tươi mát, róc rách từ khe núi chảy ra…” (M. Go-rơ-ki)
31. “Thi sĩ là một con chim sơn ca ngồi trong bóng tối hát lên những tiếng êm dịu để làm vui cho sự cô độc của chính mình.” (Selly)
32. “Không có câu chuyện cổ tích nào đẹp hơn câu chuyện do chính cuộc sống viết ra.” (An-đéc-xen)
33. “Văn học, nghệ thuật là công cụ để hiểu biết, để khám phá, để sáng tạo thực tại xã hội.” (Phạm Văn Đồng)
34. “Tư tưởng nhân đạo xuyên suốt văn học từ xưa đến nay. Khái niệm nhân đạo có những tiền thân của nó, trong lời nói thông thường đó là “tình thương, lòng thương người”. (Lê Trí Viễn)
35. “Con người đến với cuộc sống từ nhiều nẻo đường, trên muôn vàn cung bậc phong phú nhưng tiêu điểm mà con người hướng đến vẫn là con người.” (Đặng Thai Mai)
36. “Chi tiết làm nên bụi vàng của tác phẩm.” (Pautôpxki)
37. “Cuộc đời là nơi xuất phát cũng là nơi đi tới của văn học.” (Tố Hữu)
38. “Nhà văn là người cho máu.” (Enxa Triole)
39. “Văn học là nhân học.” (M. Go-rơ-ki)
40. “Nghệ sĩ là người biết khai thác những ấn tượng riêng chủ quan của mình, tìm thấy những ấn tượng đó có giá trị khái quát và biết làm cho những ấn tượng đó có những hình thức riêng.” (M. Go-rơ-ki)
41. “Nghệ thuật là lĩnh vực của sự độc đáo vì vậy nó đòi hỏi người viết sự sáng tạo phong cách mới lạ, thu hút người đọc.” (Phương Lựu)
42. “Cái bóng của độc giả đang cúi xuống sau lưng nhà văn khi nhà văn ngồi dưới tờ giấy trắng. Nó có mặt ngay cả khi nhà văn không thừa nhận sự có mặt đó. Chính độc giả đã ghi lên tờ giấy trắng cái dấu hiệu vô hình không thể tẩy xoá được của mình.” (Sách Líluận văn học)
43. “Phải đẩy tới chóp đỉnh cao của mâu thuẫn thì sự sống nhiều hình mới vẽ ra.” (Hê-ghen)
44. “Tác phẩm chân chính không kết thúc ở trang cuối cùng, không bao giờ hết khả năng kể chuyện khi câu chuyện về các nhân vật đã kết thúc. Tác phẩm nhập vào tâm hồn và ý thức của bạn đọc, tiếp tục sống và hành động như một lực lượng nội tâm,như sự dằn vặt và ánh sáng của lương tâm, không bao giờ tàn tạ như thi ca của sự thật.” (Ai-ma-tốp)
45. “Tình huống là một lát cắt của sự sống, là một sự kiện diễn ra có phần bất ngờ nhưng cái quan trọng là sẽ chi phối nhiều điều trong cuộc sống con người.” (Nguyễn Minh Châu)
46. “Văn học phản ánh hiện thực nhưng không phải là chụp ảnh sao chép hiện thực một cách hời hợt, nông cạn. Nhà văn không bê nguyên si các sự kiện, con người vào trong sách một cách thụ động, giản đơn. Tác phẩm nghệ thuật là kết quả của một quá trình nuôi dưỡng cảm hứng,thai nghén sáng tạo ra một thế giới hấp dẫn, sinh động… Thể hiện những vấn đề có ý nghĩa sâu sắc, bản chất của đời sống xã hội con người… Nhân vật trong tác phẩm của một thiên tài thực sự nhiều khi thật hơn cả con người ngoài đời, bởi sức sống lâu bền, bởi ý nghĩa điển hình của nó. Qua nhân vật ta thấy cả một tầng lớp, một giai cấp, một thời đại, thậm chí có nhân vật vượt lên khỏi thời đại, có ý nghĩa nhân loại, vĩnh cửu sống mãi với thời gian…” (Sách Lí luận văn học)
47. “Các ông muốn tiểu thuyết cứ là tiểu thuyết.Tôi và các nhà văn cùng chí hướng như tôi muốn tiểu thuyết là thực sự ở đời.” (Vũ Trọng Phụng)
48. “Người sáng tác là nhà văn và người tạo nên số phận cho tác phẩm là độc giả.” (M. Go-rơ-ki)
49. “Trước hết là các nghệ sĩ lớn, sau đó mới đến các nhà khoa học, họ xứng đáng hơn ai hết được hưởng sự kính trọng của con người.” (Einstein)
50. “Những gì tôi viết ra là những gì thương yêu nhất của tôi, những ước mong nhức nhối của tôi.” (Nguyên Hồng)
51. “Mỗi tác phẩm đều có ít nhiều nhà văn.” (Thạch Lam)
52. “Nghệ thuật đó là sự mô phỏng tự nhiên.” (Pu-skin)
53. “Đau đớn thay cho những kiếp sống muốn cất cánh bay cao nhưng lại bị cơm áo ghì sát đất…” (Sống mòn, Nam Cao)
54. “Điều quan trọng hơn hết trong sự nghiệp của những nhà văn vĩ đại ấy lại là cuộc sống, trường đại học chân chính của thiên tài. Họ đã biết đời sống xã hội của thời đại,đã cảm thấy sâu sắc mọi nỗi đau đớn của con người trong thời đại, đã rung động tận đáy tâm hồn với những nỗi lo âu, bực bội, tủi hổ và những ước mong tha thiết nhất của loài người. Đó chính là cái hơi thở,cái sức sống của những tác phẩm vĩ đại.” (Đặng Thai Mai)
55. “Nghệ thuật là lĩnh vực của cái độc đáo. Vì vậy đòi hỏi người sáng tạo phải có phong cách nổi bật, tức là có cái gì rất riêng mới lạ trong phong cách của mình.” (Sách Văn học 12)
56. “Đồng tiền lăn tròn trên lưng con người. Đồng tiền làm cho trái hoá phải, đen hoá trắng và người đàn bà goá phụ trở thành cô dâu mới.” (Giá trị của đồng tiền trong Truyện Kiều, Sếch-xpia)
57. “Yếu tố đầu tiên của văn học là ngôn ngữ, công cụ chủ yếu của nó và cùng với các sự kiện, các hiện tượng của cuộc sống là chất liệu của văn học.” (M. Go-rơ-ki)
58. “Ngôn ngữ của tác phẩm phải gãy gọn, chính xác, từ ngữ phải được chọn lọc kĩ càng. Chính các tác giả cổ điển đã viết bằng một ngôn ngữ như vậy, đã kế tục nhau trau dồi nó từ thế kỉ này sang thế kỉ khác.” (M. Go-rơ-ki)
59. “Ngôn ngữ nhân dân là “tiếng nói nguyên liệu” còn ngôn ngữ văn học là “tiếng nói đã được bàn tay thợ nhào luyện”…” (M. Go-rơ-ki)
60. “Tác phẩm nghệ thuật sẽ chết nếu nó miêu tả cuộc sống chỉ để miêu tả, nếu nó không phải là tiếng thét khổ đau hay lời ca tụng hân hoan, nếu nó không đặt ra những câu hỏi hoặc trả lời những câu hỏi đó.” (Biêlinxki)
61. “Cuộc sống còn tuyệt vời biết bao trong thực tế và trên trang sách. Nhưng cuộc sống cũng bi thảm biết bao. Cái đẹp còn trộn lẫn niềm sầu buồn. Cái nên thơ còn lóng lánh giọt nước mắt ở đời.” (Trích trong Nhật kí của Nguyễn Văn Thạc)
62. “Tôi hãy còn một trái tim, một dòng máu nóng để yêu thương, cảm thông và chia sẻ.” (Đô-xtôi-ép-xki)
63. “Điều duy nhất có giá trị trong cuộc đời chính là những dấu ấn của tình yêu mà chúng ta đã để lại phía sau khi ra đi.” (Albert Schweitzer)
64. “Nhà văn phải là người đi tìm những hạt ngọc ẩn giấu trong bề sâu tâm hồn của con người.” (Nguyễn Minh Châu)
65. “Nhà văn tồn tại ở trên đời trước hết để làm công việc giống như kẻ nâng giấc cho những con người bị cùng đường, tuyệt lộ, bị cái ác hoặc số phận đen đủi dồn đến chân tường. Những con người cả tâm hồn và thể xác bị hắt hủi và đoạ đày đến ê chề, hoàn toàn mất hết lòng tin vào con người và cuộc đời. Nhà văn tồn tại ở trên đời để bênh vực cho những con người không có ai để bênh vực.” (Nguyễn Minh Châu)
66. “Cảm động lòng người trước hết không gì bằng tình cảm và tình cảm là cái gốc của văn chương.” (Bạch Cư Dị)
67. “Những cuộc chiến qua đi, những trang lịch sử của từng dân tộc được sang trang, các chiến tuyến có thể được dựng lên hay san bằng. Nhưng những tác phẩm đi xuyên qua mọi thời đại, mọi nền văn hoá hoặc ngôn ngữ cuối cùng vẫn nằm ở tính nhân bản của nó. Có thể màu sắc, quốc kì, ngôn ngữ hay màu da chúng ta khác nhau. Nhưng máu chúng ta đều có màu đỏ, nhịp tim đều giống nhau. Văn học cuối cùng là viết về trái tim con người.” (Maxin Malien)
68. “Tôi muốn tác phẩm của tôi giúp mọi người trở nên tốt, có tâm hồn thuần khiết, tôi muốn chúng góp phần gợi dậy tình yêu con người, đồng loại và ý muốn đấu tranh mãnh liệt cho những lí tưởng của chủ nghĩa nhân đạo và sự tiến bộ của loài người.” (Sô-lô-khốp)
69. “Nói tới giá trị nhân đạo là nói tới thái độ của người nghệ sĩ dành cho con người mà hạt nhân căn bản là lòng yêu thương con con người.” (Từ điển văn học)
70. “Một tác phẩm nghệ thuật là kết quả của tình yêu.” (L. Tôn-xtôi)
71. “Con người đến với cuộc sống từ nhiều nẻo đường, trên muôn vàn cung bậc phong phú nhưng tiêu điểm mà con người hướng đến vẫn là con người.” (Đặng Thai Mai)
72. “Tư tưởng nhân đạo xuyên suốt văn học từ xưa đến nay. Khái niệm nhân đạo có những tiền thân của nó, trong lời nói thông thường đó là “tình thương, lòng thương người.” (Lê Trí Viễn)
73. “Thanh nam châm thu hút mọi thế hệ vẫn là cái cao thượng, cái đẹp và cái nhân đạo của lòng người.” (Sê-khốp)
74. “Cốt lõi của lòng nhân đạo là lòng yêu thương. Bản chất của nó là chữ tâm đối với con người.” (Hoài Chân)
75. “Nếu như cảm hứng nhân bản nghiêng về đồng cảm với những khát vọng rất người của con người, cảm hứng nhân văn thiên về ngợi ca vẻ đẹp của con người thì cảm hứng nhân đạo là cảm hứng bao trùm.” (Hoài Thanh)
76. “Nghệ thuật là sự vươn tới, sự níu giữ mãi mãi. Cái cốt lõi của nghệ thuật là tính nhân đạo.” (Nguyên Ngọc)
77. “Nói nghệ thuật tức là nói đến sự cao cả của tâm hồn. Đẹp tức là một cái gì cao cả. Đã nói đẹp là nói cao cả. Có khi nhà văn miêu tả một cái nhìn rất xấu, một tội ác, một tên giết người nhưng cách nhìn, cách miêu tả phải cao cả.” (Nguyễn Đình Thi)
78. “Văn học, đó là tư tưởng đi tìm cái đẹp trong ánh sáng.” (Charles DuBos)
79. “Nhà văn phải biết khơi lên ở con người niềm trắc ẩn, ý thức phản kháng cái ác; cái khát vọng khôi phục và bảo vệ những cái tốt đẹp.” (Ai-ma-tốp)
80. “Một nhà văn thiên tài là người muốn cảm nhận mọi vẻ đẹp man mác của vũ trụ.” (Thạch Lam)
81. “Nếu tác giả không có lối đi riêng thì người đó không bao giờ là nhà văn cả… Nếu anh không có giọng riêng, anh khó trở thành nhà văn thực thụ.” (Sê-khốp)
82. “Văn học làm cho con người thêm phong phú, tạo khả năng cho con người lớn lên, hiểu được con người nhiều hơn.” (M. L. Kalinine)
83. “Cái bóng của độc giả đang cúixuống sau lưng nhà văn khi nhà văn ngồi dưới tờ giấy trắng. Nó có mặt ngay cả khi nhà văn không thừa nhận sự có mặt đó. Chính độc giả đã ghi lên tờ giấy trắng cái dấu hiệu vô hình không thể tẩy xoá được của mình.” (Sách Lí luận văn học)
84. “Tình huống là một lát cắt của sự sống, là một sự kiện diễn ra có phẩn bất ngờ nhưng cái quan trọng là sẽ chi phối nhiều điều trong cuộc sống con người.” (Nguyễn Minh Châu)
85. “Nếu như Nguyễn Công Hoan đời là mảnh ghép của những nghịch cảnh, với Thạch Lam đời là miếng vải có lỗthủng, những vết ố, nhưng vẫn nguyên vẹn, thì với Nam Cao, cuộc đời là tấm áo cũ bị xé rách tả tơi từ cái làng Vũ Đại đến mỗi gia đình, mỗi số phận.” (Nguyễn Tuân)
86. “Văn chương trước hết phải là văn chương, nghệ thuật trước hết phải là nghệ thuật.” (Nguyễn Tuân)
87. “Như một hạt giống vô hình, tư tưởng gieo vào tâm hồn nghệ sĩ và từ mảnh đời màu mở ấy nó triển khai thành một hình thức xác định, thành các hình tượng nghệ thuật đầy vẻ đẹp và sức sống.” (Biêlinxki)
88. “Tôi không thể nào tưởng tượng nổi một nhà văn mà lại không mang nặng trong mình tình yêu cuộc sống và nhất là tình yêu thương con người. Tình yêu này của người nghệ sĩ vừa là một niềm hân hoan say mê, vừa là một nỗi đau đớn, khắc khoải, một mối quan hoài thường trực về số phận, hạnh phúc của những người chung quanh mình. Cầm giữ cái tình yêu ấy trong mình, nhà văn mới có khả năng cảm thông sâu sắc với những nỗi đau khổ, bất hạnh của người đời, giúp họ có thể vượt qua những khủng hoảng tinh thần và đứng vững được trước cuộc sống.” (Nguyễn Minh Châu)
89. “Văn học và đời sống là hai vòng tròn đồng tâm mà tâm điểm là con người. Mỗi tác phẩm văn học chỉ là một lát cắt, một tờ biên bản của một chặng đời sống con người ta, trên con đường dài dằng dặc đi đến cõi hoàn thiện.” (Nguyễn Minh Châu)
90. “Một tác phẩm nghệ thuật chân chính không bao giờ kết thúc ở trang cuối cùng.” (Con tàu trắng, Ai-ma-tốp)
91. “Văn học nằm ngoài các định luật của sự băng hoại. Chỉ mình nó không thừa nhận cái chết.” (Sê-đrin, Nga)
92. “Văn học là tấm gương lớn di chuyển dọc theo đường đời.” (Xtăng-đan)
93. “Một chữ tình để duy trì thế giới/ Một chữ tài để tô điểm càn khôn.” (Trương Trào, Trung Quốc)
94. “Người làm văn tình cảm rung động mà phát ra lời, người xem văn phải rẽ văn để thâm nhập vào tác phẩm.” (Văn tâm điêu long, Lưu Hiệp)
95. “Văn học là phương thức tồn tại của con người, giữ cho con người mãi mãi là con người, không sa xuống thành con vật, hay thành ông Thánh vô duyên,vô bổ. Văn học là sự vươn tới, sự hướng về, sự níu giữ mãi mãi tính người cho con người. Cái cốt lõi của văn học là tính nhân đạo.” (Nguyên Ngọc)
96. “Tác phẩm văn học sẽ chết nếu nó miêu tả cuộc sống chỉ để miêu tả… nếu nó khôg là tiếng thét khổ đau hay là lời ca tụng hân hoan; nếu nó không đặt ra những câu hỏi và không trả lời những câu hỏi ấy.” (Biêlinxki)
97. “Mọi lí thuyết chỉ là màu xám, chỉ cây đời mãi mãi xanh tươi.” (Gớt)
98. “Văn học đối với tôi là một hiện tượng đẹp đẽ nhất trên thế giới.” (Pau-tốp-xki)
99. “Chỉ có tác phẩm nghệ thuật nào truyền đạt cho mọi người những tình cảm mới mà họ chưa từng thể nghiệm thì mới là tác phẩm nghệ thuật đích thực.” (Lép-Tôn-xtôi)
100. “Văn hoá nghệ thuật cũng là một mặt trận. Anh chị em là chiến sĩ trên mặt trận ấy.” (Hồ Chí Minh)
————————————
Nắng trong veo sau những đám mưa hoang
Cơn bão đầu tiên qua đi vội vã
Bình minh lên lại một ngày mới lạ
Cỏ rũ mình ngốc nghếch gạt sương đêm
Con ếch buồn buồn không gọi được bạn quen
Nhảy tùm xuống ao bơi đi bơi lại
Con cá rô tưng tưng hớt hải
Vội vội vàng theo những đám phù du
Nắng lên rồi chùm bưởi uể oải đu
Con nhện thức đêm mệt lừ đừ trên võng
Chuồn chuồn kim khoe ra đôi cánh mỏng
Giữa điệp trùng những vẻ đẹp riêng mang
Con mèo già nằm trên mái ngói vàng
Lim dim nghĩ chuyện xóm làng tiếp diễn
Chùm xuyến chi nở bung từng đám
Gọi ong về ríu rít cả ngày vui.
Hoa phù sa
Giới thiệu, phân tích, đánh giá về truyện cổ hay về một tác phẩm văn học là kiểu bài văn nghị luận mới được đưa vào giảng dạy trong chương trình Ngữ văn 10, sách Chân trời sáng tạo. Để làm tốt kiểu bài văn nghị luận này, cùng Triều Anh tham khảo đề bài, hướng dẫn và bài làm sau:
Ảnh sưu tầm
Hãy viết bài văn nghị luận phân tích, đánh giá chủ đề và một số nét đặc sắc về nghệ thuật của văn bản Thần chết và người mẹ.
Ảnh sưu tầm
Hãy viết bài văn nghị luận phân tích, đánh giá chủ đề và một số nét đặc sắc về nghệ thuật của văn bản Thần chết và người mẹ.
HƯỚNG DẪN LÀM BÀI
I. Dàn ý1. Mở bài
- Giới thiệu khái quát về tác giả, tác phẩm.
- Giới thiệu nét đặc sắc về nội dung và nghệ thuật của truyện.
2. Thân bài
a. Giới thiệu về chủ đề của truyện kể
- Tóm tắt nội dung, khái quát chủ đề: Hành trình tìm lại con của người mẹ ở nơi ngự trị của Thần Chết và cuối cùng “Chấp nhận sự thật”.
- Ý nghĩa/giá trị của chủ đề: Tình mẫu tử to lớn của người mẹ vượt lên trên cả giới hạn bản thân.
b. Giới thiệu về hình thức của truyện Thần chết và người mẹ
- Dựng bối cảnh/ tình huống/ cốt truyện.
+ Bối cảnh nhân gian thời kì xưa cổ.
+ Tình huống: Người mẹ bị Thần Chết bắt con đi và con đường tìm con của bà.
+ Cốt truyện thần thoại có yếu tố huyền ảo, kì bí.
- Nhân vật xây dựng: nhân vật người mẹ và đứa bé là con người bình thường. Thần Chết là vị thần quyền năng, hiểu lí lẽ.
- Sự kết hợp lời của người kể chuyện và lời của nhân vật.
3. Kết bài - Ý kiến đánh giá về truyện Thần chết và người mẹ
Đây là một tuyệt tác mang chủ đề về tình mẫu tử thiêng liêng, sâu sắc vượt lên trên cả giới hạn của bản thân cùng thông điệp ý nghĩa, đáng suy ngẫm rằng: “Hãy chấp nhận những gì ở thực tại”.
II. BÀI LÀM CỦA HỌC SINHa. Giới thiệu về chủ đề của truyện kể
- Tóm tắt nội dung, khái quát chủ đề: Hành trình tìm lại con của người mẹ ở nơi ngự trị của Thần Chết và cuối cùng “Chấp nhận sự thật”.
- Ý nghĩa/giá trị của chủ đề: Tình mẫu tử to lớn của người mẹ vượt lên trên cả giới hạn bản thân.
b. Giới thiệu về hình thức của truyện Thần chết và người mẹ
- Dựng bối cảnh/ tình huống/ cốt truyện.
+ Bối cảnh nhân gian thời kì xưa cổ.
+ Tình huống: Người mẹ bị Thần Chết bắt con đi và con đường tìm con của bà.
+ Cốt truyện thần thoại có yếu tố huyền ảo, kì bí.
- Nhân vật xây dựng: nhân vật người mẹ và đứa bé là con người bình thường. Thần Chết là vị thần quyền năng, hiểu lí lẽ.
- Sự kết hợp lời của người kể chuyện và lời của nhân vật.
3. Kết bài - Ý kiến đánh giá về truyện Thần chết và người mẹ
Đây là một tuyệt tác mang chủ đề về tình mẫu tử thiêng liêng, sâu sắc vượt lên trên cả giới hạn của bản thân cùng thông điệp ý nghĩa, đáng suy ngẫm rằng: “Hãy chấp nhận những gì ở thực tại”.
Mỗi cá nhân trong từng thời đại khác nhau luôn cần nhận thức được rằng các tác phẩm văn học trước hết là những kiệt tác nghệ thuật đúng nghĩa. Bởi thứ mà chúng ta mang lại cho con người ở bao thế hệ không chỉ là giá trị về lịch sử văn hóa mà còn là giá trị về tinh thần thông qua hàm ý ẩn chứa bên trong các tác phẩm văn học. Đơn cử là với câu truyện “Thần Chết và người mẹ” của nhà văn Andersen. Truyện sáng tác năm 1847, được công nhận là một trong số những tác phẩm văn học thần thoại với chủ đề về tình mẫu tử thiêng liêng, sâu sắc và cảm động nhất.
Xuất phát điểm là một truyện ngắn mang tính hàm súc, nhưng truyện “Thần Chết và người mẹ” vẫn để lại ấn tượng khó phai trong lòng độc giả bởi ý nghĩa của chủ đề là bài học về tình mẫu tử vượt lên trên cả giới hạn bản thân. Truyện kể về một bà mẹ bị Thần Chết cướp con đi. Quá đau lòng, người mẹ đã chấp nhận đánh đổi tất cả và vượt qua mọi chướng ngại để tìm đến nơi Thần Chết ngự trị. Đó là một chặn đường khổ ải gian truân. Từ việc ôm bụi gai, đổi tóc hay thậm chí là hi sinh đôi mắt, bà vẫn không ngần ngại bất cứ điều gì. Và rồi khi đến được nơi của Thần Chết, người mẹ lúc bấy giờ lại phải đưa ra hai lựa chọn nhằm quyết định cuộc sống trong tương lai của con trai bà một cách gián tiếp…
Bằng kinh nghiệm phong phú của mình nhà văn Andersen đã không khỏi làm người đọc cảm thán và ngỡ ngàng trước sự tinh tế đạt đến độ hoàn mĩ trong cách viết truyện của ông. Khi ngay từ đầu truyện, từ việc ẩn dụ về sự ra đi của đứa trẻ đến việc ông tạo ra những người chỉ đường hay thử thách đặt ra cho người mẹ cũng đủ thấy tất cả đều thực sự hiện lên như một chuỗi mắt xích không thể tách rời, làm bật lên chủ đề truyện kể.
Xét về cách tạo dựng tình huống truyện, ta có thể dễ dàng nhận ra sự kì công trong cách nhà văn dẫn dắt người đọc đi từ bất ngờ này đến bất ngờ khác. Trái ngược với tưởng tượng ban đầu về nơi ngự trị của Thần Chết chắc hẳn phải là một vùng tăm tối, lạnh lẽo thì nhà văn Andersen lại khắc họa nơi ấy là một ngôi nhà kính mơ mộng đầy hoa đua nở, khung cảnh đẹp tựa tranh tưởng chừng chỉ có ở Thiên đàng. Tuy vậy mà mỗi chi tiết ấy đều mang một ý nghĩa to lớn được họa nên bằng nghệ thuật biểu trưng như việc mỗi bông hoa là đại diện cho một sinh mệnh con người và trong đó có một hoa chính là mạng sống của đứa trẻ. Đây cũng là một trong những chi tiết quan trọng nhất của cả truyện.
Đã có rất nhiều độc giả bày tỏ rằng, họ rất thích cách nhà văn Andersen tạo ra một mạch truyện ngắn nhưng lại mang nhiều ý nghĩa, thích cách ông để Thần Chết xuất hiện như một nhân vật phản diện rồi cuối cùng lại trở thành chìa khóa hóa giải mọi vấn đề. Nhiều người đọc chỉ đơn thuần yêu cái cách ông tạo ra một tình huống xoa dịu tinh thần nhân vật chỉ bằng những câu thoại hết sức chân thành, thiết thực và đáng chiêm nghiệm. Trong truyện, ngay khi biết được Thần Chết muốn lấy đi bông hoa sinh mệnh của con mình, vì quá hoảng sợ, người mẹ đã dọa sẽ nhổ sạch những bông hoa khác. Thấy vậy, Thần Chết đã nói một câu khiến bà như trấn tỉnh: “Ngươi nói ngươi đau khổ, vậy mà giờ đây ngươi lại muốn một bà mẹ khác phải đau khổ như ngươi sao”. Câu nói ấy dường như đã chạm trúng vào trái tim đang bị bóp nghẹt của một người làm mẹ. Vì dù có chua xót cách mấy thì đến cuối cùng bà vẫn phải tin rằng con của bà đã ra đi mãi mãi và điều đó càng không đồng nghĩa với việc bà có quyền tước đoạt đi sinh mệnh của bất kì ai.
Trong đoạn kết truyện, Thần Chết đã cho người mẹ xem hai viễn cảnh trong tương lai của con bà. Một bên là cuộc sống ấm no, hạnh phúc. Bên còn lại là cuộc sống khổ cực, gian lao. Thấy vậy người mẹ liền hỏi Thần rằng đâu mới là viễn cảnh thật của con bà nhưng chỉ nhận được lời này “Thiên cơ bất khả lộ”. Cuối cùng người mẹ cũng nhận ra sai lầm ngu ngốc của mình rồi quỳ xuống van xin Thần: “Con xin lỗi Thần, nếu tương lai của nó là khổ hạnh thì xin ngài hãy mang nó đi, mang nó về ngay chốn Thiên đàng”. Cảm xúc nghẹn ngào, tiếc thương đã từ lâu bao trọn tâm hồn độc giả khi nghe lời nói này. Đó không đơn thuần là một lời khẩn cầu của một con người hèn mọn trước tử thần mà nó chính là bao nỗi khát khao từ một người làm mẹ. Và giác ngộ cuối cùng của bà cũng là một trong hai ý nghĩa chủ đề của toàn bộ câu truyện: “Mỗi chúng ta đều nên chấp nhận nhũng gì ở thực tại. Nó có thể là buồn, vui, bi đác hay chia ly. Tất cả đều là số mệnh của con người”.
Quả thật rất khó để một tác phẩm truyện ngắn lại có thể mang nhiều tầng ý nghĩa như cách mà nhà văn Andersen đã làm với truyện “Thần Chết và người mẹ”. Không chỉ là truyện kể thông thường, dưới ngòi bút của ông, nó xứng đáng trở thành một huyền thoại nhờ vào hình thức bộc lộ chủ đề và nét đặc sắc nghệ thuật qua cách xây dựng hình tượng nhân vật và cốt truyện có phần mới lạ, độc đáo. Khác với những truyện thần thoại chỉ chú trọng tôn lên hình ảnh các vị thần và thường dùng hình ảnh con người để làm điểm tựa nâng đỡ. Truyện “Thần Chết và người mẹ” lại hoàn toàn đổi mới khi ta thấy nhân vật chính cũng là con người và hình tượng Thần Chết được xây dựng như một nhân tố “cầm cân nảy mực” hóa giải mọi khúc mắc. Đây cũng là một yếu tố tạo nên nét đặc trưng riêng của tác phẩm.
Người ta thường nói nghệ thuật là một thuộc tính trong văn chương và việc bộc lộ nó ra làm sao cho khéo lại là một thử thách khó nhằn đối với người nghệ sĩ. Có rất nhiều yếu tố góp phần tạo nên một tác phẩm hay nhưng quan trọng nhất đó là cách xây dựng nhân vật và tình huống truyện sao cho đủ để thể hiện rõ được chủ đề chính của tác phẩm. Với truyện kể “Thần Chết và người mẹ” nhà văn Adersen đã thành công khắc họa thật sinh động, tinh tế và khéo léo tất cả mọi yếu tố đó rồi tạo nên một tuyệt tác đặc sắc cả về nội dung và hình thức nghệ thuật. Hơn hết là làm nổi bật lên chủ đề về tình mẫu tử thiêng liêng sâu nặng cùng một thông điệp ý nghĩa rằng: “Hãy chấp nhận những gì ở thực tại”.
...........................................Xuất phát điểm là một truyện ngắn mang tính hàm súc, nhưng truyện “Thần Chết và người mẹ” vẫn để lại ấn tượng khó phai trong lòng độc giả bởi ý nghĩa của chủ đề là bài học về tình mẫu tử vượt lên trên cả giới hạn bản thân. Truyện kể về một bà mẹ bị Thần Chết cướp con đi. Quá đau lòng, người mẹ đã chấp nhận đánh đổi tất cả và vượt qua mọi chướng ngại để tìm đến nơi Thần Chết ngự trị. Đó là một chặn đường khổ ải gian truân. Từ việc ôm bụi gai, đổi tóc hay thậm chí là hi sinh đôi mắt, bà vẫn không ngần ngại bất cứ điều gì. Và rồi khi đến được nơi của Thần Chết, người mẹ lúc bấy giờ lại phải đưa ra hai lựa chọn nhằm quyết định cuộc sống trong tương lai của con trai bà một cách gián tiếp…
Bằng kinh nghiệm phong phú của mình nhà văn Andersen đã không khỏi làm người đọc cảm thán và ngỡ ngàng trước sự tinh tế đạt đến độ hoàn mĩ trong cách viết truyện của ông. Khi ngay từ đầu truyện, từ việc ẩn dụ về sự ra đi của đứa trẻ đến việc ông tạo ra những người chỉ đường hay thử thách đặt ra cho người mẹ cũng đủ thấy tất cả đều thực sự hiện lên như một chuỗi mắt xích không thể tách rời, làm bật lên chủ đề truyện kể.
Xét về cách tạo dựng tình huống truyện, ta có thể dễ dàng nhận ra sự kì công trong cách nhà văn dẫn dắt người đọc đi từ bất ngờ này đến bất ngờ khác. Trái ngược với tưởng tượng ban đầu về nơi ngự trị của Thần Chết chắc hẳn phải là một vùng tăm tối, lạnh lẽo thì nhà văn Andersen lại khắc họa nơi ấy là một ngôi nhà kính mơ mộng đầy hoa đua nở, khung cảnh đẹp tựa tranh tưởng chừng chỉ có ở Thiên đàng. Tuy vậy mà mỗi chi tiết ấy đều mang một ý nghĩa to lớn được họa nên bằng nghệ thuật biểu trưng như việc mỗi bông hoa là đại diện cho một sinh mệnh con người và trong đó có một hoa chính là mạng sống của đứa trẻ. Đây cũng là một trong những chi tiết quan trọng nhất của cả truyện.
Đã có rất nhiều độc giả bày tỏ rằng, họ rất thích cách nhà văn Andersen tạo ra một mạch truyện ngắn nhưng lại mang nhiều ý nghĩa, thích cách ông để Thần Chết xuất hiện như một nhân vật phản diện rồi cuối cùng lại trở thành chìa khóa hóa giải mọi vấn đề. Nhiều người đọc chỉ đơn thuần yêu cái cách ông tạo ra một tình huống xoa dịu tinh thần nhân vật chỉ bằng những câu thoại hết sức chân thành, thiết thực và đáng chiêm nghiệm. Trong truyện, ngay khi biết được Thần Chết muốn lấy đi bông hoa sinh mệnh của con mình, vì quá hoảng sợ, người mẹ đã dọa sẽ nhổ sạch những bông hoa khác. Thấy vậy, Thần Chết đã nói một câu khiến bà như trấn tỉnh: “Ngươi nói ngươi đau khổ, vậy mà giờ đây ngươi lại muốn một bà mẹ khác phải đau khổ như ngươi sao”. Câu nói ấy dường như đã chạm trúng vào trái tim đang bị bóp nghẹt của một người làm mẹ. Vì dù có chua xót cách mấy thì đến cuối cùng bà vẫn phải tin rằng con của bà đã ra đi mãi mãi và điều đó càng không đồng nghĩa với việc bà có quyền tước đoạt đi sinh mệnh của bất kì ai.
Trong đoạn kết truyện, Thần Chết đã cho người mẹ xem hai viễn cảnh trong tương lai của con bà. Một bên là cuộc sống ấm no, hạnh phúc. Bên còn lại là cuộc sống khổ cực, gian lao. Thấy vậy người mẹ liền hỏi Thần rằng đâu mới là viễn cảnh thật của con bà nhưng chỉ nhận được lời này “Thiên cơ bất khả lộ”. Cuối cùng người mẹ cũng nhận ra sai lầm ngu ngốc của mình rồi quỳ xuống van xin Thần: “Con xin lỗi Thần, nếu tương lai của nó là khổ hạnh thì xin ngài hãy mang nó đi, mang nó về ngay chốn Thiên đàng”. Cảm xúc nghẹn ngào, tiếc thương đã từ lâu bao trọn tâm hồn độc giả khi nghe lời nói này. Đó không đơn thuần là một lời khẩn cầu của một con người hèn mọn trước tử thần mà nó chính là bao nỗi khát khao từ một người làm mẹ. Và giác ngộ cuối cùng của bà cũng là một trong hai ý nghĩa chủ đề của toàn bộ câu truyện: “Mỗi chúng ta đều nên chấp nhận nhũng gì ở thực tại. Nó có thể là buồn, vui, bi đác hay chia ly. Tất cả đều là số mệnh của con người”.
Quả thật rất khó để một tác phẩm truyện ngắn lại có thể mang nhiều tầng ý nghĩa như cách mà nhà văn Andersen đã làm với truyện “Thần Chết và người mẹ”. Không chỉ là truyện kể thông thường, dưới ngòi bút của ông, nó xứng đáng trở thành một huyền thoại nhờ vào hình thức bộc lộ chủ đề và nét đặc sắc nghệ thuật qua cách xây dựng hình tượng nhân vật và cốt truyện có phần mới lạ, độc đáo. Khác với những truyện thần thoại chỉ chú trọng tôn lên hình ảnh các vị thần và thường dùng hình ảnh con người để làm điểm tựa nâng đỡ. Truyện “Thần Chết và người mẹ” lại hoàn toàn đổi mới khi ta thấy nhân vật chính cũng là con người và hình tượng Thần Chết được xây dựng như một nhân tố “cầm cân nảy mực” hóa giải mọi khúc mắc. Đây cũng là một yếu tố tạo nên nét đặc trưng riêng của tác phẩm.
Người ta thường nói nghệ thuật là một thuộc tính trong văn chương và việc bộc lộ nó ra làm sao cho khéo lại là một thử thách khó nhằn đối với người nghệ sĩ. Có rất nhiều yếu tố góp phần tạo nên một tác phẩm hay nhưng quan trọng nhất đó là cách xây dựng nhân vật và tình huống truyện sao cho đủ để thể hiện rõ được chủ đề chính của tác phẩm. Với truyện kể “Thần Chết và người mẹ” nhà văn Adersen đã thành công khắc họa thật sinh động, tinh tế và khéo léo tất cả mọi yếu tố đó rồi tạo nên một tuyệt tác đặc sắc cả về nội dung và hình thức nghệ thuật. Hơn hết là làm nổi bật lên chủ đề về tình mẫu tử thiêng liêng sâu nặng cùng một thông điệp ý nghĩa rằng: “Hãy chấp nhận những gì ở thực tại”.
Triều Anh biên tập!
Âm điệu thơ tự bao giờ cứ ngân vang mãi trong trái tim tôi. Khúc hát ca văn chương mang một sức mạnh diệu kỳ đi sâu vào tiềm thức nơi trái tim người đọc để lại biết bao rung cảm sâu sắc trong lòng những kẻ phiêu lưu du ngoạn cùng ngôn từ. Từ bao đời nay, thi ca luôn hoàn thành sứ mệnh cao cả của mình đặt chân đến xứ xở của cái đẹp. Song thơ cũng không chỉ là cái đẹp nó còn là “người thư kí trung thành của những trái tim” (Duy bra lay). Ngoài việc là tấm gương phản ánh cuộc sống, thi ca là dòng chảy của tình cảm- nơi thi nhân trải những cảm xúc lên trang giấy trắng chỉ có thể diễn đạt bằng thơ. Quả là như vậy, chỉ khi đến với “Thời nắng xanh” của Trương Nam Hương tôi mới thấm thía sâu sắc thứ tình cảm kì diệu trong thơ qua những hình tượng tưởng gần gũi nhưng được làm mới theo cách riêng dưới góc nhìn của người nghệ sĩ :
Nắng trong mắt những ngày thơ bé
Cũng xanh mơn như thể lá trầu
Bà bổ cau thành tám chiếc thuyền cau
Chở sớm chiều tóm tém
Hoàng hôn đọng trên môi bà quạnh thẫm
Nắng xiên khoai qua liếp vách không cài
Bóng bà đổ xuống đất đai
Rủ châu chấu, cào cào về cháu bắt
Rủ rau má, rau sam
Vào bát canh ngọt mát
Tôi chan lên suốt dọc tuổi thơ mình.
Dù vài câu thơ nhưng thành công neo vào lòng người đọc hình ảnh người bà tần tảo yêu thương con cháu. Giọng thơ tâm tình tha thiết ăm ắp tình cảm chân thành của người cháu dành cho người bà kính yêu.
Bài thơ gây ấn tượng với người đọc từ nhan đề của bài thơ “Nắng thời xanh”. Nắng trong thi ca không còn là hình ảnh mới, từng xuất hiện trong rất nhiều thi phẩm như “ Đây thôn Vĩ Dạ” ( Hàn Mặc Tử )
“Nhìn nắng hàng cau nắng mới lên”
Hay nắng xanh cũng từng xuất hiện trong thơ Tố Hữu :
“Bác đã đi rồi sao Bác ơi !
Mùa thu đang đẹp nắng xanh trời “
Nhưng trong thơ của Trương Nam Hương nắng lại gắn với một “thời xanh”. Phải chăng đó là quãng thời gian hạnh phúc vui vẻ nhất của tác giả trong suốt tuổi thơ của mình. Màu xanh gợi liên tưởng đến một sức sống thanh xuân khoẻ khoắn, bền lâu cùng với dòng chảy vô tình của thời gian. Dường như một phần đời nơi tâm hồn ấy mãi nằm lại với những hồi ức đẹp nhất rực rỡ như ánh nắng của thiên nhiên đất trời. Và thi sĩ cũng dùng hình ảnh nắng lật tứ vẽ nên bức chân dung người bà kính yêu mang vẻ đẹp giản dị truyền thống chân quê:
“Nắng trong mắt những ngày thơ bé
Cũng xanh mơn như thể lá trầu
Bà bổ cau thành tám chiếc thuyền cau
Chở sớm chiều tóm tém
Hoàng hôn đọng trên môi bà quạnh thẫm
Trong mắt của đứa trẻ “nắng” xanh mơn mởn như “lá trầu” . Nhà thơ còn khéo léo kết hợp nghệ thuật so sánh cùng ẩn dụ chuyển đổi cảm giác hoàn toàn mới mẻ “ nắng” có màu xanh mơn mởn tinh khôi mới mẻ. Hình ảnh thơ đầy sáng tạo khiến câu thơ trở nên sinh động mang đậm dấu ấn sáng tạo riêng của thi sĩ. Hai câu thơ đầu như cánh cửa dẫn lối người đọc đến với người bà hiện lên bình dị trong lao động hàng ngày. Bà bổ cau thành tám chiếc thuyền và giành để thưởng thức sớm chiều. Ngược trở lại dòng chảy văn chương hình ảnh những người bà ăn trầu đã không còn quá xa lạ. “Miếng trầu làm đầu câu chuyện” và nó cũng trở thành hình ảnh gợi nhắc về người bà. Ăn trầu là tập tục ở miền quê đó cũng là truyền thống tốt đẹp của dân tộc. Lắng nghe trong đôi câu chữ là hình ảnh của người bà mang vẻ đẹp, thói quen sinh hoạt của người phụ nữ Việt Nam truyền thống. Ôi! Chỉ là màu của trầu mà ngỡ cả ráng chiều đọng lại trên vành môi quặng thâm của bà. Nó đã trở thành mảnh kí ức ghim chặt trong nỗi nhớ của người cháu về bà của mình. Một hình ảnh quá đỗi giản dị gần gũi thân quen nhưng bước vào thơ Trương Nam Dương lại dội nên một nỗi nhớ sâu sắc về bóng hình gắn bó với một thời nắng xanh tươi đẹp. Những kỉ niệm về người bà như một cuốn sách tiếp tục đươc lật mở đến không gian mới :
“Nắng xiên khoai qua liếp vách không cài
Bóng bà đổ xuống đất đai
Rủ châu chấu, cào cào về cháu bắt
Rủ rau má, rau sam
Vào bát canh ngọt mát”
Bài thơ được triển khai theo kết cấu đan xen một câu tả hình ảnh “nắng” thiên nhiên và sau đó là những câu thơ xuất hiện hình ảnh người bà của nhân vật trữ tình. Người bà một lần nữa xuất hiện cùng hình ảnh “nắng” trong những luống khoai liếp vách không cài. Nắng hồn nhiên như trẻ con nhảy từ luống khoai nọ đến luống khoai kia. Cả khu vườn rắc đầy bụi vàng của nắng. Hình ảnh thôn quê thanh bình, yên ả hiện lên sống động trước mắt những người thưởng thức. “Xiên” là động từ mạnh chỉ ánh sáng đột ngột, xuyên thẳng xuống. Có lẽ đó là cái nắng nóng gay gắt của những ngày hạ chí nhưng người bà vẫn tiếp tục công việc cày xới :
“Bóng bà đổ xuống đất đai”
Hình ảnh thơ khơi nguồn liên tưởng về những người nông dân chân lấm tay bùn “bán lưng cho đất bán mặt cho trời” để làm nên những hạt lúa mang nặng tinh hoa đất trời, hạt cơm ta có trong mỗi bữa ăn. Người bà của nhà thơ mang dáng dấp của những người nông dân lao động cần cù, vất vả. Nhưng tất cả những gian truân ấy để đổi lấy niềm vui cho đứa cháu thơ “rủ châu chấu cào cào” và cả luống rau ăn ngày còn thiếu thốn đủ điều. Hạnh phúc ấy kết vào bát canh yêu thương ngọt mát. Một thời thơ ấu bình yên bên người bà, dù còn nhiều khó khăn nhưng cháu vẫn có được tuổi thơ trọn vẹn nhất. Tựa như một bát canh ngọt mát có thể làm dịu cơn đói của người lâu ngày chưa ăn thì những kí ức đấy làm bóng mát cho tâm hồn nhân vật trữ tình để khi nhớ lại bật thành thơ dồn nén cảm xúc:
“Tôi chan lên suốt dọc tuổi thơ mình.”
Tất cả những kỉ niệm hồi cháu sống với bà đã hoá thân vào hình ảnh “bát canh” ngọt lành bà cho. Bát canh đầy ăm áp những hạnh phúc giản dị bình yên ấy chan lên “thời nắng xanh” của mình trở thành tuổi thơ không bao giờ quên. Chỉ với một câu thơ mà bao nhiêu phù sa tình cảm lắng đọng xuống đáy sâu trong lòng người đọc về tình cảm của người cháu. Dù trong bài thơ không có một chữ “yêu” nhưng cứ đọc câu thơ hiện lên như cả một bầu trời thương nhớ đến người bà của nhà thơ. Chính tuổi thơ ngọt ngào bên người bà đã nâng đỡ thi sĩ bước trên ngả đường của giấc mơ và khát vọng.
Đôi ba câu thơ nhẹ nhàng nhưng neo đậu vào tâm hồn người đọc rung động đưa ta trở lại với miền đất mang tên kỉ niệm về một thời thương nhớ. Thi sĩ đã phục dựng hình ảnh người bà mang nét đẹp của người phụ nữ truyền thống, chăm chỉ cần cù, chịu thương chịu khó. Dù hoàn cảnh còn thiếu thốn nhưng người bà ấy vẫn yêu thương và mang đến cho đứa cháu những điều tốt đẹp nhất. Tuổi thơ của cháu có “châu chấu, cào cào”, có niềm vui từ bát canh ngọt mát và cả bóng hình của bà chở che. “Thơ chỉ tràn ra khi trong tim cuộc sống đã ứ đầy” ( La mác tin ), có lẽ tình yêu của người cháu dành cho người bà suốt bao năm không thể kìm nén mà chảy tràn trên ngòi bút thành thơ. Đó là tình cảm chân thành, kính trọng, nhớ thương da diết, giàu tình yêu thương đối với người bà tần tảo của mình. Song thơ hay là “hay cả hồn lẫn xác”, thời nắng xanh đâu chỉ cuốn người đọc vào giai điệu tâm hồn mà còn vào cả thứ âm nhạc diệu kì của ngôn ngữ thơ. Lời thơ giản dị, nhẹ nhàng mà dồn nén tất cả cảm xúc chan chứa từ bên trong. Nghệ thuật so sánh kết hợp với những hình ảnh của cuộc sống quen thuộc “lá trầu”, “cào cào”, “châu chấu” , “bát canh” tạo dựng hình ảnh lên cuộc sống chân quê thanh bình, yên ả nhưng thật gần gũi thân thương trong ký ức. Chắp vá kí ức bạc màu thành thước phim quay chậm sống dậy hồi ức ngọt ngào, hạnh phúc một thời không thể quên.
Hình ảnh người bà trong thi ca là nguồn thi liệu khơi gợi cảm xúc của người nghệ sĩ như “Bếp lửa” của Bằng Việt hay “Tiếng gà trưa” của Xuân Quỳnh, “Thời nắng xanh của Trương Hương Dương cũng đóng góp một nhìn mới vào dòng chảy của văn chương nghệ thuật. Hình ảnh người bà truyền thống, giàu tình yêu thương, tần tảo, chăm chỉ cần cù sẽ mãi khắc ghi trong lòng người đọc. Tình cảm trân trọng, kính yêu với người bà của thi sĩ sẽ được văn chương lưu giữ vẹn nguyên vượt qua mọi sự biến thiên của lịch sử và đẻ lại trong lòng người đọc dấu lặng không thể nào quên.
Thêm
Nắng trong mắt những ngày thơ bé
Cũng xanh mơn như thể lá trầu
Bà bổ cau thành tám chiếc thuyền cau
Chở sớm chiều tóm tém
Hoàng hôn đọng trên môi bà quạnh thẫm
Nắng xiên khoai qua liếp vách không cài
Bóng bà đổ xuống đất đai
Rủ châu chấu, cào cào về cháu bắt
Rủ rau má, rau sam
Vào bát canh ngọt mát
Tôi chan lên suốt dọc tuổi thơ mình.
Dù vài câu thơ nhưng thành công neo vào lòng người đọc hình ảnh người bà tần tảo yêu thương con cháu. Giọng thơ tâm tình tha thiết ăm ắp tình cảm chân thành của người cháu dành cho người bà kính yêu.
Bài thơ gây ấn tượng với người đọc từ nhan đề của bài thơ “Nắng thời xanh”. Nắng trong thi ca không còn là hình ảnh mới, từng xuất hiện trong rất nhiều thi phẩm như “ Đây thôn Vĩ Dạ” ( Hàn Mặc Tử )
“Nhìn nắng hàng cau nắng mới lên”
Hay nắng xanh cũng từng xuất hiện trong thơ Tố Hữu :
“Bác đã đi rồi sao Bác ơi !
Mùa thu đang đẹp nắng xanh trời “
Nhưng trong thơ của Trương Nam Hương nắng lại gắn với một “thời xanh”. Phải chăng đó là quãng thời gian hạnh phúc vui vẻ nhất của tác giả trong suốt tuổi thơ của mình. Màu xanh gợi liên tưởng đến một sức sống thanh xuân khoẻ khoắn, bền lâu cùng với dòng chảy vô tình của thời gian. Dường như một phần đời nơi tâm hồn ấy mãi nằm lại với những hồi ức đẹp nhất rực rỡ như ánh nắng của thiên nhiên đất trời. Và thi sĩ cũng dùng hình ảnh nắng lật tứ vẽ nên bức chân dung người bà kính yêu mang vẻ đẹp giản dị truyền thống chân quê:
“Nắng trong mắt những ngày thơ bé
Cũng xanh mơn như thể lá trầu
Bà bổ cau thành tám chiếc thuyền cau
Chở sớm chiều tóm tém
Hoàng hôn đọng trên môi bà quạnh thẫm
Trong mắt của đứa trẻ “nắng” xanh mơn mởn như “lá trầu” . Nhà thơ còn khéo léo kết hợp nghệ thuật so sánh cùng ẩn dụ chuyển đổi cảm giác hoàn toàn mới mẻ “ nắng” có màu xanh mơn mởn tinh khôi mới mẻ. Hình ảnh thơ đầy sáng tạo khiến câu thơ trở nên sinh động mang đậm dấu ấn sáng tạo riêng của thi sĩ. Hai câu thơ đầu như cánh cửa dẫn lối người đọc đến với người bà hiện lên bình dị trong lao động hàng ngày. Bà bổ cau thành tám chiếc thuyền và giành để thưởng thức sớm chiều. Ngược trở lại dòng chảy văn chương hình ảnh những người bà ăn trầu đã không còn quá xa lạ. “Miếng trầu làm đầu câu chuyện” và nó cũng trở thành hình ảnh gợi nhắc về người bà. Ăn trầu là tập tục ở miền quê đó cũng là truyền thống tốt đẹp của dân tộc. Lắng nghe trong đôi câu chữ là hình ảnh của người bà mang vẻ đẹp, thói quen sinh hoạt của người phụ nữ Việt Nam truyền thống. Ôi! Chỉ là màu của trầu mà ngỡ cả ráng chiều đọng lại trên vành môi quặng thâm của bà. Nó đã trở thành mảnh kí ức ghim chặt trong nỗi nhớ của người cháu về bà của mình. Một hình ảnh quá đỗi giản dị gần gũi thân quen nhưng bước vào thơ Trương Nam Dương lại dội nên một nỗi nhớ sâu sắc về bóng hình gắn bó với một thời nắng xanh tươi đẹp. Những kỉ niệm về người bà như một cuốn sách tiếp tục đươc lật mở đến không gian mới :
“Nắng xiên khoai qua liếp vách không cài
Bóng bà đổ xuống đất đai
Rủ châu chấu, cào cào về cháu bắt
Rủ rau má, rau sam
Vào bát canh ngọt mát”
Bài thơ được triển khai theo kết cấu đan xen một câu tả hình ảnh “nắng” thiên nhiên và sau đó là những câu thơ xuất hiện hình ảnh người bà của nhân vật trữ tình. Người bà một lần nữa xuất hiện cùng hình ảnh “nắng” trong những luống khoai liếp vách không cài. Nắng hồn nhiên như trẻ con nhảy từ luống khoai nọ đến luống khoai kia. Cả khu vườn rắc đầy bụi vàng của nắng. Hình ảnh thôn quê thanh bình, yên ả hiện lên sống động trước mắt những người thưởng thức. “Xiên” là động từ mạnh chỉ ánh sáng đột ngột, xuyên thẳng xuống. Có lẽ đó là cái nắng nóng gay gắt của những ngày hạ chí nhưng người bà vẫn tiếp tục công việc cày xới :
“Bóng bà đổ xuống đất đai”
Hình ảnh thơ khơi nguồn liên tưởng về những người nông dân chân lấm tay bùn “bán lưng cho đất bán mặt cho trời” để làm nên những hạt lúa mang nặng tinh hoa đất trời, hạt cơm ta có trong mỗi bữa ăn. Người bà của nhà thơ mang dáng dấp của những người nông dân lao động cần cù, vất vả. Nhưng tất cả những gian truân ấy để đổi lấy niềm vui cho đứa cháu thơ “rủ châu chấu cào cào” và cả luống rau ăn ngày còn thiếu thốn đủ điều. Hạnh phúc ấy kết vào bát canh yêu thương ngọt mát. Một thời thơ ấu bình yên bên người bà, dù còn nhiều khó khăn nhưng cháu vẫn có được tuổi thơ trọn vẹn nhất. Tựa như một bát canh ngọt mát có thể làm dịu cơn đói của người lâu ngày chưa ăn thì những kí ức đấy làm bóng mát cho tâm hồn nhân vật trữ tình để khi nhớ lại bật thành thơ dồn nén cảm xúc:
“Tôi chan lên suốt dọc tuổi thơ mình.”
Tất cả những kỉ niệm hồi cháu sống với bà đã hoá thân vào hình ảnh “bát canh” ngọt lành bà cho. Bát canh đầy ăm áp những hạnh phúc giản dị bình yên ấy chan lên “thời nắng xanh” của mình trở thành tuổi thơ không bao giờ quên. Chỉ với một câu thơ mà bao nhiêu phù sa tình cảm lắng đọng xuống đáy sâu trong lòng người đọc về tình cảm của người cháu. Dù trong bài thơ không có một chữ “yêu” nhưng cứ đọc câu thơ hiện lên như cả một bầu trời thương nhớ đến người bà của nhà thơ. Chính tuổi thơ ngọt ngào bên người bà đã nâng đỡ thi sĩ bước trên ngả đường của giấc mơ và khát vọng.
Đôi ba câu thơ nhẹ nhàng nhưng neo đậu vào tâm hồn người đọc rung động đưa ta trở lại với miền đất mang tên kỉ niệm về một thời thương nhớ. Thi sĩ đã phục dựng hình ảnh người bà mang nét đẹp của người phụ nữ truyền thống, chăm chỉ cần cù, chịu thương chịu khó. Dù hoàn cảnh còn thiếu thốn nhưng người bà ấy vẫn yêu thương và mang đến cho đứa cháu những điều tốt đẹp nhất. Tuổi thơ của cháu có “châu chấu, cào cào”, có niềm vui từ bát canh ngọt mát và cả bóng hình của bà chở che. “Thơ chỉ tràn ra khi trong tim cuộc sống đã ứ đầy” ( La mác tin ), có lẽ tình yêu của người cháu dành cho người bà suốt bao năm không thể kìm nén mà chảy tràn trên ngòi bút thành thơ. Đó là tình cảm chân thành, kính trọng, nhớ thương da diết, giàu tình yêu thương đối với người bà tần tảo của mình. Song thơ hay là “hay cả hồn lẫn xác”, thời nắng xanh đâu chỉ cuốn người đọc vào giai điệu tâm hồn mà còn vào cả thứ âm nhạc diệu kì của ngôn ngữ thơ. Lời thơ giản dị, nhẹ nhàng mà dồn nén tất cả cảm xúc chan chứa từ bên trong. Nghệ thuật so sánh kết hợp với những hình ảnh của cuộc sống quen thuộc “lá trầu”, “cào cào”, “châu chấu” , “bát canh” tạo dựng hình ảnh lên cuộc sống chân quê thanh bình, yên ả nhưng thật gần gũi thân thương trong ký ức. Chắp vá kí ức bạc màu thành thước phim quay chậm sống dậy hồi ức ngọt ngào, hạnh phúc một thời không thể quên.
Hình ảnh người bà trong thi ca là nguồn thi liệu khơi gợi cảm xúc của người nghệ sĩ như “Bếp lửa” của Bằng Việt hay “Tiếng gà trưa” của Xuân Quỳnh, “Thời nắng xanh của Trương Hương Dương cũng đóng góp một nhìn mới vào dòng chảy của văn chương nghệ thuật. Hình ảnh người bà truyền thống, giàu tình yêu thương, tần tảo, chăm chỉ cần cù sẽ mãi khắc ghi trong lòng người đọc. Tình cảm trân trọng, kính yêu với người bà của thi sĩ sẽ được văn chương lưu giữ vẹn nguyên vượt qua mọi sự biến thiên của lịch sử và đẻ lại trong lòng người đọc dấu lặng không thể nào quên.
Hoa phượng lại nở rồi thầy ạ, nở rộ cả khoảng sân trường!
Và rồi, em lại nhớ những lần lỗi hẹn...
Thanh xuân đâu nhất thiết phải là hình bóng người thương, của cô học trò hay cậu bạn nào đó. Thanh xuân của em, đó là thầy!
Thầy không đặc biệt, cũng chỉ như bao người thầy cô khác, nhưng sao em vẫn mãi nhớ hình bóng ấy, bóng lưng vững chãi như đã nhuốm bao cuộc phong sương. Khi có ai đó hỏi nguồn động lực to lớn của em, chẳng ngần ngại gì mà em thốt ra tên thầy.
Còn nhớ những buổi đầu tiên học thầy, nói không sai đó chính là nỗi sợ. "Thầy ấy dữ lắm!", "thầy ấy nghiêm khắc lắm". Thì đúng, thầy nghiêm khắc, nhưng ẩn sâu bên trong ấy lại là một con người vô cùng ấm áp và dịu hiền. Ngày ấy được đi thi vài cuộc thi vu vơ về môn thầy, ấy vậy mà đậu. Cô học trò ngỗ nghịch cứ suốt ngày bám lấy thầy đòi phần thưởng. Ai cũng biết, chỉ là nói đùa thôi, chỉ muốn gây chú ý đến thầy, chỉ muốn thầy đừng quên tên em.
Ngày cuối năm...
- "Cô bé, lại đây thầy cho cái này nè!"
- "Cái gì vậy thầy?"
- "Phần thưởng của con đó!"
Vì món quà ấy mà cô học trò nhỏ vui hết cả ngày, vì món quà ấy mà cô học trò ấy giữ gìn, bảo quản từng chút một. Cô học trò ấy cũng hữa mỗi năm sẽ về thăm thầy. Ấy vậy mà...
Ba năm rồi thầy ạ, ta vẫn chưa chào nhau câu nào !
Em xin lỗi vì những lần lỡ hẹn! Nhưng mãi mãi em sẽ không quên hình bóng ấy, con người ấy, nụ cười ấy, và cả lời chúc mà có lẽ mang theo suốt đời chính là nguồn động lực cho em tiến bước trên cuộc hành tình này!
Cảm ơn những người thầy, những người cô đã dốc lòng mình đem đến cho học sinh cả bầu trời trí thức lẫn nhân cách.
Thêm
Và rồi, em lại nhớ những lần lỗi hẹn...
---
Người ta thường bảo, thanh xuân đáng nhớ nhất là những mối tình trong trẻo như suối nước đầu nguồn, nơi những tiếng sét ái tình khiến con người ta nhầm lẫn giữa cảm nắng và tình yêu. Nhưng có lẽ 18 năm cắp sách đến trường ấy của em không phải là khoảng thời gian cho những cuộc tình chóng vánh ấy. Nhưng...Thanh xuân đâu nhất thiết phải là hình bóng người thương, của cô học trò hay cậu bạn nào đó. Thanh xuân của em, đó là thầy!
Thầy không đặc biệt, cũng chỉ như bao người thầy cô khác, nhưng sao em vẫn mãi nhớ hình bóng ấy, bóng lưng vững chãi như đã nhuốm bao cuộc phong sương. Khi có ai đó hỏi nguồn động lực to lớn của em, chẳng ngần ngại gì mà em thốt ra tên thầy.
Còn nhớ những buổi đầu tiên học thầy, nói không sai đó chính là nỗi sợ. "Thầy ấy dữ lắm!", "thầy ấy nghiêm khắc lắm". Thì đúng, thầy nghiêm khắc, nhưng ẩn sâu bên trong ấy lại là một con người vô cùng ấm áp và dịu hiền. Ngày ấy được đi thi vài cuộc thi vu vơ về môn thầy, ấy vậy mà đậu. Cô học trò ngỗ nghịch cứ suốt ngày bám lấy thầy đòi phần thưởng. Ai cũng biết, chỉ là nói đùa thôi, chỉ muốn gây chú ý đến thầy, chỉ muốn thầy đừng quên tên em.
Ngày cuối năm...
- "Cô bé, lại đây thầy cho cái này nè!"
- "Cái gì vậy thầy?"
- "Phần thưởng của con đó!"
Vì món quà ấy mà cô học trò nhỏ vui hết cả ngày, vì món quà ấy mà cô học trò ấy giữ gìn, bảo quản từng chút một. Cô học trò ấy cũng hữa mỗi năm sẽ về thăm thầy. Ấy vậy mà...
Ba năm rồi thầy ạ, ta vẫn chưa chào nhau câu nào !
Em xin lỗi vì những lần lỡ hẹn! Nhưng mãi mãi em sẽ không quên hình bóng ấy, con người ấy, nụ cười ấy, và cả lời chúc mà có lẽ mang theo suốt đời chính là nguồn động lực cho em tiến bước trên cuộc hành tình này!
"Vẽ cho mình con đường tương lai
Tạo cho mình tương lai tương sáng"
---
Là thế! Thời áo trắng cặp sách đến trường đâu nhất thiết phải mang cho mình hình bóng của cuộc tình nào đó. Chỉ cần một người thầy, một người cô là nguồn động lực, là người mà ta có thể tìm về lúc khó khăn trong cuộc sống. Thế là đủ rồi...Tạo cho mình tương lai tương sáng"
---
Cảm ơn những người thầy, những người cô đã dốc lòng mình đem đến cho học sinh cả bầu trời trí thức lẫn nhân cách.
Nội dung và hình thức tác phẩm văn học là hai phương diện cơ bản thống nhất không thể tách rời của các tác phẩm văn học. Nắm vững thế nào là nội dung và hình thức của tác phẩm văn học là người đọc, người học bước đầu lĩnh hội được vẻ đẹp văn chương của các tác phẩm văn học nói chung.
Ảnh: sưu tầm
Nội dung tác phẩm là hiện thực cuộc sống được phản ánh trong sự cảm nhận, suy ngẫm và đánh giá của nhà văn. Đó là một hệ thông gồm nhiều yếu tố khách quan và chủ quan xuyên thấm vào nhau.
Trước hết, tác phẩm văn học cung cấp cho người đọc những biểu hiện phong phú, nhiều vẻ và độc đáo của đời sống mà tính loại hình của chúng tạo thành đề tài của tác phẩm. Vấn đề quan trọng nhất nổi lên từ đề tài, buộc tác giả phải bày tỏ thái độ, có ý kiến đánh giá là chủ đề. Ý kiến của tác giả trước vấn đề được nêu ra trong tác phẩm là tư tưởng. Thái độ đánh giá, nhiệt tình bảo vệ tư tưởng tạo nên cảm hứng chủ đạo hay cảm hứng tư tưởng. Quan niệm về thế giới và con người được dùng làm hệ quy chiếu để tác giả xác định đề tài, chủ đề, lí giải thế giới của tác phẩm có cội nguồn sâu xa trong thế giới quan. Cuối cùng, tương quan giữa sự biểu hiện của đời sống và sự cảm thụ chủ quan tạo nên nội dung thẩm mĩ của hình tượng. Nội dung tác phẩm là kết quả khám phá, phát hiện khái quát của nhà văn. Sự lược quy nội dung này vào các phạm trù xã hội học sẽ làm nghèo nàn nội dung tác phẩm.
Nội dung tác phẩm văn học chỉ tồn tại bằng hình thức và qua hình thức tác phẩm. Đó là cấu tạo gồm nhiều yếu tố phụ thuộc lẫn nhau và phụ thuộc vào nội dung tác phẩm. Văn bản ngôn từ là yếu tố thứ nhất của hình thức tác phẩm có hai chức năng : vẽ ra bức tranh đời sống và biểu hiện thái độ, cái nhìn của chủ thể lời nói bằng phương tiện ngôn ngữ. Đến lượt mình, “bức tranh đời sống” của tác phẩm lại trở thành văn bản hình tượng mà ý nghĩa của các thành tố của nó như chi tiết, tình tiết, nhân vật, cốt truyện, nhịp điệu trong toàn bộ thể hiện các yếu tố nội dung kể trên. Kết cấu có thể ví như ngữ pháp, có vai trò tổ chức các đơn vị có ý nghĩa của văn bản hình tượng thành những lời phát biểu. Thể loại văn học là những quy tắc tổ chức hình thức tác phẩm ứng với những loại hình nội dung nghệ thuật của nó. Hình thức nghệ thuật của tác phẩm là hiện tượng độc dáo, ứng với nội dung độc đáo, hoàn toàn không phải là số cộng giản đơn của các thủ pháp và phương tiện nghệ thuật. Trong tính chỉnh thể, hình thức nghệ thuật có nghĩa là hình thức cảm nhận đời sống, là cách tự bộc lộ của nội dung tác phẩm.
Trong tác phẩm văn học hình thức nghệ thuật là kênh duy nhất truyền đạt nội dung của nó, là phương tiện cấu tạo nội dung và làm cho nó có bộ mặt độc đáo. Do đó, tìm hiểu hình thức là điều kiện không thể thiếu để hiểu đúng nội dung. Bỏ qua hình thức hoặc bỏ qua tính chỉnh thể của nó sẽ có nguy cơ hiểu lệch nội dung tác phẩm, biến nó thành những cái “tương đương xã hội học”. Về mặt triết học, nội dung luôn luôn quyết định hình thức, hình thức phù hợp nội dung.
Trong văn học, hình thức văn bản và hình tượng là một tổ chức mang tính kí hiệu, là cái biểu đạt, còn nội dung là cái được biểu đạt, tức là ý nghĩa. Do đó các yếu tố nội dung của tác phẩm, như đề tài, chủ đề, tư tưởng, cảm hứng, tính cách,... về thực chất đều là các lớp ý nghĩa của cái biểu đạt, do người đọc cảm nhận và khái quát nên. Do vậy nội dung của tác phẩm không đứng yên, bất biến, mà được mở rộng, đào sâu trong quá trình tiếp nhận, làm cho tác phẩm văn học tồn tại như một quá trình.
Chỉ những ai sống sâu sắc với cuộc đời, có ý thức trách nhiệm với nhân sinh, thời cuộc mới phát hiện được nội dung nghệ thuật có tầm cỡ. Và đồng thời phải có tài nâng nghệ thuật, tu dưỡng văn hoá, mới sáng tạo ra được những tác phẩm có nội dung và hình thức nghệ thuật hoàn mĩ.
3 năm trôi qua, lần thứ 4 xem điểm chuẩn đại học.........
Này cậu, hôm nay cậu thế nào rồi ? 3 năm trôi qua, đã thành thói quen, mỗi lần SOL công bố điểm chuẩn tôi lại không thôi nghĩ đến cậu, về giấc mơ của hai chúng mình.
"Đến khi cả hai đứa đậu đại học, m đồng ý làm ny t nhé?". Trong tim tôi lúc ấy, rất nhiều nắng ấm. Chúng mình đã từng tưởng tượng về ngày chúng mình đều là sinh viên VNU, cậu vào SOL, tôi thì ULIS, hai trường gần sát nhau thế chúng mình sẽ bên nhau cả ngày. Đi học cùng nhau, tan học cùng nhau, cùng nhau đi ăn trưa, cùng nhau lên thư viện ngồi. Giấc mơ mà chúng mình vẽ lên, thật đẹp biết mấy !
Thế rồi cậu trượt.....
Cậu trượt rồi, giấc mơ của chúng mình chia đôi....
Giá ngày điều chỉnh nguyện vọng, tôi cố gắng thuyết phục cậu ghi thêm nguyện vọng, thì có lẽ chúng mình đã khác. 3 nguyện vọng của cậu đều không đỗ, gia đình phản đối, cậu không học đại học nữa. Cậu quyết định đi theo con đường riêng mà bây giờ, cả hai đều biết là không nên. Tôi năm nào cũng dằn vặt mình. Giá ngày ấy ghi thêm cho cậu một nguyện vọng khác. Giá ngày ấy kiên trì khuyên cậu ôn thi lại. Nhưng giá chỉ để xào bò thôi ! Tôi trách cậu nhiều nữa. Trách cậu sau không có trách nhiệm với giấc mơ của mình. Trách cậu sao vội vàng bỏ cuộc. Trách cậu sao không thử một lần đấu tranh. Trách cậu sao nỡ làm tình mình dở dang.
4 năm đại học, tôi chưa từng nuối tiếc vì không có nổi một mối tình vắt vai. Vì kể từ ngày hôm ấy, tôi đã không mong mỏi vào tình yêu nữa rồi. Là tại tôi cả đúng không ? Tự mình vẽ lên cho cố để rồi bây giờ mất công ngồi xóa.
Thi thoảng tôi đã tưởng tưởng về cuộc đời mà ở đó chúng mình có nhau. Ở cuộc đời ấy, tôi sẽ "hành" cậu ra sao, chúng mình sẽ hạnh phúc như thế nào, dấu chân chúng mình sẽ in biết bao nhiêu nẻo đường Hà Nội. Liệu chúng mình sẽ có bao nhiêu cuộc cãi vã, sẽ chụp bao nhiêu bức ảnh cùng nhau ? Ngày tôi quyết định đi du học, cậu sẽ sốt sắng như thế nào ?
Tôi không bao giờ biết câu trả lời, vì cuộc đời này, chúng mình đã mãi bỏ lỡ nhau mất rồi. Giờ chúng mình, ai cũng có cuộc đời riêng. Tôi cũng chẳng mong ở một cuộc đời khác chúng mình sẽ có nhau. Chỉ mong cậu luôn vui, và an yên trên con đường của mình.
Bởi giấc mơ của chúng mình đã khép lại từ lâu. Và chúng ta, ai cũng phải bước đi trên con đường mình chọn thôi !
Thêm
Này cậu, hôm nay cậu thế nào rồi ? 3 năm trôi qua, đã thành thói quen, mỗi lần SOL công bố điểm chuẩn tôi lại không thôi nghĩ đến cậu, về giấc mơ của hai chúng mình.
"Đến khi cả hai đứa đậu đại học, m đồng ý làm ny t nhé?". Trong tim tôi lúc ấy, rất nhiều nắng ấm. Chúng mình đã từng tưởng tượng về ngày chúng mình đều là sinh viên VNU, cậu vào SOL, tôi thì ULIS, hai trường gần sát nhau thế chúng mình sẽ bên nhau cả ngày. Đi học cùng nhau, tan học cùng nhau, cùng nhau đi ăn trưa, cùng nhau lên thư viện ngồi. Giấc mơ mà chúng mình vẽ lên, thật đẹp biết mấy !
Thế rồi cậu trượt.....
Cậu trượt rồi, giấc mơ của chúng mình chia đôi....
Giá ngày điều chỉnh nguyện vọng, tôi cố gắng thuyết phục cậu ghi thêm nguyện vọng, thì có lẽ chúng mình đã khác. 3 nguyện vọng của cậu đều không đỗ, gia đình phản đối, cậu không học đại học nữa. Cậu quyết định đi theo con đường riêng mà bây giờ, cả hai đều biết là không nên. Tôi năm nào cũng dằn vặt mình. Giá ngày ấy ghi thêm cho cậu một nguyện vọng khác. Giá ngày ấy kiên trì khuyên cậu ôn thi lại. Nhưng giá chỉ để xào bò thôi ! Tôi trách cậu nhiều nữa. Trách cậu sau không có trách nhiệm với giấc mơ của mình. Trách cậu sao vội vàng bỏ cuộc. Trách cậu sao không thử một lần đấu tranh. Trách cậu sao nỡ làm tình mình dở dang.
4 năm đại học, tôi chưa từng nuối tiếc vì không có nổi một mối tình vắt vai. Vì kể từ ngày hôm ấy, tôi đã không mong mỏi vào tình yêu nữa rồi. Là tại tôi cả đúng không ? Tự mình vẽ lên cho cố để rồi bây giờ mất công ngồi xóa.
Thi thoảng tôi đã tưởng tưởng về cuộc đời mà ở đó chúng mình có nhau. Ở cuộc đời ấy, tôi sẽ "hành" cậu ra sao, chúng mình sẽ hạnh phúc như thế nào, dấu chân chúng mình sẽ in biết bao nhiêu nẻo đường Hà Nội. Liệu chúng mình sẽ có bao nhiêu cuộc cãi vã, sẽ chụp bao nhiêu bức ảnh cùng nhau ? Ngày tôi quyết định đi du học, cậu sẽ sốt sắng như thế nào ?
Tôi không bao giờ biết câu trả lời, vì cuộc đời này, chúng mình đã mãi bỏ lỡ nhau mất rồi. Giờ chúng mình, ai cũng có cuộc đời riêng. Tôi cũng chẳng mong ở một cuộc đời khác chúng mình sẽ có nhau. Chỉ mong cậu luôn vui, và an yên trên con đường của mình.
Bởi giấc mơ của chúng mình đã khép lại từ lâu. Và chúng ta, ai cũng phải bước đi trên con đường mình chọn thôi !
MỘT QUỐC GIA ĐÁNH MẤT VĂN HÓA, LỊCH SỬ THÌ CHẲNG CÒN QUÁ KHỨ VÀ CŨNG KHÔNG CÓ TƯƠNG LAI
Việt âm thi tập là một trong những quốc bảo văn thơ Việt Nam thời phong kiến, được Nhà sử học Phan Phu Tiên và Thị Ngự sử Chu Xa biên soạn, sưu tầm. Đây là một trong 25 tư liệu quý giá đã bị mất, thất lạc tại Viện nghiên cứu Hán Nôm. Một số quyển trong Toàn Việt thi lục được nhà bác học Lê Quý Đôn biên soạn cũng “không cánh mà bay” - đây là bộ sách văn hiến dân tộc, là một kho báu quốc gia, chất chứa tinh hoa văn học Việt Nam từ thế kỷ X đến XVI. Chúng ta sẽ ăn nói ra sao với thế hệ sau khi không thể gìn giữ được tinh hoa văn hóa từ cha ông? Trong một nhóm chơi truyện tranh, có người bình luận rằng một người chơi truyện tranh cũng có ý thức giữ gìn tài sản hơn là những người có chuyên môn, lại còn là tài sản quốc gia, có giá trị rất lớn.
Một tài liệu vô giá khác là Dư Địa Chí của Nguyễn Trãi, có ghi chép chủ quyền Việt Nam tại Hoàng Sa - Trường Sa cũng biến mất trong kho nghiên cứu của viện. Nếu một ngày nào đó diễn ra tranh chấp chủ quyền, chẳng lẽ Việt Nam lại mang ra những tài liệu được sao chép, scan, photocopy ra hay sao? Như vậy thì khác gì trò cười trên bàn đàm phán quốc tế. Người ta sẽ đặt ra câu hỏi là cả một quốc gia mà không có tài liệu gốc, khác gì bịa đặt về chủ quyền?
Dẫu biết là còn những tài liệu khác, nhưng lịch sử thì mang tính duy trì xuyên suốt, thiếu một giai đoạn đã là một đứt gãy mà người ta có thể vin vào đó để phủ quyết.
Chiều nay, đạo diễn Nguyễn Thanh Vân cho biết hơn 300 phim lưu trữ tại Hãng phim truyện Việt Nam đã mất khả năng sử dụng, hỏng hóc không thể khôi phục. Trong đó có những bộ phim có giá trị lịch sử, văn hóa, thời kỳ như Mùi cỏ cháy, Sống cùng lịch sử, Sóng ở đáy sông… Tuy đã được lưu trữ số hóa, nhưng 300 phim lưu trữ này có giá trị lớn về mặt nghiên cứu, là nguồn chứng minh sự phát triển của phim ảnh Việt Nam, tài sản lưu trữ quốc gia, là minh chứng công sức của biết bao nhiêu nghệ sĩ tài năng.
Tài liệu văn hóa, lịch sử của Việt Nam đã ít do chiến tranh, loạn lạc. Giờ đây đã hòa bình rồi, hiện đại, đất nước khá hơn mà còn bị mất mát đi thì không còn gì để diễn tả nữa. Và đây mới chỉ là ở Viện nghiên cứu Hán Nôm thôi, liệu ở các viện, trường, trung tâm nghiên cứu khác có diễn ra thực trạng như thế này hay không? Hay là có những không bị khui ra rồi những tài liệu quốc gia cứ âm thầm biến mất.
Rồi liệu có một ngày, chúng ta nhìn lại những gì đã diễn ra rồi phải thốt lên: "Chúng ta chẳng còn gì cả".
Mới đây, ĐH Tôn Đức Thắng lại ghép hình lính Mỹ vào trong một tài liệu giảng dạy về Quân đội Nhân dân Việt Nam, ĐH Kinh doanh Công nghệ Hà Nội đưa cờ Trung Quốc và lính Trung Quốc vào phông chào mừng ngày 22/12. Đây có lẽ không phải chỉ là sự cẩu thả đơn thuần mà có lẽ là sự thiếu hiểu biết, hời hợt và đối phó cho qua. Là hệ quả của sự xem nhẹ lịch sử!
Có bình luận tại một hội nhóm rằng: “Những gì mà họ làm mấy hôm nay đang biến Việt Nam thành một quốc gia không văn hóa, không lịch sử và không có tương lai”. Bình luận trên thì hơi quá, nhưng, khi nhìn vào trường hợp nhiều người muốn biến Lịch sử thành môn học tự chọn hoặc ghép Lịch sử vào môn học khác, gỡ bỏ Tết cổ truyền, đổi lời Quốc ca... thì hiểm họa trên có lẽ không còn xa nữa.
---
#tifosi
Thêm
Việt âm thi tập là một trong những quốc bảo văn thơ Việt Nam thời phong kiến, được Nhà sử học Phan Phu Tiên và Thị Ngự sử Chu Xa biên soạn, sưu tầm. Đây là một trong 25 tư liệu quý giá đã bị mất, thất lạc tại Viện nghiên cứu Hán Nôm. Một số quyển trong Toàn Việt thi lục được nhà bác học Lê Quý Đôn biên soạn cũng “không cánh mà bay” - đây là bộ sách văn hiến dân tộc, là một kho báu quốc gia, chất chứa tinh hoa văn học Việt Nam từ thế kỷ X đến XVI. Chúng ta sẽ ăn nói ra sao với thế hệ sau khi không thể gìn giữ được tinh hoa văn hóa từ cha ông? Trong một nhóm chơi truyện tranh, có người bình luận rằng một người chơi truyện tranh cũng có ý thức giữ gìn tài sản hơn là những người có chuyên môn, lại còn là tài sản quốc gia, có giá trị rất lớn.
Một tài liệu vô giá khác là Dư Địa Chí của Nguyễn Trãi, có ghi chép chủ quyền Việt Nam tại Hoàng Sa - Trường Sa cũng biến mất trong kho nghiên cứu của viện. Nếu một ngày nào đó diễn ra tranh chấp chủ quyền, chẳng lẽ Việt Nam lại mang ra những tài liệu được sao chép, scan, photocopy ra hay sao? Như vậy thì khác gì trò cười trên bàn đàm phán quốc tế. Người ta sẽ đặt ra câu hỏi là cả một quốc gia mà không có tài liệu gốc, khác gì bịa đặt về chủ quyền?
Dẫu biết là còn những tài liệu khác, nhưng lịch sử thì mang tính duy trì xuyên suốt, thiếu một giai đoạn đã là một đứt gãy mà người ta có thể vin vào đó để phủ quyết.
Chiều nay, đạo diễn Nguyễn Thanh Vân cho biết hơn 300 phim lưu trữ tại Hãng phim truyện Việt Nam đã mất khả năng sử dụng, hỏng hóc không thể khôi phục. Trong đó có những bộ phim có giá trị lịch sử, văn hóa, thời kỳ như Mùi cỏ cháy, Sống cùng lịch sử, Sóng ở đáy sông… Tuy đã được lưu trữ số hóa, nhưng 300 phim lưu trữ này có giá trị lớn về mặt nghiên cứu, là nguồn chứng minh sự phát triển của phim ảnh Việt Nam, tài sản lưu trữ quốc gia, là minh chứng công sức của biết bao nhiêu nghệ sĩ tài năng.
Tài liệu văn hóa, lịch sử của Việt Nam đã ít do chiến tranh, loạn lạc. Giờ đây đã hòa bình rồi, hiện đại, đất nước khá hơn mà còn bị mất mát đi thì không còn gì để diễn tả nữa. Và đây mới chỉ là ở Viện nghiên cứu Hán Nôm thôi, liệu ở các viện, trường, trung tâm nghiên cứu khác có diễn ra thực trạng như thế này hay không? Hay là có những không bị khui ra rồi những tài liệu quốc gia cứ âm thầm biến mất.
Rồi liệu có một ngày, chúng ta nhìn lại những gì đã diễn ra rồi phải thốt lên: "Chúng ta chẳng còn gì cả".
Mới đây, ĐH Tôn Đức Thắng lại ghép hình lính Mỹ vào trong một tài liệu giảng dạy về Quân đội Nhân dân Việt Nam, ĐH Kinh doanh Công nghệ Hà Nội đưa cờ Trung Quốc và lính Trung Quốc vào phông chào mừng ngày 22/12. Đây có lẽ không phải chỉ là sự cẩu thả đơn thuần mà có lẽ là sự thiếu hiểu biết, hời hợt và đối phó cho qua. Là hệ quả của sự xem nhẹ lịch sử!
Có bình luận tại một hội nhóm rằng: “Những gì mà họ làm mấy hôm nay đang biến Việt Nam thành một quốc gia không văn hóa, không lịch sử và không có tương lai”. Bình luận trên thì hơi quá, nhưng, khi nhìn vào trường hợp nhiều người muốn biến Lịch sử thành môn học tự chọn hoặc ghép Lịch sử vào môn học khác, gỡ bỏ Tết cổ truyền, đổi lời Quốc ca... thì hiểm họa trên có lẽ không còn xa nữa.
---
#tifosi
Kho tàng thơ văn của dân tộc Việt Nam ta tựa như một bản hợp xướng du dương với những nốt trầm bổng làm đắm say lòng người… Ta nghe đâu đây lời thơ hùng tráng về một “Nam quốc sơn hà” vừa tự hào lại không kém phần kiêu hãnh; rồi một dấu luyến ngân lên của một thời đại mang đậm nét dân tộc; đột ngột lại giáng một âm dài thâm trầm, đau thương để rồi bản đàn ấy lại thăng lên những âm hào hùng, mang theo khí thế của một dân tộc nồng nàn yêu nước, kiên trung quật cường. Bản hùng ca ấy nên thanh, thành điệu chính là từ ngòi bút và xúc cảm chân thành của rất nhiều thi nhân, mà trong đó, mỗi nhà thơ mang một âm sắc khác nhau. Trong số đó, một trong những nốt hay nhất, dịu dàng và du dương nhất hòa thành hợp âm được viết nên bởi nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm mà điển hình là đoạn thơ mở đầu bài thơ Đất Nước - chín câu thơ lý giải cho hai tiếng “Đất Nước” tưởng như xa xăm mà gần gũi, lớn lao mà mộc mạc - mở đầu cho chương thứ năm của bản trường ca “ Mặt đường khát vọng”:
“Khi ta lớn lên Đất Nước đã có rồi
Đất Nước có trong những cái “ngày xửa ngày xưa...” mẹ thường hay kể.
Đất Nước bắt đầu với miếng trầu bây giờ bà ăn
Đất Nước lớn lên khi dân mình biết trồng tre mà đánh giặc
Tóc mẹ thì bới sau đầu
Cha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặn
Cái kèo, cái cột thành tên
Hạt gạo phải một nắng hai sương xay, giã, giần, sàng
Đất Nước có từ ngày đó...”
Trong những năm cuối cùng của cuộc kháng chiến vì độc lập tự do, nhà thơ trẻ với hai mươi tám mùa xuân Nguyễn Khoa Điềm năm ấy đã tiếp thêm sức mạnh và niềm tin cho thế hệ thanh niên vào một ngày mai tươi sáng bằng những vần thơ thật đẹp, để rồi giữa những ngày lửa đạn, bom rơi nơi chiến khu Trị -Thiên năm 1971, “Đất Nước” đã ra đời, nhẹ nhàng và dịu êm len lỏi vào sâu trái tim từng người dân con Lạc cháu Hồng, khảm sâu vào trí óc, trường tồn với thời gian…
Bằng giọng thơ thật dịu và thật êm của mình, nhà thơ thủ thỉ những dòng thơ đầu tiên như cất lên tiếng lòng bấy lâu nay dồn nén:
“Khi ta lớn lên Đất Nước đã có rồi”
Câu thơ chỉ là một lời trần thuật nhưng lại mang cho người đọc một cảm giác thật đặc biệt, dường như có chút gì đó xưa cũ gợi về trong kí ức còn mơ hồ. Trước mắt người đọc, hai tiếng “Đất Nước” được cẩn thận viết hoa khiến lòng người không khỏi xao xuyến một nỗi niềm khó tả. Ôi… “Đất Nước”… Xưa nay có ai từng viết hoa hai tiếng thiêng liêng ấy ngoài Nguyễn Khoa Điềm? Ta đã từng biết đến một đất nước qua giọng thơ êm nhẹ của nhà thơ Nguyễn Đình Thi:
“Việt Nam đất nước ta ơi
Mênh mông biển lúa đâu trời đẹp hơn
Cánh cò bay lả dập dờn
Mây mờ che đỉnh Trường Sơn sớm chiều”
Thế nhưng “đất nước” của Nguyễn Đình Thi không viết hoa! Còn Nguyễn Khoa Điềm, ông viết hoa hai tiếng “Đất Nước” như một niềm tôn kính, thương yêu bằng tất cả trái tim. Với nhà thơ, đất nước mình không chỉ là đất nước vô giác vô tri, đất nước từ lâu đã mang một linh hồn dân tộc thắm thiết, đậm đà mà từ đây, ông khẳng định rõ hơn về sinh thể thiêng liêng, ruột thịt này…Chỉ bao nhiêu đó thôi, nhà thơ đã khiến cho biết bao nhiêu tâm hồn lay động, để rồi kết lại bằng ba tiếng “đã có rồi” chậm và nhỏ, nhấn mạnh sức sống lâu đời của đất nước bằng chính sự dịu êm, ngọt ngào sâu sắc: “ Đất Nước đã có tự ngàn xưa, cùng ta lớn lên, cùng ta trưởng thành, ở bên, yêu thương và chở che cho ta. Ta có thể không rõ Đất Nước khởi nguồn ra sao, thế nhưng "Đất Nước" thì luôn quan sát và dõi theo bước chân ta đi đến cuối đất cùng trời...”. Cùng với đại từ phiếm chỉ “ta”, không chỉ rõ ràng, cụ thể một ai, nhà thơ đã tô đậm lên được ngàn năm văn hiến lâu đời của đất nước, khắc sâu bề dày lịch sử mà đất nước đã đi qua.
Và rồi hai chữ “mơ hồ” nhòa nhạt dần đi, nhường chỗ cho Đất Nước của nhà thơ hiện thân, rõ ràng và gần gũi, thân thương đến lạ:
“Đất Nước có trong những cái “ngày xửa ngày xưa” mẹ thường hay kể…
Đất Nước bắt đầu với miếng trầu bây giờ bà ăn
Đất Nước lớn lên khi dân mình biết trồng tre mà đánh giặc”
"À... thì ra đất nước lại gần ta đến như thế...", tôi thốt lên ngỡ ngàng. Giọng thơ êm ái như ru ta về một thời thơ ấu “ngày xửa ngày xưa”, ngày xưa yên bình với cổ tích, với mái nhà tranh bình dị, với bếp lửa ấm áp, bập bùng - nơi có mẹ, có cha, có ông, có bà, có tình thương gia đình không gì sánh nổi. Ở đó, ta lớn lên trong sự che chở của cha, trong lời ru à ơi dịu dàng của mẹ, trong những câu chuyện cổ xưa thật xưa chẳng rõ ai viết thành và viết năm nào mà chẳng hiểu sao lại in sâu vào trí óc thuở ngây ngô, khờ khạo. Chao ôi! …Dịu dàng và thân thuộc biết mấy bốn tiếng “ngày xửa ngày xưa”, để rồi khi tuổi thơ vụt trôi qua, người ta không khỏi bâng khuâng, bồi hồi xúc động:
“Tôi yêu truyện cổ nước mình
Vừa nhân hậu lại tuyệt vời sâu xa
Thương người rồi mới thương ta
Yêu nhau dù mấy cách xa cũng gần”
(“Truyện cổ nước mình”, Lâm Thị Mỹ Dạ)
Dáng hình của đất nước chính là ẩn trong những điều bình dị và gần gũi ấy, len lỏi vào từng chút một cuộc sống của ta từ thuở nằm nôi, nghe tiếng chõng kẽo cà kẽo kẹt, nghe câu hát ru ngọt ngào ru ta vào giấc ngủ bình an... Đất nước tựa như một sinh thể, cùng ta lớn lên, cùng ta trưởng thành. Đất nước thì bước qua bao thăng trầm lịch sử, còn ta bước qua lửa đạn chiến tranh để trọn vẹn gìn giữ hai tiếng “đất nước” yêu kính ngàn năm...
Đối với câu hỏi hồn hậu: “Đất nước có tự bao giờ?”, nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm không hề né tránh. Ông không đứng trên quan điểm của một nhà sử học, cũng chẳng hề sử dụng ngôn từ của một nhà nghiên cứu xã hội, ông đơn giản chỉ dùng trái tim và tâm hồn mình để định nghĩa đất nước mà thôi. Thế nhưng cũng chính vì vậy mà đất nước qua thơ ông trở nên gần gũi và thân thuộc hơn bao giờ hết, bình dị và dịu êm như tình mẹ bao la. Từ hai tiếng “đất nước” tưởng như khó có thể nói thành lời, nhà thơ đã dùng ngòi bút tài hoa của mình vẽ nên những đường nét mộc mạc và cụ thể, cho ta thấy dáng hình đất nước mến yêu bằng một định nghĩa rất riêng - định nghĩa từ tiếng lòng của một người con hiếu thuận của quê cha đất tổ, của một hồn thơ không những tinh tế mà còn giàu tình cảm và uyên bác.
Bằng cách gắn liền sự ra đời của sinh linh Đất Nước với sự ra đời của miếng trầu bà vẫn thường ăn, nhà thơ đã cho thấy một tâm hồn thấm nhuần tính dân tộc cùng với sự tinh tế của bản thân. Ông không những trả lời và cụ thể hóa cho khởi nguồn của đất nước thân thương này, ông còn gợi nhắc về truyền thống nhuộm răng, ăn trầu của các bà, các mẹ ngày xưa. Hương trầu thơm tho như phả vào từng con chữ, đưa ta về một miền kí ức nhỏ đầy ắp yêu thương bên người bà kính yêu, nơi có bà miệng nhai trầu móm mém, thơm thật thơm một kí ức sống mãi trong lòng người. Và miếng trầu têm khéo ấy, dẫu thật nhỏ bé, lại chở cả một “Đất Nước” cùng đi...
Cứ thế, thời gian miệt mài chảy trôi, để rồi ta lớn khôn và “Đất Nước” cũng lớn lên cùng với lũy tre làng xanh thật xanh vẫn hiền hòa đong đưa theo làn gió. Tre chẳng biết từ thuở xa xăm nào đã gắn bó sâu sắc với làng quê Việt Nam, đi vào bao câu hát, bài thơ:
“Tre xanh xanh tự bao giờ
Chuyện ngày xưa đã có bờ tre xanh”
(Tre Việt Nam - Nguyễn Duy)
Cũng như đất nước mình vẫn dịu hiền lớn lên, lặng lẽ, âm thầm… Hai tiếng “dân mình” khi được cất lên cùng “Đất Nước lớn lên khi dân mình biết biết trồng tre mà đánh giặc” nghe sao mà thân thương quá đỗi, bởi lẽ dâng mình cùng chung một dòng máu Rồng Tiên, cùng một gốc gác, cội nguồn, mang trong mình tương liên huyết mạch, là máu thịt, là anh em… Nếu như vế đầu câu thơ dâng sóng lòng ta lên bởi những thanh âm trong trẻo tràn đầy tình cảm thì nửa sau câu thơ gợi cho ta nhớ về hình ảnh chàng Phù Đổng Thiên Vương nhổ tre mà đánh đuổi giặc. Từ chính bờ tre Việt Nam hiền lành, mộc mạc ấy, sức mạnh của cả một dân tộc trên lên, vươn mình khôn lớn như Thánh Gióng khi xưa, trưởng thành từ chính những gian truân, thử thách:
“Một tấc lòng cũng đẫy hồn Thánh Gióng”
(Bài thơ của một người yêu nước mình, Trần Vàng Sao)
Đất nước mình đã lớn lên như thế đó, cũng như một sinh thể sống thực sự, trải qua bao biến cố thăng trầm, bao phen nguy nan, “biết bao đời đã chịu nhiều thương đau” thế nhưng cho đến cuối cùng, đất nước mình vẫn vượt qua tất cả, vẫn sừng sững và tồn tại hiên ngang, bởi đất nước luôn có chúng ta - những người con yêu kính đất mẹ sẵn sàng đánh đổi tất cả, dẫu cho có phải hi sinh cả tính mạng vẫn không nề hà, chùn bước mà chịu thua, bởi lẽ thẳm sâu trong tâm trí mỗi người, chỉ cần còn hơi thở cuối, ta đều nguyện dành trọn cho Tổ quốc thân yêu.
Viết về đề tài đất nước không phải là một chủ đề mới lạ mà trái lại, đây luôn là chủ đề khơi gợi lên nhiều xúc cảm, cũng là nguồn cảm hứng bất tận, chắp bút cho sự ra đời của bao bài thơ. Trong bài thơ “Mũi Cà Mau”, nhà thơ Xuân Diệu từng đặt bút:
“Tổ quốc tôi như một con tàu
Mũi thuyền ta đó - mũi Cà Mau
Những dòng sông rộng hơn ngàn thước
Trùng điệp một màu xanh lá đước”.
Hay năm xưa, Nguyễn Trãi từng lưu danh sử sách với tác phẩm bất hủ “Đại cáo bình Ngô”:
“Từ Triệu, Đinh, Lí, Trần bao đời gây nền độc lập
Cùng Hán, Đường, Tống, Nguyên mỗi bên xưng đế một phương
Tuy mạnh yếu từng lúc khác nhau
Song hào kiệt đời nào cũng có”
Trong khi Xuân Diệu vì Tổ quốc ta như một con tàu, hùng dũng và hiên ngang trên biển khơi, Nguyễn Trãi lại đưa ta bước vào âm vang hào sảng của một đất nước văn hiến ngàn năm, vĩ đại, lớn lao và sừng sững. Hai nhà thơ biểu trưng cho hai thời đại, tuy xa cách nhau bằng khoảng thời gian muôn trùng thế nhưng lại gặp nhau trong giọng thơ đầy mạnh mẽ, tự hào khi nói về đất nước. Còn đối với nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm của chúng ta, ông không viết về đất nước bằng những chiến tích hiển hách, hào hùng, lại càng không dùng ngôn từ với thật nhiều tráng lệ, hiển hách. “Đất Nước” của ông chỉ đơn thuần và bình dị như thế, dịu êm như thế, “Đất Nước” ở ngay chính nơi này - trong trái tim ta! Viết về đất nước bằng lối đi riêng, Nguyễn Khoa Điềm không những không bị những tráng khí đi trước lu mờ, trái lại, ông đã khẳng định được tài năng và chỗ đứng riêng của bản thân trên thi đàn Việt Nam.
Viết tiếp những vần thơ vẽ về đất nước mình, nhà thơ vẫn dịu dàng thủ thỉ những lời dịu êm như ban nãy:
“Tóc mẹ thì bới sau đầu
Cha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặn”.
Một lần nữa, hình ảnh mẹ lại hiện lên, gợi lên cảm giác thật ấm áp và yêu thương biết mấy, bởi mẹ chính là hiện thân của hơi ấm và tình thương dạt dào, bao la. Câu thơ cất lên như vẽ ra trước mắt người đọc đoạn phim trắng đen ngắn ngủi bên hiên nhà - nơi có mẹ đang ngồi, búi tóc gọn gàng, chỉn chu. Mái tóc mẹ đen huyền, óng ả một màu,mượt mà như dòng suối, từng vòng một được cuộn cẩn thận, búi lên đầu thành mái tóc của người mẹ Việt Nam. Những búi tóc ấy có thể không có trâm cài đính ngọc lấp lánh, nhưng có nhiều hơn thế - có tình yêu, có sự tảo tần, hiền dịu mà mẹ dành cho con. Cùng với cha, mẹ tạo nên tổ ấm thân thương gọi là nhà, là gia đình, là chốn về mỗi khi bước chân đã mỏi. Cha mẹ thương và sống với nhau không chỉ bằng tình yêu mà còn vì ân nghĩa sâu nặng, gắn kết bền chặt với thời gian. Cũng như gừng bao năm gừng vẫn nguyên vẹn vị cay, thậm chí càng già càng cay, càng đậm mùi vị đặc trưng không đổi; hay như vị muối mặn càng không suy suyển, bao năm vẫn mặn mà như xưa. n tình thắm thiết ấy đã đi sâu vào ca dao, như một lời răn dạy về đạo vợ chồng trăm năm như gừng, như muối, dạy con người ta sống có nghĩa có tình, dẫu hết tình thì vẫn còn chữ “nghĩa” một đời không đổi cũng chẳng thay:
“Muối ba năm muối đang còn mặn
Gừng chín tháng gừng hãy còn cay
Đôi ta nghĩa nặng tình dày
Dẫu có xa nhau cũng ba vạn sáu ngàn ngày mới xa”
Vẫn với lời thơ thủ thỉ, tâm tình, nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm còn gợi lên một truyền thống khi đặt tên cho con của dân tộc ta:
“ Cái kèo cái cột thành tên”
Từ những điều thân thuộc và đời thường, những cái tên âu yếm, yêu thương ấy đã ra đời bằng những “kèo” và những “cột”. Tên dẫu thật lạ nhưng mang đầy ý nghĩa và tình yêu khi ẩn sâu bên trong cái tên mộc mạc ấy chính là truyền thống về đặt tên cho con không đẹp - để bảo vệ con, mong cho con một đời bình an, hạnh phúc - từ lâu đã được truyền lại từ đời này sang đời khác, tiếp nối và lưu giữ trọn vẹn lời dạy cổ xưa.
Không những vậy, “cái kèo cái cột” còn là những từ chứng kiến sự phát triển giàu mạnh thêm của ngôn ngữ nước mình - tiếng nói mà cả dân tộc ta luôn tự hào là trong sáng và giàu đẹp, tiếng nói mà toàn thể dân tộc Việt Nam ta đã “quyết đem hết tinh thần và lực lượng, của cải và tính mạng” ra để bảo vệ và gìn giữ, phát triển cho đến ngày hôm nay. Cùng với đó, hình ảnh cái kèo, cái cột còn gợi lên cảm giác thật gần gũi và thân thuộc, dường như trong tâm trí chợt hiện lên một mái nhà tranh đơn sơ nhưng lại rất đầm ấm, tuy giản dị nhưng lại có thừa niềm vui và tiếng cười lan tỏa khắp không gian…
Trải khắp bảy câu thơ, nhà thơ đã khéo lồng ghép biết bao truyền thống lâu đời giàu ý nghĩa của dân tộc. Mỗi truyền thống lại gắn với một câu chuyện, mỗi tập tục lại mang đến một cảm xúc riêng. Nguyễn Khoa Điềm đã đi từ những tiếng “ngày xửa ngày xưa”, đến miếng trầu têm thật khéo thật thơm, vòng qua lũy tre làng xanh rì rào để về đến nhà nhìn thấy bóng dáng và mái tóc mẹ, lắng tai nghe những cái tên trìu mến, yêu thương và còn ý nhị nhắc về nghĩa tình sâu nặng tựa như gừng và muối của cha và mẹ... Thế nên không có lí do gì mà nhà thơ lại “bỏ quên” mất một truyền thống đã đi cùng cha ông ta từ những ngày đầu dựng nước và giữ nước, đã bồi đắp nên lớp nền vững chãi cho ta cắm lên ngọn cờ dân tộc phấp phới tung bay:
“ Hạt gạo phải một nắng hai sương xay, giã, giần, sàng”
Câu thơ như nét vẽ giản dị họa lên truyền thống trồng lúa nước cũng như đức tính cần lao, chịu khó, vốn “một nắng hai sương” biết bao đời tiếp nối và giữ gìn của toàn dân tộc. Nhắc đến Việt Nam là nhắc đến hình ảnh đồng lúa bát ngát, mênh mông, nơi cò thẳng cánh bay cao, nơi sáo diều vi vu yên bình chao lượn. Nhắc đến bông lúa trổ đòng đòng, thơm thật ngọt mùi hương lúa chín là nhắc đến những giọt mồ hôi mặn đã rơi xuống để đổi lấy tinh túy của đất trời. Những hạt ngọc trời ấy đã được làm ra từ đôi tay chai sạn vì nắng, vì gió, vì đồng áng, ruộng nương của những người nông dân Việt Nam chất phác, thật thà. Từ lúc cấy mạ đến ngày trổ bông, lúa gặt về còn phải “xay, giã, giần, sàng”, công phu lắm mới làm nên được một bát cơm thơm dẻo. Chính vì vậy, lúa gạo vốn quý lại càng quý hơn và ta càng thêm thương những người nông dân quanh năm chân lấm tay bùn. Họ không những cho ta bữa ăn ngọt lành, học còn tiếp nối ngọn lửa truyền thống của ông cha để lại. Vậy nên:
“Ai ơi bưng bát cơm đầy
Dẻo thơm một hạt đắng cay muôn phần”.
Câu thơ không chỉ dừng lại ở việc nêu lên truyền thống dân tộc mà còn là lời răn dạy dịu dàng, nhắc người ta nhớ đến công lao của người nông dân. Từ đó nhắn nhủ người ta biết yêu, biết quý hạt gạo, bởi mỗi hạt chứa đựng cả lịch sử và truyền thống hàng ngàn năm qua ... Vậy là:
“Đất Nước có từ ngày đó…”
Đất Nước đã khởi nguồn từ “đó”, nghe như thanh âm từ những ngày xa xôi vọng về. Hai tiếng “ngày đó” gợi lên cảm nhận về khoảng thời gian lâu thật lâu và xưa thật xưa, cùng với dấu ba chấm “…”, câu thơ như được ngân dài hơn, tha thiết và sâu lắng hơn. Dường như mỗi khi “Đất Nước” được cất thành lời, đến câu “Đất Nước có từ ngày đó…”, người đọc đều nhỏ giọng hơn, nhẹ nhàng hơn, để cho thanh âm như nhỏ dần, nhạt dần, hòa dần vào trong không gian và dòng thời gian vẫn miệt mài chảy trôi.
Khép lại chín câu thơ đầu của chương V, nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm đã hoàn thiện xong bức họa đất nước bằng cách vẽ của riêng mình. Đất nước trong ông đã hiện lên ngay trước mắt người đọc, bằng cả thị giác và cảm xúc cảm bồi hồi, khó tả đang trào dâng.
Thơ ông vốn không vần, cũng chẳng đi theo một niêm luật nào cụ thể, tưởng như sẽ rất nhàm chán và khô khan. Thế nhưng không… “Đất Nước” không những không bị cuốn trôi theo dòng thời gian hay bị lu mờ bởi những tác phẩm cùng đề tài, “Đất Nước” của Nguyễn Khoa Điềm đã tỏa sáng từ chính những câu thơ không vần chẳng luật ấy. Chính bởi thơ không vần nên ý thơ mặc sức mà lan tỏa. Chính bởi ngôn từ bình dị, mộc mạc không phô trương, bề thế mà “Đất Nước” dịu êm như bản tình ca khắc ghi sâu vào lòng mỗi người - bản tình ca giữa “ta” và “Đất Nước - thắm thiết, đậm đà và nặng sâu. Cùng với kiến thức phong phú, uyên bác về truyền thống dân tộc mình, nhà thơ đã đưa cả bốn nghìn năm lịch sử vào từng câu, từng chữ, để mỗi khi đọc lên, dải đất uốn lượn hình chữ S cong cong ấy hiện lên trong tâm trí mỗi người dân đất Việt thật trọn vẹn, thật đẹp và thật sáng tươi. Đúng như trong “Học văn đọc văn”, Giáo sư Trần Đình Sử từng nhận định: “ Một Đất Nước như thế không thể có được bằng bút pháp miêu tả bên ngoài, cho nên tất yếu nhà thơ phải dùng hình thức suy ngẫm, liên tưởng, liệt kê, để dần dần đưa người đọc vào trí tưởng tượng của họ, vào kí ức của họ, nhìn Đất Nước trong chính tâm hồn họ”. Đọc “Đất Nước”, người ta không chỉ thấy được một đất nước gần gũi và dịu hiền trong tâm hồn mình, người ta còn thấy cả một tấm lòng yêu nước dịu dàng, tinh tế cùng với tài hoa cầm bút của người nghệ sĩ đã viết nên bài thơ.
Nhìn chung, văn học Việt Nam thời kì những năm cuối của cuộc kháng chiến chống Mỹ chứng kiến sự ra đời của nhiều tuyệt tác, thực sự là một giai đoạn mà thơ văn nở rộ như một vườn hoa rực rỡ sắc màu, đặc biệt là đối với văn học miền Nam. “Đất Nước” đã góp phần hương sắc dìu dịu mà len lỏi in sâu vào trí óc thế hệ thanh niên trẻ miền Nam lúc bấy giờ, cũng như toàn thể người dân Việt Nam, thức tỉnh họ sớm bước đi theo tiếng gọi của Tổ quốc, bảo vệ độc lập và tự do của một dân tộc anh hùng. Và dẫu ra đời trong hoàn cảnh bão lửa mưa bom, “Đất Nước” vẫn luôn nhẹ nhàng và dịu êm như người mẹ dịu hiền vỗ về lòng ta bởi từng lời thơ du dương ấy, để rồi bốn mươi tám năm qua, như đứng ngoài quy luật của thời gian, “Đất Nước” vẫn giữ được vẹn nguyên giá trị tinh thần mà nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm đã hướng đến.
Mặc cho bước chân thời gian vẫn chảy trôi không ngừng, thơ văn vẫn ở đó và vẫn tỏa sáng, bởi lẽ “Thơ ca làm cho những gì tốt đẹp nhất trở thành bất tử” (Shelly), nên chúng cũng trường tồn mãi với tháng năm. Bài thơ “Đất Nước” của nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm đã ngân lên một khúc dạo du dương, dịu dàng, khắc sâu vào từng trái tim, từng tâm hồn, gợi lên một niềm yêu thương, tự hào khó tả về mảnh đất quê hương thân thương, nơi ta thuộc từng đường đi lối về, từng hàng cây ngọn cỏ. Dù đi đâu, đi đến tận cuối đất cùng trời, ta vẫn tự hào mang trong mình dòng máu Lạc Hồng hào hùng, hiên ngang. Dù ta là ai, chỉ cần ta sinh ra và lớn lên trên mảnh đất này, trái tim sẽ mãi luôn nhớ: “Dù đi đâu... Đến phương trời nào, cũng chẳng đẹp hơn nước non Việt Nam”…
---------------
Cre:st
Thêm
“Khi ta lớn lên Đất Nước đã có rồi
Đất Nước có trong những cái “ngày xửa ngày xưa...” mẹ thường hay kể.
Đất Nước bắt đầu với miếng trầu bây giờ bà ăn
Đất Nước lớn lên khi dân mình biết trồng tre mà đánh giặc
Tóc mẹ thì bới sau đầu
Cha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặn
Cái kèo, cái cột thành tên
Hạt gạo phải một nắng hai sương xay, giã, giần, sàng
Đất Nước có từ ngày đó...”
Trong những năm cuối cùng của cuộc kháng chiến vì độc lập tự do, nhà thơ trẻ với hai mươi tám mùa xuân Nguyễn Khoa Điềm năm ấy đã tiếp thêm sức mạnh và niềm tin cho thế hệ thanh niên vào một ngày mai tươi sáng bằng những vần thơ thật đẹp, để rồi giữa những ngày lửa đạn, bom rơi nơi chiến khu Trị -Thiên năm 1971, “Đất Nước” đã ra đời, nhẹ nhàng và dịu êm len lỏi vào sâu trái tim từng người dân con Lạc cháu Hồng, khảm sâu vào trí óc, trường tồn với thời gian…
Bằng giọng thơ thật dịu và thật êm của mình, nhà thơ thủ thỉ những dòng thơ đầu tiên như cất lên tiếng lòng bấy lâu nay dồn nén:
“Khi ta lớn lên Đất Nước đã có rồi”
Câu thơ chỉ là một lời trần thuật nhưng lại mang cho người đọc một cảm giác thật đặc biệt, dường như có chút gì đó xưa cũ gợi về trong kí ức còn mơ hồ. Trước mắt người đọc, hai tiếng “Đất Nước” được cẩn thận viết hoa khiến lòng người không khỏi xao xuyến một nỗi niềm khó tả. Ôi… “Đất Nước”… Xưa nay có ai từng viết hoa hai tiếng thiêng liêng ấy ngoài Nguyễn Khoa Điềm? Ta đã từng biết đến một đất nước qua giọng thơ êm nhẹ của nhà thơ Nguyễn Đình Thi:
“Việt Nam đất nước ta ơi
Mênh mông biển lúa đâu trời đẹp hơn
Cánh cò bay lả dập dờn
Mây mờ che đỉnh Trường Sơn sớm chiều”
Thế nhưng “đất nước” của Nguyễn Đình Thi không viết hoa! Còn Nguyễn Khoa Điềm, ông viết hoa hai tiếng “Đất Nước” như một niềm tôn kính, thương yêu bằng tất cả trái tim. Với nhà thơ, đất nước mình không chỉ là đất nước vô giác vô tri, đất nước từ lâu đã mang một linh hồn dân tộc thắm thiết, đậm đà mà từ đây, ông khẳng định rõ hơn về sinh thể thiêng liêng, ruột thịt này…Chỉ bao nhiêu đó thôi, nhà thơ đã khiến cho biết bao nhiêu tâm hồn lay động, để rồi kết lại bằng ba tiếng “đã có rồi” chậm và nhỏ, nhấn mạnh sức sống lâu đời của đất nước bằng chính sự dịu êm, ngọt ngào sâu sắc: “ Đất Nước đã có tự ngàn xưa, cùng ta lớn lên, cùng ta trưởng thành, ở bên, yêu thương và chở che cho ta. Ta có thể không rõ Đất Nước khởi nguồn ra sao, thế nhưng "Đất Nước" thì luôn quan sát và dõi theo bước chân ta đi đến cuối đất cùng trời...”. Cùng với đại từ phiếm chỉ “ta”, không chỉ rõ ràng, cụ thể một ai, nhà thơ đã tô đậm lên được ngàn năm văn hiến lâu đời của đất nước, khắc sâu bề dày lịch sử mà đất nước đã đi qua.
Và rồi hai chữ “mơ hồ” nhòa nhạt dần đi, nhường chỗ cho Đất Nước của nhà thơ hiện thân, rõ ràng và gần gũi, thân thương đến lạ:
“Đất Nước có trong những cái “ngày xửa ngày xưa” mẹ thường hay kể…
Đất Nước bắt đầu với miếng trầu bây giờ bà ăn
Đất Nước lớn lên khi dân mình biết trồng tre mà đánh giặc”
"À... thì ra đất nước lại gần ta đến như thế...", tôi thốt lên ngỡ ngàng. Giọng thơ êm ái như ru ta về một thời thơ ấu “ngày xửa ngày xưa”, ngày xưa yên bình với cổ tích, với mái nhà tranh bình dị, với bếp lửa ấm áp, bập bùng - nơi có mẹ, có cha, có ông, có bà, có tình thương gia đình không gì sánh nổi. Ở đó, ta lớn lên trong sự che chở của cha, trong lời ru à ơi dịu dàng của mẹ, trong những câu chuyện cổ xưa thật xưa chẳng rõ ai viết thành và viết năm nào mà chẳng hiểu sao lại in sâu vào trí óc thuở ngây ngô, khờ khạo. Chao ôi! …Dịu dàng và thân thuộc biết mấy bốn tiếng “ngày xửa ngày xưa”, để rồi khi tuổi thơ vụt trôi qua, người ta không khỏi bâng khuâng, bồi hồi xúc động:
“Tôi yêu truyện cổ nước mình
Vừa nhân hậu lại tuyệt vời sâu xa
Thương người rồi mới thương ta
Yêu nhau dù mấy cách xa cũng gần”
(“Truyện cổ nước mình”, Lâm Thị Mỹ Dạ)
Dáng hình của đất nước chính là ẩn trong những điều bình dị và gần gũi ấy, len lỏi vào từng chút một cuộc sống của ta từ thuở nằm nôi, nghe tiếng chõng kẽo cà kẽo kẹt, nghe câu hát ru ngọt ngào ru ta vào giấc ngủ bình an... Đất nước tựa như một sinh thể, cùng ta lớn lên, cùng ta trưởng thành. Đất nước thì bước qua bao thăng trầm lịch sử, còn ta bước qua lửa đạn chiến tranh để trọn vẹn gìn giữ hai tiếng “đất nước” yêu kính ngàn năm...
Đối với câu hỏi hồn hậu: “Đất nước có tự bao giờ?”, nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm không hề né tránh. Ông không đứng trên quan điểm của một nhà sử học, cũng chẳng hề sử dụng ngôn từ của một nhà nghiên cứu xã hội, ông đơn giản chỉ dùng trái tim và tâm hồn mình để định nghĩa đất nước mà thôi. Thế nhưng cũng chính vì vậy mà đất nước qua thơ ông trở nên gần gũi và thân thuộc hơn bao giờ hết, bình dị và dịu êm như tình mẹ bao la. Từ hai tiếng “đất nước” tưởng như khó có thể nói thành lời, nhà thơ đã dùng ngòi bút tài hoa của mình vẽ nên những đường nét mộc mạc và cụ thể, cho ta thấy dáng hình đất nước mến yêu bằng một định nghĩa rất riêng - định nghĩa từ tiếng lòng của một người con hiếu thuận của quê cha đất tổ, của một hồn thơ không những tinh tế mà còn giàu tình cảm và uyên bác.
Bằng cách gắn liền sự ra đời của sinh linh Đất Nước với sự ra đời của miếng trầu bà vẫn thường ăn, nhà thơ đã cho thấy một tâm hồn thấm nhuần tính dân tộc cùng với sự tinh tế của bản thân. Ông không những trả lời và cụ thể hóa cho khởi nguồn của đất nước thân thương này, ông còn gợi nhắc về truyền thống nhuộm răng, ăn trầu của các bà, các mẹ ngày xưa. Hương trầu thơm tho như phả vào từng con chữ, đưa ta về một miền kí ức nhỏ đầy ắp yêu thương bên người bà kính yêu, nơi có bà miệng nhai trầu móm mém, thơm thật thơm một kí ức sống mãi trong lòng người. Và miếng trầu têm khéo ấy, dẫu thật nhỏ bé, lại chở cả một “Đất Nước” cùng đi...
Cứ thế, thời gian miệt mài chảy trôi, để rồi ta lớn khôn và “Đất Nước” cũng lớn lên cùng với lũy tre làng xanh thật xanh vẫn hiền hòa đong đưa theo làn gió. Tre chẳng biết từ thuở xa xăm nào đã gắn bó sâu sắc với làng quê Việt Nam, đi vào bao câu hát, bài thơ:
“Tre xanh xanh tự bao giờ
Chuyện ngày xưa đã có bờ tre xanh”
(Tre Việt Nam - Nguyễn Duy)
Cũng như đất nước mình vẫn dịu hiền lớn lên, lặng lẽ, âm thầm… Hai tiếng “dân mình” khi được cất lên cùng “Đất Nước lớn lên khi dân mình biết biết trồng tre mà đánh giặc” nghe sao mà thân thương quá đỗi, bởi lẽ dâng mình cùng chung một dòng máu Rồng Tiên, cùng một gốc gác, cội nguồn, mang trong mình tương liên huyết mạch, là máu thịt, là anh em… Nếu như vế đầu câu thơ dâng sóng lòng ta lên bởi những thanh âm trong trẻo tràn đầy tình cảm thì nửa sau câu thơ gợi cho ta nhớ về hình ảnh chàng Phù Đổng Thiên Vương nhổ tre mà đánh đuổi giặc. Từ chính bờ tre Việt Nam hiền lành, mộc mạc ấy, sức mạnh của cả một dân tộc trên lên, vươn mình khôn lớn như Thánh Gióng khi xưa, trưởng thành từ chính những gian truân, thử thách:
“Một tấc lòng cũng đẫy hồn Thánh Gióng”
(Bài thơ của một người yêu nước mình, Trần Vàng Sao)
Đất nước mình đã lớn lên như thế đó, cũng như một sinh thể sống thực sự, trải qua bao biến cố thăng trầm, bao phen nguy nan, “biết bao đời đã chịu nhiều thương đau” thế nhưng cho đến cuối cùng, đất nước mình vẫn vượt qua tất cả, vẫn sừng sững và tồn tại hiên ngang, bởi đất nước luôn có chúng ta - những người con yêu kính đất mẹ sẵn sàng đánh đổi tất cả, dẫu cho có phải hi sinh cả tính mạng vẫn không nề hà, chùn bước mà chịu thua, bởi lẽ thẳm sâu trong tâm trí mỗi người, chỉ cần còn hơi thở cuối, ta đều nguyện dành trọn cho Tổ quốc thân yêu.
Viết về đề tài đất nước không phải là một chủ đề mới lạ mà trái lại, đây luôn là chủ đề khơi gợi lên nhiều xúc cảm, cũng là nguồn cảm hứng bất tận, chắp bút cho sự ra đời của bao bài thơ. Trong bài thơ “Mũi Cà Mau”, nhà thơ Xuân Diệu từng đặt bút:
“Tổ quốc tôi như một con tàu
Mũi thuyền ta đó - mũi Cà Mau
Những dòng sông rộng hơn ngàn thước
Trùng điệp một màu xanh lá đước”.
Hay năm xưa, Nguyễn Trãi từng lưu danh sử sách với tác phẩm bất hủ “Đại cáo bình Ngô”:
“Từ Triệu, Đinh, Lí, Trần bao đời gây nền độc lập
Cùng Hán, Đường, Tống, Nguyên mỗi bên xưng đế một phương
Tuy mạnh yếu từng lúc khác nhau
Song hào kiệt đời nào cũng có”
Trong khi Xuân Diệu vì Tổ quốc ta như một con tàu, hùng dũng và hiên ngang trên biển khơi, Nguyễn Trãi lại đưa ta bước vào âm vang hào sảng của một đất nước văn hiến ngàn năm, vĩ đại, lớn lao và sừng sững. Hai nhà thơ biểu trưng cho hai thời đại, tuy xa cách nhau bằng khoảng thời gian muôn trùng thế nhưng lại gặp nhau trong giọng thơ đầy mạnh mẽ, tự hào khi nói về đất nước. Còn đối với nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm của chúng ta, ông không viết về đất nước bằng những chiến tích hiển hách, hào hùng, lại càng không dùng ngôn từ với thật nhiều tráng lệ, hiển hách. “Đất Nước” của ông chỉ đơn thuần và bình dị như thế, dịu êm như thế, “Đất Nước” ở ngay chính nơi này - trong trái tim ta! Viết về đất nước bằng lối đi riêng, Nguyễn Khoa Điềm không những không bị những tráng khí đi trước lu mờ, trái lại, ông đã khẳng định được tài năng và chỗ đứng riêng của bản thân trên thi đàn Việt Nam.
Viết tiếp những vần thơ vẽ về đất nước mình, nhà thơ vẫn dịu dàng thủ thỉ những lời dịu êm như ban nãy:
“Tóc mẹ thì bới sau đầu
Cha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặn”.
Một lần nữa, hình ảnh mẹ lại hiện lên, gợi lên cảm giác thật ấm áp và yêu thương biết mấy, bởi mẹ chính là hiện thân của hơi ấm và tình thương dạt dào, bao la. Câu thơ cất lên như vẽ ra trước mắt người đọc đoạn phim trắng đen ngắn ngủi bên hiên nhà - nơi có mẹ đang ngồi, búi tóc gọn gàng, chỉn chu. Mái tóc mẹ đen huyền, óng ả một màu,mượt mà như dòng suối, từng vòng một được cuộn cẩn thận, búi lên đầu thành mái tóc của người mẹ Việt Nam. Những búi tóc ấy có thể không có trâm cài đính ngọc lấp lánh, nhưng có nhiều hơn thế - có tình yêu, có sự tảo tần, hiền dịu mà mẹ dành cho con. Cùng với cha, mẹ tạo nên tổ ấm thân thương gọi là nhà, là gia đình, là chốn về mỗi khi bước chân đã mỏi. Cha mẹ thương và sống với nhau không chỉ bằng tình yêu mà còn vì ân nghĩa sâu nặng, gắn kết bền chặt với thời gian. Cũng như gừng bao năm gừng vẫn nguyên vẹn vị cay, thậm chí càng già càng cay, càng đậm mùi vị đặc trưng không đổi; hay như vị muối mặn càng không suy suyển, bao năm vẫn mặn mà như xưa. n tình thắm thiết ấy đã đi sâu vào ca dao, như một lời răn dạy về đạo vợ chồng trăm năm như gừng, như muối, dạy con người ta sống có nghĩa có tình, dẫu hết tình thì vẫn còn chữ “nghĩa” một đời không đổi cũng chẳng thay:
“Muối ba năm muối đang còn mặn
Gừng chín tháng gừng hãy còn cay
Đôi ta nghĩa nặng tình dày
Dẫu có xa nhau cũng ba vạn sáu ngàn ngày mới xa”
Vẫn với lời thơ thủ thỉ, tâm tình, nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm còn gợi lên một truyền thống khi đặt tên cho con của dân tộc ta:
“ Cái kèo cái cột thành tên”
Từ những điều thân thuộc và đời thường, những cái tên âu yếm, yêu thương ấy đã ra đời bằng những “kèo” và những “cột”. Tên dẫu thật lạ nhưng mang đầy ý nghĩa và tình yêu khi ẩn sâu bên trong cái tên mộc mạc ấy chính là truyền thống về đặt tên cho con không đẹp - để bảo vệ con, mong cho con một đời bình an, hạnh phúc - từ lâu đã được truyền lại từ đời này sang đời khác, tiếp nối và lưu giữ trọn vẹn lời dạy cổ xưa.
Không những vậy, “cái kèo cái cột” còn là những từ chứng kiến sự phát triển giàu mạnh thêm của ngôn ngữ nước mình - tiếng nói mà cả dân tộc ta luôn tự hào là trong sáng và giàu đẹp, tiếng nói mà toàn thể dân tộc Việt Nam ta đã “quyết đem hết tinh thần và lực lượng, của cải và tính mạng” ra để bảo vệ và gìn giữ, phát triển cho đến ngày hôm nay. Cùng với đó, hình ảnh cái kèo, cái cột còn gợi lên cảm giác thật gần gũi và thân thuộc, dường như trong tâm trí chợt hiện lên một mái nhà tranh đơn sơ nhưng lại rất đầm ấm, tuy giản dị nhưng lại có thừa niềm vui và tiếng cười lan tỏa khắp không gian…
Trải khắp bảy câu thơ, nhà thơ đã khéo lồng ghép biết bao truyền thống lâu đời giàu ý nghĩa của dân tộc. Mỗi truyền thống lại gắn với một câu chuyện, mỗi tập tục lại mang đến một cảm xúc riêng. Nguyễn Khoa Điềm đã đi từ những tiếng “ngày xửa ngày xưa”, đến miếng trầu têm thật khéo thật thơm, vòng qua lũy tre làng xanh rì rào để về đến nhà nhìn thấy bóng dáng và mái tóc mẹ, lắng tai nghe những cái tên trìu mến, yêu thương và còn ý nhị nhắc về nghĩa tình sâu nặng tựa như gừng và muối của cha và mẹ... Thế nên không có lí do gì mà nhà thơ lại “bỏ quên” mất một truyền thống đã đi cùng cha ông ta từ những ngày đầu dựng nước và giữ nước, đã bồi đắp nên lớp nền vững chãi cho ta cắm lên ngọn cờ dân tộc phấp phới tung bay:
“ Hạt gạo phải một nắng hai sương xay, giã, giần, sàng”
Câu thơ như nét vẽ giản dị họa lên truyền thống trồng lúa nước cũng như đức tính cần lao, chịu khó, vốn “một nắng hai sương” biết bao đời tiếp nối và giữ gìn của toàn dân tộc. Nhắc đến Việt Nam là nhắc đến hình ảnh đồng lúa bát ngát, mênh mông, nơi cò thẳng cánh bay cao, nơi sáo diều vi vu yên bình chao lượn. Nhắc đến bông lúa trổ đòng đòng, thơm thật ngọt mùi hương lúa chín là nhắc đến những giọt mồ hôi mặn đã rơi xuống để đổi lấy tinh túy của đất trời. Những hạt ngọc trời ấy đã được làm ra từ đôi tay chai sạn vì nắng, vì gió, vì đồng áng, ruộng nương của những người nông dân Việt Nam chất phác, thật thà. Từ lúc cấy mạ đến ngày trổ bông, lúa gặt về còn phải “xay, giã, giần, sàng”, công phu lắm mới làm nên được một bát cơm thơm dẻo. Chính vì vậy, lúa gạo vốn quý lại càng quý hơn và ta càng thêm thương những người nông dân quanh năm chân lấm tay bùn. Họ không những cho ta bữa ăn ngọt lành, học còn tiếp nối ngọn lửa truyền thống của ông cha để lại. Vậy nên:
“Ai ơi bưng bát cơm đầy
Dẻo thơm một hạt đắng cay muôn phần”.
Câu thơ không chỉ dừng lại ở việc nêu lên truyền thống dân tộc mà còn là lời răn dạy dịu dàng, nhắc người ta nhớ đến công lao của người nông dân. Từ đó nhắn nhủ người ta biết yêu, biết quý hạt gạo, bởi mỗi hạt chứa đựng cả lịch sử và truyền thống hàng ngàn năm qua ... Vậy là:
“Đất Nước có từ ngày đó…”
Đất Nước đã khởi nguồn từ “đó”, nghe như thanh âm từ những ngày xa xôi vọng về. Hai tiếng “ngày đó” gợi lên cảm nhận về khoảng thời gian lâu thật lâu và xưa thật xưa, cùng với dấu ba chấm “…”, câu thơ như được ngân dài hơn, tha thiết và sâu lắng hơn. Dường như mỗi khi “Đất Nước” được cất thành lời, đến câu “Đất Nước có từ ngày đó…”, người đọc đều nhỏ giọng hơn, nhẹ nhàng hơn, để cho thanh âm như nhỏ dần, nhạt dần, hòa dần vào trong không gian và dòng thời gian vẫn miệt mài chảy trôi.
Khép lại chín câu thơ đầu của chương V, nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm đã hoàn thiện xong bức họa đất nước bằng cách vẽ của riêng mình. Đất nước trong ông đã hiện lên ngay trước mắt người đọc, bằng cả thị giác và cảm xúc cảm bồi hồi, khó tả đang trào dâng.
Thơ ông vốn không vần, cũng chẳng đi theo một niêm luật nào cụ thể, tưởng như sẽ rất nhàm chán và khô khan. Thế nhưng không… “Đất Nước” không những không bị cuốn trôi theo dòng thời gian hay bị lu mờ bởi những tác phẩm cùng đề tài, “Đất Nước” của Nguyễn Khoa Điềm đã tỏa sáng từ chính những câu thơ không vần chẳng luật ấy. Chính bởi thơ không vần nên ý thơ mặc sức mà lan tỏa. Chính bởi ngôn từ bình dị, mộc mạc không phô trương, bề thế mà “Đất Nước” dịu êm như bản tình ca khắc ghi sâu vào lòng mỗi người - bản tình ca giữa “ta” và “Đất Nước - thắm thiết, đậm đà và nặng sâu. Cùng với kiến thức phong phú, uyên bác về truyền thống dân tộc mình, nhà thơ đã đưa cả bốn nghìn năm lịch sử vào từng câu, từng chữ, để mỗi khi đọc lên, dải đất uốn lượn hình chữ S cong cong ấy hiện lên trong tâm trí mỗi người dân đất Việt thật trọn vẹn, thật đẹp và thật sáng tươi. Đúng như trong “Học văn đọc văn”, Giáo sư Trần Đình Sử từng nhận định: “ Một Đất Nước như thế không thể có được bằng bút pháp miêu tả bên ngoài, cho nên tất yếu nhà thơ phải dùng hình thức suy ngẫm, liên tưởng, liệt kê, để dần dần đưa người đọc vào trí tưởng tượng của họ, vào kí ức của họ, nhìn Đất Nước trong chính tâm hồn họ”. Đọc “Đất Nước”, người ta không chỉ thấy được một đất nước gần gũi và dịu hiền trong tâm hồn mình, người ta còn thấy cả một tấm lòng yêu nước dịu dàng, tinh tế cùng với tài hoa cầm bút của người nghệ sĩ đã viết nên bài thơ.
Nhìn chung, văn học Việt Nam thời kì những năm cuối của cuộc kháng chiến chống Mỹ chứng kiến sự ra đời của nhiều tuyệt tác, thực sự là một giai đoạn mà thơ văn nở rộ như một vườn hoa rực rỡ sắc màu, đặc biệt là đối với văn học miền Nam. “Đất Nước” đã góp phần hương sắc dìu dịu mà len lỏi in sâu vào trí óc thế hệ thanh niên trẻ miền Nam lúc bấy giờ, cũng như toàn thể người dân Việt Nam, thức tỉnh họ sớm bước đi theo tiếng gọi của Tổ quốc, bảo vệ độc lập và tự do của một dân tộc anh hùng. Và dẫu ra đời trong hoàn cảnh bão lửa mưa bom, “Đất Nước” vẫn luôn nhẹ nhàng và dịu êm như người mẹ dịu hiền vỗ về lòng ta bởi từng lời thơ du dương ấy, để rồi bốn mươi tám năm qua, như đứng ngoài quy luật của thời gian, “Đất Nước” vẫn giữ được vẹn nguyên giá trị tinh thần mà nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm đã hướng đến.
Mặc cho bước chân thời gian vẫn chảy trôi không ngừng, thơ văn vẫn ở đó và vẫn tỏa sáng, bởi lẽ “Thơ ca làm cho những gì tốt đẹp nhất trở thành bất tử” (Shelly), nên chúng cũng trường tồn mãi với tháng năm. Bài thơ “Đất Nước” của nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm đã ngân lên một khúc dạo du dương, dịu dàng, khắc sâu vào từng trái tim, từng tâm hồn, gợi lên một niềm yêu thương, tự hào khó tả về mảnh đất quê hương thân thương, nơi ta thuộc từng đường đi lối về, từng hàng cây ngọn cỏ. Dù đi đâu, đi đến tận cuối đất cùng trời, ta vẫn tự hào mang trong mình dòng máu Lạc Hồng hào hùng, hiên ngang. Dù ta là ai, chỉ cần ta sinh ra và lớn lên trên mảnh đất này, trái tim sẽ mãi luôn nhớ: “Dù đi đâu... Đến phương trời nào, cũng chẳng đẹp hơn nước non Việt Nam”…
---------------
Cre:st
Đi chung với Người Nông Nổi, đi qua con đường nào cũng thấy chông chênh.
Đi chung với Người Sâu Sắc, có đi đến đâu cũng thấy lòng nhẹ tênh như mặt nước.
Đi chung với Người Bất An, có đang ở chốn linh thiêng niệm trăm bài kinh cũng thấy giông bão bên mình.
Đi chung với Người An Nhiên, có đang ở giữa tâm bão cũng thấy lòng bình yên đến lạ.
Có người như sương đêm, đi với nhau càng lâu càng thấy lạnh, cả hai vai ướt lúc nào chẳng hay.
Có người mỗi lần nghĩ đến, thấy lòng hoang mang như người đi lạc giữa đường, đi tiếp hay quay trở về đều mịt mù như nhau.
Có người như vết thương, chạm đến là đau.
Có người như những tia nắng ban mai, mỗi lần chuyện trò lòng cảm thấy ấm áp lạ thường.
Có người như làn hương trầm trước Phật, nhẹ nhàng, thanh thản, bình yên…
[ ̛ ̂̀ ]
Thêm
Đi chung với Người Sâu Sắc, có đi đến đâu cũng thấy lòng nhẹ tênh như mặt nước.
Đi chung với Người Bất An, có đang ở chốn linh thiêng niệm trăm bài kinh cũng thấy giông bão bên mình.
Đi chung với Người An Nhiên, có đang ở giữa tâm bão cũng thấy lòng bình yên đến lạ.
Có người như sương đêm, đi với nhau càng lâu càng thấy lạnh, cả hai vai ướt lúc nào chẳng hay.
Có người mỗi lần nghĩ đến, thấy lòng hoang mang như người đi lạc giữa đường, đi tiếp hay quay trở về đều mịt mù như nhau.
Có người như vết thương, chạm đến là đau.
Có người như những tia nắng ban mai, mỗi lần chuyện trò lòng cảm thấy ấm áp lạ thường.
Có người như làn hương trầm trước Phật, nhẹ nhàng, thanh thản, bình yên…
[ ̛ ̂̀ ]
Đã bao giờ ban tự hỏi tại sao tên con gái từ xưa phần nhiều đều có chữ "thị"?
Và đã bao giờ bạn để ý quanh bạn, tên lót "Thị" có nhiều hay không? Với mình thì khá để ý chuyện này và bữa nay, trên Facebook thấy lan truyền lời hỏi han: có lẽ thế hệ 9x là thế hệ cuối cùng có tên lót "thị".Rồi một ngày mình chợt nhận ra những gì thân quen, tưởng như không thể tách rời đã vơi vợi, thưa thớt mà không hay...
Tên bạn, con cháu bạn còn tên lót Thị hay không?
Bàn về sự khác biệt, chủ yếu ở vấn đề thái độ của con người trước sự khác biệt đang xâm nhập vào đất nước, vào cộng đồng, vào gia đình của bạn. Đối diện với nó, thường có ba thái độ chính với sự khác biệt:
– Không chấp nhận sự khác biệt.
– Chấp nhận sự khác biệt.
– Dung hoà sự khác biệt.
Sự thống nhất cao về tư tưởng, ý chí và hành động của một dân tộc có vai trò tích cực trong một số thời điểm khó khăn như chiến tranh vệ quốc hay khủng hoảng kinh tế: nó từng giúp Liên Xô chiến thắng trong chiến tranh thế giới thứ hai; nó cũng từng giúp VN giành thắng lợi trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và Mỹ; nó cũng giúp Hàn Quốc của nhà độc tài Park Chung Hee vượt qua thời kỳ khó khăn để trở thành cường quốc kinh tế như hôm nay…
Việc chấp nhận sự khác biệt đã mở ra một không gian sống tự do, trăm hoa đua nở, giúp nước Mỹ trở thành cường quốc hàng đầu thế giới.
Mặc dù nước Mỹ không đạt được sự đồng thuận của toàn xã hội về bất cứ vấn đề gì, các bang vẫn ở lại với nhau, trong khi nỗ lực của Liên Xô loại bỏ mọi sự khác biệt giữa các nước cộng hoà, vẫn không ngăn cản được Liên bang Xô Viết tan rã.
Đặc biệt, thái độ “chấp nhận mọi sự khác biệt” của nước Mỹ đã thu hút những tên tuổi hàng đầu thế giới, trong mọi lĩnh vực, đến với nước Mỹ. Thực tế, mỗi người trong số những thiên tài này đều là những nhân cách lớn, với cái tôi rất khác biệt; chắc chắn họ không thích bị tù túng trong một chuẩn mực cứng nhắc do ai đó sắp đặt.
Người Nhật biết cách làm mềm đi sự khác biệt và dung hoà chúng trong một không gian mới, đủ chỗ cho tất cả.
Tôi rất thích cách người Nhật dung hoà các tôn giáo. Ở nhà, họ theo đạo Ông Bà. Ra đường hay tới công sở, họ theo đạo Shinto, thờ các vị anh hùng có công với đất nước. Trai gái Nhật ngày nay thích cử hành hôn lễ tại nhà thờ Thiên Chúa Giáo. Khi chết, các đám tang của người Nhật thường tổ chức theo nghi thức Phật Giáo…
Ngay trong chữ viết, người Nhật cũng thể hiện sự dung hoà. Họ đồng thời sử dụng ba bộ chữ: Kanji gốc Hán, Hiragana-Katakana của Nhật Bản và Romaji gốc Latinh. Họ dùng chữ Kanji để viết các tài liệu quan trọng, dùng chữ Hiragana-Katakana cho các văn bản thông dụng và dùng chữ Romaji cho người nước ngoài. Đối chiếu với Việt Nam, sau khi bộ chữ quốc ngữ gốc Latinh được phổ biến, chúng ta chỉ dùng bộ chữ này và bỏ luôn chữ viết của tổ tiên, đã sử dụng qua nhiều thế kỷ, là Hán-Nôm.
Nhìn xã hội Nhật ngày nay, nhiều người liên tưởng tới sự dung hoà giữa hai mô hình từng bị coi là rất khác biệt: XHCN và TBCN.
Nhờ khả năng dung hoà sự khác biệt mà người Nhật du nhập được tất cả những thứ hay ho của cả nhân loại mà không phải vứt bỏ những di sản của tổ tiên. Họ vẫn giữ lại kịch Nô, múa Geisha,… nhưng ít người biết, trong đời sống âm nhạc của họ ngày nay có một phần rất quan trọng là… nhạc cổ điển của phương Tây.
Tuy nhiên, vì mọi sự khác biệt ở đây có xu hướng bị làm mờ đi, nên những “cái tôi” lớn nhất thế giới cũng ít đến Nhật (so với Mỹ).
Trong cuộc sống thường ngày, những người không chấp nhận sự khác biệt thường rất khổ. Thế gian chín người mười ý. Nếu cứ không đúng ý mình là bực bội thì sẽ phải bực bội suốt đời.
Với nhân gian nói chung, chấp nhận sự khác biệt là cách tốt nhất để ta có được sự thanh thản. Tuy nhiên, với những người thân, ta nên cố gắng dung hoà sự khác biệt. Mỗi người cần gọt bớt cái tôi góc cạnh của mình, bởi vì, những người sống chung một mái nhà, chẳng hạn như vợ chồng – cha con, nếu có quá nhiều điểm bất đồng, thì cũng không phải là điều dễ chịu.
Thêm
– Không chấp nhận sự khác biệt.
– Chấp nhận sự khác biệt.
– Dung hoà sự khác biệt.
1. Không chấp nhận sự khác biệt.
Điển hình “Không chấp nhận sự khác biệt” là Bắc Triều Tiên. Họ cố gắng tạo ra một sự đồng thuận tuyệt đối trong toàn xã hội, theo ý chí của lãnh tụ tối cao.Sự thống nhất cao về tư tưởng, ý chí và hành động của một dân tộc có vai trò tích cực trong một số thời điểm khó khăn như chiến tranh vệ quốc hay khủng hoảng kinh tế: nó từng giúp Liên Xô chiến thắng trong chiến tranh thế giới thứ hai; nó cũng từng giúp VN giành thắng lợi trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và Mỹ; nó cũng giúp Hàn Quốc của nhà độc tài Park Chung Hee vượt qua thời kỳ khó khăn để trở thành cường quốc kinh tế như hôm nay…
2. Chấp nhận sự khác biệt
Điển hình “Chấp nhận sự khác biệt” là Hoa Kỳ. Họ chấp nhận mọi sự khác biệt, từ màu da, chủng tộc, tôn giáo, tư tưởng,…Việc chấp nhận sự khác biệt đã mở ra một không gian sống tự do, trăm hoa đua nở, giúp nước Mỹ trở thành cường quốc hàng đầu thế giới.
Mặc dù nước Mỹ không đạt được sự đồng thuận của toàn xã hội về bất cứ vấn đề gì, các bang vẫn ở lại với nhau, trong khi nỗ lực của Liên Xô loại bỏ mọi sự khác biệt giữa các nước cộng hoà, vẫn không ngăn cản được Liên bang Xô Viết tan rã.
Đặc biệt, thái độ “chấp nhận mọi sự khác biệt” của nước Mỹ đã thu hút những tên tuổi hàng đầu thế giới, trong mọi lĩnh vực, đến với nước Mỹ. Thực tế, mỗi người trong số những thiên tài này đều là những nhân cách lớn, với cái tôi rất khác biệt; chắc chắn họ không thích bị tù túng trong một chuẩn mực cứng nhắc do ai đó sắp đặt.
3. Dung hoà sự khác biệt.
Điển hình “Dung hoà sự khác biệt” là Nhật Bản.Người Nhật biết cách làm mềm đi sự khác biệt và dung hoà chúng trong một không gian mới, đủ chỗ cho tất cả.
Tôi rất thích cách người Nhật dung hoà các tôn giáo. Ở nhà, họ theo đạo Ông Bà. Ra đường hay tới công sở, họ theo đạo Shinto, thờ các vị anh hùng có công với đất nước. Trai gái Nhật ngày nay thích cử hành hôn lễ tại nhà thờ Thiên Chúa Giáo. Khi chết, các đám tang của người Nhật thường tổ chức theo nghi thức Phật Giáo…
Ngay trong chữ viết, người Nhật cũng thể hiện sự dung hoà. Họ đồng thời sử dụng ba bộ chữ: Kanji gốc Hán, Hiragana-Katakana của Nhật Bản và Romaji gốc Latinh. Họ dùng chữ Kanji để viết các tài liệu quan trọng, dùng chữ Hiragana-Katakana cho các văn bản thông dụng và dùng chữ Romaji cho người nước ngoài. Đối chiếu với Việt Nam, sau khi bộ chữ quốc ngữ gốc Latinh được phổ biến, chúng ta chỉ dùng bộ chữ này và bỏ luôn chữ viết của tổ tiên, đã sử dụng qua nhiều thế kỷ, là Hán-Nôm.
Nhìn xã hội Nhật ngày nay, nhiều người liên tưởng tới sự dung hoà giữa hai mô hình từng bị coi là rất khác biệt: XHCN và TBCN.
Nhờ khả năng dung hoà sự khác biệt mà người Nhật du nhập được tất cả những thứ hay ho của cả nhân loại mà không phải vứt bỏ những di sản của tổ tiên. Họ vẫn giữ lại kịch Nô, múa Geisha,… nhưng ít người biết, trong đời sống âm nhạc của họ ngày nay có một phần rất quan trọng là… nhạc cổ điển của phương Tây.
Tuy nhiên, vì mọi sự khác biệt ở đây có xu hướng bị làm mờ đi, nên những “cái tôi” lớn nhất thế giới cũng ít đến Nhật (so với Mỹ).
Trong cuộc sống thường ngày, những người không chấp nhận sự khác biệt thường rất khổ. Thế gian chín người mười ý. Nếu cứ không đúng ý mình là bực bội thì sẽ phải bực bội suốt đời.
Với nhân gian nói chung, chấp nhận sự khác biệt là cách tốt nhất để ta có được sự thanh thản. Tuy nhiên, với những người thân, ta nên cố gắng dung hoà sự khác biệt. Mỗi người cần gọt bớt cái tôi góc cạnh của mình, bởi vì, những người sống chung một mái nhà, chẳng hạn như vợ chồng – cha con, nếu có quá nhiều điểm bất đồng, thì cũng không phải là điều dễ chịu.
— Hoàng Minh Châu
Tương lai của văn chương thế giới khéo phụ thuộc vào nhân sinh quan của mấy tài năng chưa đến tuổi uống rượu.
Edward Tian, không nghĩ mình là nhà văn. Cậu chỉ học thêm mấy khóa căn bản về viết báo khi đang học Khoa học máy tính ở Princeton. Mặc dù các thầy cô và bạn bè đều yêu mến vẻ ngoài rạng rỡ và sự tò mò không dấu diếm của cậu, Tian tự nhận phong cách viết của mình lúc đó “rất tệ”, công thức và cứng nhắc. Một trong các giáo sư nhận thấy rằng Tian có năng lực đặc biệt trong việc nhận biết các “mẫu” trong văn bản, rất có ích khi tạo ra các bản sao. Bởi thế cậu rất ngạc nhiên khi năm thứ hai, cậu được nhận vào lớp học độc nhất của John McPhee về viết báo.
Mỗi tuần, 16 sinh viên ngồi lại để nhà báo huyền thoại của tờ New Yorkers, McPhee ra bài tập buộc họ phải nghĩ ngợi kỹ lưỡng chọn từng từ, để miêu tả một tác phẩm nghệ thuật hiện đại trong trường hoặc cắt tỉa bài phát biểu Gettysburg của Abraham Lincoln. Giáo sư McPhee chia sẻ các sơ đồ do chính tay ông tạo ra, để miêu tả các cách mà ông cấu trúc bài viết của mình: thẳng, tam giác, hay đường xoắn ốc. Tian nhớ rằng, giáo sư nói ông không thể dạy bọn cậu cách viết, nhưng ông có thể giúp cậu có một giọng văn độc đáo duy nhất.
Nếu McPhee truyền cho Tian cách nhìn lãng mạn về ngôn ngữ, thì khoa học máy tính lại miêu tả ngôn ngữ như một cái gì đó tĩnh tại. Trong thời gian đại dịch, cậu nghỉ một năm để làm việc tại BBC và thực tập ở dự án báo chí mở Bellingcat, nơi cậu viết một chương trình để phát hiện Twitter bots. Mùa thu 2022, cậu bắt đầu viết luận văn về việc phân biệt giữa văn bản do AI tạo ra với văn bản do người tạo ra.
Khi ChatGPT ra đời vào tháng 11, cả thế giới phát điên lên vì con bot thông minh đột xuất này, Tian bỗng thấy mình ở một vị trí đặc biệt. Cậu đã nắm được công nghệ nền của GPT-3. Và như một phóng viên đang chiến đấu chống lại những chiến dịch tin giả, cậu hiểu rõ tác động của AI lên ngành công nghiệp nội dung. Khi về nhà nghỉ đông ở Toronto, Tian miệt mài thử viết một chương trình phát hiện ChatGPT. Ý tưởng của cậu đơn giản. Phần mềm sẽ duyệt văn bản để tìm 2 yếu tố: “sự lộn xộn – perplexity” – tính ngẫu nhiên của việc chọn từ, và “sự bùng nổ - burstiness”, độ phức tạp và biến hóa của các câu. Văn bản do người viết thường được cho điểm cao hơn AI ở cả hai yếu tố, giúp Tian đoán xem văn bản đã được tạo thế nào. Cậu đặt tên cho phần mềm của mình là GPTZero, trong đó “Zero” ngụ ý sự thật, quay về với bản năng, và đưa link lên Twiter tối 2/1/2023 với dòng trạng thái: “Liệu giáo viên có muốn sinh viên dùng ChatGPT để viết luận lịch sử không? Chắc là không!”, rồi đi ngủ.
Cậu tỉnh dậy sáng hôm sau và thấy server của mình bị chết vì quá nhiều người truy nhập. “Thật là điên rồ. Điện thoại của tôi nổ tung.” Một người bạn chúc mừng cậu thành ngôi sao trên internet. Giới teen trên Tiktok gọi cậu là “narc - cảnh sát chuyên bắt tội phạm ma túy”. Tian cười toe toét khoe, có rất nhiều những căm hận ban đầu cổ điển kiểu “thằng ranh này rảnh việc, hay mách lẻo, chắc chẳng bao giờ có bạn gái.” Thực ra là cậu đã có bạn gái từ lâu. Mấy ngày sau, hóng viên khắp nơi gọi cậu, từ NPR tới Bưu điện Hoa Nam buổi sáng, cho đến Anderson Cooper 360 trên CNN. Trong vòng một tuần, tweet ban đầu của cậu có đến 7 triệu view.
GPTZero là một điểm đột biến trong biển tin tức về ChatGPT. Nó tạo cảm hứng cho một đợt “săn phù thủy” trong toàn ngành nhằm tới những nội dung của AI. Các nhà nghiên cứu đã tạo nên GPT-2 detector, nhưng Tian là người đầu tiên nhằm tới ChatGPT. Các thầy cô cám ơn cậu, vì đã giúp họ cuối cùng vạch trần mưu mô của lũ học trò. Nhân loại đã có người cứu rỗi khỏi thảm họa robot.
Phần mềm của Tian là tiếng súng khởi động cuộc đua tạo ra công cụ có thể xác định rõ ràng văn bản của AI. Trong thế giới người - máy lẫn lộn này, chúng ta phải xác định được cái gì là do người tạo ra. GPTZero là lời hứa. Tian, cậu sinh viên học giỏi, trung thực, hay cười, khẳng định với các phương tiện truyền thông: “có những thứ không bao giờ có thể biến được thành số” và mặc cho AI có thông minh đến đâu, sẽ có những công cụ để vạch trần chúng.
Cuộc sống trên Net là cuộc chiến giữa sản xuất và phát hiện tin giả. Cả hai bên đều kiếm bộn. Những chương trình phát hiện thư “rác” đầu tiên tìm kiếm các từ khóa, chặn các email có chữ “miễn phí” hoặc “chỉ dành cho tuổi 21+”, dần dần học được cách phát hiện cả những cách viết đáng ngờ. Các tác giả thư rác đối phó lại bằng cách pha trộn những trích đoạn rất người, từ những cuốn sách kinh điển. Có hẳn một từ riêng để miêu tả loại thư rác này gọi là “litspam”. Khi xuất hiện các cỗ máy tìm kiếm, các tác giả dùng chiêu “word stuffing –nhồi từ”, lặp đi lặp lại một từ nhiều lần để được ưu tiên. Bên này lại thay đổi thuật toán để hạ bậc những website đó. Khi Google đưa ra thuật toán PageRank, xếp hạng website dựa trên link dẫn đến nó, những kẻ lừa đảo bỏ công xây dựng các một hệ sinh thái những trang liên kết đến nhau.
Quãng đầu thiên niên kỷ, xuất hiện công cụ captcha để phân biệt người và máy dựa trên năng lực nhận biết những chữ cái bị bóp méo. Khi các bot học được cách qua mặt, thì captcha thêm tính năng nhận dạng ảnh moto hay cây cối, hoặc di chuột và các hành vi khác của người dùng. Trong một thử nghiệm gần đây, một phiên bản của GPT-4 còn biết cách thuê người trên chợ “Taskrabbit” (một nền tảng cho thuê lao động tức thời), để điền captcha hộ mình. Thậm chí số phận của cả một công ty phụ thuộc vào năng lực phát hiện tin giả: Elon Musk, chẳng hạn, đã dùng máy phát hiện bot để chứng minh rằng Twitter báo cáo láo về số lượng bots trên nền tảng của mình.
AI tạo sinh đã nâng tầm cuộc đua. Mặc dù các mô hình ngôn ngữ lớn và công cụ biến văn bản thành hình ảnh đã phát triển từ hơn chục năm trước, năm 2022 chứng kiến sự bùng nổ của các công cụ như ChatGPT và Dall-E. Những người bi quan cảnh báo chúng ta sẽ bị nhấn chìm bởi các nội dung “tổng hợp”. Nhà bình luận Kevin Roose của tờ Thời báo NewYork cảnh báo: “trong vài năm tới, đại đa số những văn bản, ảnh, video trên internet sẽ do AI tạo ra.” Tờ Atlantic thì tưởng tượng ra cảnh tận thế trong các ồn ào tạo sinh. Các chiến dịch tranh cử sẽ tận dụng AI để quảng cáo, còn Amazon thì tràn ngập các tiểu thuyết do ChatGPT sáng tác (mà đa số lại bàn về AI). Đọc các nhận xét sản phẩm còn rắm rối hơn là làm Turing test (một phép kiểm tra trí tuệ máy tính mang tên nhà toán học Turing) và chẳng bao lâu nữa thay vì nhận thư từ các hoàng tử Nigeria, chúng ta sẽ nói chuyện với các bot của hoàng tử.
Chẳng bao lâu sau khi Tian ra mắt GPTZero, các sản phẩm tương tự ào ào xuất hiện. OpenAI ra mắt công cụ của riêng mình vào cuối tháng Giêng. Nhà khổng lồ chống đạo văn Turnitin ra mắt sản phẩm vào tháng Tư. Chúng có mô hình giống nhau, nhưng được huấn luyện bằng các tập dữ liệu khác nhau. (Turnitin sử dụng dữ liệu từ các bài viết của sinh viên). Bởi thế độ chính xác cũng lệch nhau nhiều. Trong khi OpenAI nói rằng chỉ có thể phát hiện tầm 26% văn bản do AI tạo ra, thì một công ty có tên Winston AI lại lạc quan tuyên bố độ chính xác tới 99.6%.
Tian vừa phải làm luận án tốt nghiệp vừa nâng cấp phần mềm để cạnh tranh. Cậu bổ nhiệm ngay người bạn phổ thông là Alex Cui làm CTO, và mời thêm một nhóm lập trình viên từ Princeton and Canada. Đến mùa xuân, cậu tuyển 3 lập trình viên Uganda mà cậu đã gặp được khi làm việc trong một startup đào tạo kỹ sư ở châu Phi. (Tian là một công dân toàn cầu, cậu sinh ra ở Tokyo, sống ở Bắc Kinh đến năm 4 tuổi và chuyển cùng gia đình đến Ontario). Cả đội bắt đầu làm Chrome-plugin giúp người dùng có thể quét ngay trang web để xem có phải do AI tạo ra không?
Một mối đe dọa cho GPTZero lại đến từ chính GPTZero. Ngay sau khi ra mắt, một số người bi quan đã đưa lên mạng những ví dụ nó đánh giá văn bản rất ngớ ngẩn. Như cho rằng một đoạn của hiến pháp Mỹ là do AI tạo ra Sự bất mãn biến thành phẫn nộ khi các câu chuyện sinh viên bị GPTZero đánh dấu nhầm là đạo AI, bắt đầu tràn ngập trên Reddit. Một phụ huynh còn lần ra được đến giáo sư Soheil Feizi của Đại học Maryland. “Họ thực sự giận dữ”, giáo sư kể lại. Từ mùa thu năm ngoái, ông cùng một số đồng nghiệp đã bắt đầu nghiên cứu về các vấn đề mà các công cụ phát hiện AI có thể gặp phải dẫn đến kết quả không ổn định. Ông bắt đầu nghĩ rằng GPTZero và các công cụ tương tự có thể tạo ra tác hại nhiều hơn lợi ích.
Tian còn đau đầu vì các sinh viên ranh ma, bắt đầu tìm cách qua mặt công cụ. Một người dùng trên Twitter mách chèn một ký tự đặc biệt () ngay trước mỗi chữ “e” trong văn bản do ChatGPT tạo ra. Một người dùng Tiktok khác thì viết một chương trình thay thế một chữ cái tiếng Anh nào đó bằng chữ cái trông giống thế từ bảng chữ cái Kiril. Một số thì cho văn bản AI qua một công cụ diễn giải lại là QillBot. Tian vá hết các lỗi, nhưng lại xuất hiện các tiểu xảo khác. Chẳng mấy chốc sẽ xuất hiện công cụ chống phát hiện tin giả.
Vào đầu tháng Ba, một sinh viên mới của Stanford là Joseph Semrai đang cùng với mấy người bạn lái xe dọc Cao tốc ven biển tới LA thì bị đuổi ra khỏi xe zipcar của họ ở Ventura. Họ vào quán Starbucks gần đấy và ngồi đợi. Mãi không có xe, họ phải nghĩ cách giết thời giờ. Semrai có bài tập về nhà tuần sau là viết một bài luận thể hiện tư duy logic, đúng kiểu cậu ghét nhất.
ChatGPT có vẻ là giải pháp hiển nhiên. Nhưng đáng tiếc lúc đó, nó chỉ xuất ra mỗi lần mấy đoạn. Để ghép thành một bài dài, phải làm vài thao tác. Semrai muốn tạo ra một công cụ, ấn nút phát là phụt ra bài văn. Cậu cũng biết rằng, cậu có thể bị GPTZero phát hiện. Được mấy cậu bạn cổ vũ, Semrai rút laptop ra và bắt đầu code một đoạn script để tạo ra bài viết, rồi chạy qua GPTZero, chỉnh sửa rồi lại chạy lại cho đến khi AI không bị phát hiện – bản chất là dùng GPTZero để chống lại chính nó.
Mấy ngày sau, Semrai giới thiệu phần mềm của mình ở Ngày Gia đình và Bạn bè, một kiểu khoe sản phẩm của sinh viên Stanford. Đứngtrước khán phòng toàn bạn bè cũng lứa, cậu đề nghị mọi người đưa ra một chủ đề cho bài luận. Ai đó đề xuất: “Ăn ngon ở Cali”. Và ấn nút. Mấy giây sau, máy phun ra một bài luận 8 đoạn, ko có gì đặc sắc, nhưng có lý, có dẫn chứng hẳn hoi. “Tôi có lẽ sẽ không nộp bài kiểu này, nhưng ai biết được, đỡ mất thời gian.” Cậu đặt tên cho phần mềm của mình là WorkNinja và đưa lên app store 2 tháng sau đó. Nhờ chương trình khuyến mãi, có sử dụng một KOL gen Z là David Dobrik và món quà 10 Teslas khi đăng ký, đã có 350 ngàn lượt tải trong tuần đầu tiên. Sau đó thì chậm dần và đạt mốc khoảng vài trăm lượt tải một ngày. Semrai không tiết lộ ai là người đầu tư cho chương trình khuyến mãi này.
Hình ảnh lạnh lùng bình thản của Semrai trên zoom, che dấu một nhiệt huyết sôi sục. Trong khi Tian nhảy nhót khắp nơi trên thế giới, thì Semrai tỏ ra rất tập trung và vô cảm. Cậu trai 19 tuổi phát biểu tự tin như trên đài, kiểu của các nhà khởi nghiệp Silicon Valley nhìn thế giới như một tập hợp các vấn đề cần giải quyết, mỗi câu nói đều kết thúc bằng “Có đúng thế không?” Lắng nghe cậu bình luận về các “rào cản” và “đường cong-S” phát triển của xã hội, dễ dàng quên mất là cậu ta còn chưa đến tuổi được uống rượu. Chỉ có thi thoảng mới lộ ra đó chỉ là một cậu sinh viên đang háo hức tìm chỗ đứng của mình trong thế giới. Kiểu như khi cậu cùng bạn bè dạo quanh bến cảng Santa Monica lúc 3h sáng để hiểu xem “giá trị của mình là gì?”. Semrai nghĩ rất nhiều về việc cân bằng và hạnh phúc, nhưng “tôi còn trẻ, có lẽ cần phải thám hiểm những hậu quả, thử lên voi xuống chó xem sao.”
Lớn lên ở NewYork và sau đó là Florida, bố mẹ Semrai– một lính cứu hỏa ở Yonkers và một phụ nữ Trung quốc đảm việc nhà , khá thả lỏng cậu. “Đại khái là tôi có thể làm bất cứ thứ gì mà tôi thấy hứng thú thời thơ ấu. Và tôi thích viết phần mềm máy tính.” Năm lên 6 cậu đã tạo ra plug-in – phần mềm cài thêm để cấp quyền truy nhập vào các servers Minecraft, lên 7 cậu đã viết sửa lỗi cho Windows7 để có thể chạy WinXP trên đó. Cậu thừa nhận “tôi thấy sung sướng khi làm được cái gì đó cho người khác.”
Năm lên 9, nhà cậu chuyển từ Queens lên Palm City, và Semrai nhận thấy sự khác nhau giữa các hệ thống trường công. Những khóa cơ bản về máy tính mà cậu cho là đương nhiên phải có ở NewYork hóa ra là hàng hiếm ở Florida. Thế là cậu phải viết chương trình để bù đắp cho sự thiếu sót trong hệ thống giáo dục, con đường cho phép cậu phát biểu ở tuổi 19 là “đã suốt đời làm việc cho ed tech”. Trong năm đầu tiên ở cấp trung học, cậu dành được đầu tư cho phần mềm học trực tuyến của mình từ một cuộc thi khởi nghiệp địa phương. Trước dịch Covid, cậu đã phát triển hệ thống giấy thông hành số, sau này thành cơ sở cho việc theo dõi giao tiếp được triển khai ở 40 sở giáo dục ở miền Đông Nam Mỹ.
Semrai là một nhà kỹ nghệ lạc quan. Cậu cho rằng chúng ta cần phải đẩy nhanh tiến độ phát triển của công nghệ, trong đó có AI, vì chúng sẽ dẫn ta đến xã hội “Hậu thiếu thốn.”, một quan điểm đôi khi được gọi là “chủ nghĩa tăng tốc hiệu quả” (xin đừng nhầm lẫn với “chủ nghĩa vị tha hiệu quả” cổ súy việc tối đa hóa đầu ra “tốt”, bất kể định nghĩa thế nào là “tốt”). Phần mềm WorkNinja của cậu dựa trên logic tăng tốc đó. Dùng AI để viết luận là tốt, không phải vì nó giúp sinh viên gian lận, mà nó buộc các trường học phải xem xét lại chương trình. “Nếu bạn có công thức để viết một bài luận, thì chắc đó không phải là một bài tập tốt.” Cậu dự đoán tương lai, sinh viên nào cũng có thể tiếp cận được nền giáo dục vốn chỉ dành cho giới tinh hoa. Trước đây, khi viết chương trình, cậu phải dựa vào Youtube và internet forums, Semrai đã ước gì có tutor hướng dẫn. Giờ khi AI tutor đang trở thành hiện thực, sao lại ngăn cản.
Tôi cũng mới thử dùng WorkNinja để tạo ra vài bài luận, trong đó có 1 bài về thuyết tiến hóa của Darwin. Bản đầu tiên khá vụng về và có vẻ bị lặp đi lặp lại. Nhưng về cơ bản là ổn, giải thích những ảnh hưởng của học thuyết đến sinh học, công nghệ gen và triết học. GPTZero phát hiện ra ngay đây là bài của AI. Tôi ấn nút “Viết lại – Rephrase” trên WorkNinja. Văn bản được sửa đi đôi chút, một số từ được thay bằng từ đồng nghĩa. Sau 3 lần “Rephrase”, GPTZero xác nhận bài luận là do người viết. Vấn đề ở chỗ là có 1 số câu trở nên vô nghĩa.
Ví dụ câu:
Thuyết tiến hóa của Darwin cho rằng các cơ thể sống tiến hóa theo thời gian nhờ sự giao tiếp với môi trường sống của chúng
Bị sửa thành
Thuyết tiến hóa của Darwin là ý tưởng cho rằng các cơ thể sống giành được qua cái kẹp nhờ sự giao tiếp với thế giới xung quanh.
Tóm lại, sinh viên có lười biếng đến đâu, cũng nên bớt chút thời gian xem lại sản phẩm của WorkNinja trước khi nộp bài. Nhưng nó vẫn chỉ ra một vấn đề thực tế: mới chỉ là một phần mềm nghiệp dư dở dang của một cậu sinh viên mà đã qua mặt được máy phát hiện, thì điều gì sẽ xảy ra khi có những đầu tư nghiêm túc.
Vào tháng Ba, giáo sư Soheil Feizi từ đại học Maryland công bố kết quả nghiên cứu của mình về các phần mềm phát hiện AI. Ông cho rằng độ chính xác rõ ràng phụ thuộc vào cách các công cụ đó làm việc. Khi cố gắng phát triển độ nhạy, tác giả vẫn phải chấp nhận số lượng “báo động giả” càng ngày càng tăng. Không thể có cả hai cùng một lúc. Và với việc AI học được cách phân bố từ giống người, hiệu quả của các phần mềm phát hiện sẽ bị suy giảm. Ông cũng chỉ ra rằng, bằng cách diễn đạt lại – paraphrasing, có thể làm cho kết quả của việc phát hiện “gần như chỉ là ngẫu nhiên”. Tóm lại ông kết luận: “Không thấy tương lai tươi sáng gì cho các phần mềm phát hiện AI.”
Kỹ thuật “in mờ - watermaking” cũng không ăn thua. Theo cách này, các công cụ tạo sinh như ChatGPT thườngchủ động điều chỉnh “trọng số” của một số từ “có dấu riêng” nhưng thay thế được nhau, ví dụ “start” thay “begin” hay “pick” thay bằng “chọn”, người đọc khó nhận ra, nhưng thuật toán có thể phát hiện được. Một đoạn văn với những từ đó được lặp lại theo một tần số nào đó, có thể đoán là do “công cụ” nào tạo ra. Nhưng Feizi đã phát hiện ra rằng, chỉ cần vài lần “paraphrasing – diễn đạt lại” là đủ để rửa sạch watermark.
Còn hiện tại, ông cho rằng, các công cụ phát hiện đang làm hại sinh viên. Ví dụ, công cụ có tỷ lệ false positive – tức là bị tố là “đạo” mà ko phải, giả sử lý tưởng là 1% đi. Tức là nếu lớp có 100 sinh viên, phải viết 10 bài luận về nhà, sẽ có 10 sinh viên bị tố cáo sai là “lừa đảo”. Quá cao. Feizi cho rằng 1 trên 1000 sinh viên thì có thể chấp nhận được. “Thật là ngớ ngẩn khi dùng các công cụ như vậy để giám sát việc sử dụng AI.”
Tian thì cho rằng mục tiêu của GPTZero không phải là tìm các sinh viên láu cá. Kết quả bây giờ còn có thêm dòng chữ “kết quả này không nên dùng để trừng phạt sinh viên.” Nhưng thực tế người ta vẫn dùng nó với mục đích đó. Còn về tỷ lệ chính xác, Tian nói, có thể đạt 96% nếu được huấn luyện bằng dữ liệu cập nhật nhất. Một số công cụ khác tuyên bố con số cao hơn, nhưng Tian cho rằng cần phải cẩn trọng với những tuyên bố đó, vì có thể họ đã điều chỉnh tập dữ liệu cho phù hợp với công cụ. Cậu nói: “cần phải đặt AI và người bình đẳng.”
Thật đáng ngạc nhiên là ảnh, video hay clip âm thanh do AI tạo ra dễ phát hiện hơn nhiều so với văn bản, ít nhất là đến hiện nay. Reality Defender là một startup thành lập 2018 do Y Combinator đầu tư, tập trung vào các ảnh và video giả, sau đó mở rộng sang audio và văn bản. Intel mới ra mắt một sản phẩm có tên là FakeCatcher, phát hiện video giả bằng cách phất tích các mẫu mạch máu trên mặt mà chỉ có ống kính mới nhìn ra. Một công ty có tên là Pindrop lại sử dụng “số đo sinh học” để phát hiện âm thanh bị giả mạo, xác nhận người gọi trong các vấn đề bảo mật.
Văn bản AI khó bị phát hiện hơn vì không có nhiều điểm dữ liệu để phân tích, tức là ít cơ hội để đầu ra của AI khác với chuẩn mực của con người. Lấy trường hợp FakeCatcher của Intel chẳng hạn. Ilke Demir, nhà khoa học của Intel, vốn đã từng làm cho hãng phim hoạt hình Pixar, nói rằng, sẽ cực kỳ khó để tạo nên tập dữ liệu đủ lớn và chi tiết để bọn chế hàng giả có thể mô phỏng lại các mạch máu “chữ ký” trên mặt, để đánh lừa các công cụ phát hiện. Tất nhiên là công nghệ làm giả sẽ phát triển nhanh và các nhà nghiên cứu luôn phải đi trước.
Bel Colman, CEO của Reality Defender nói rằng, công cụ phát hiện hàng giả của công ty ông rất khó bị cộng như GPTZero, ai cũng có thể đưa văn bản vào và chỉnh sửa cho đến khi nó qua mặt được. Reality Defender, ngược lại, kiểm tra người người dùng và tổ chức nào dụng, phát hiện những nghi vấn trong sử dụng. Nếu một tài khoản nào đó chạy đi chạy lại 1 ảnh, sẽ bị đánh dấu loại.
Cứ cho là sự khác biệt giữa người và máy có ý nghĩa gì đó, thì các phần mềm phát hiện AI sẽ phải chạy đua để đi trước các công cụ lẩn tránh, hệt như những gián điệp, hay nhà sản xuất vacxin, hay bọn lừa đảo cờ hay các nhà thiết kế vũ khí.
Càng giao tiếp nhiều với Tian và Semrai và các bạn của họ, tôi càng tò mò: liệu những người trẻ này thực sự đam mê việc viết lách? “Tất nhiên, rất thích”, Tian khẳng định, hào hứng hơn bình thường. “Tôi thấy như chơi xếp hình ấy, rất vui.” Tian thích việc lựa chọn con chữ và sắp xếp chúng để diễn đạt suôn sẻ ý tưởng. Cậu cũng thích quá trình phỏng vấn, cho phép cậu “nhìn qua cửa sổ vào cuộc đời của người khác, và soi gương cuộc đời mình.” Cậu cho rằng chính McPhee đã thúc đẩy tình yêu viết lách của cậu, chứ hồi đi học, đó là những bài tập nhàm chán. Hồi tháng Sáu, Tian kể với tôi là mới mua một bản sách cũ cuốn “Cuộc đời viết lách” của Annie Dillard.
Tương tự, Semrai cũng cho rằng các bài tập viết lách ở phổ thông là nhàm chán, đơn thuẩn là tổng hợp thông tin một cách cơ học chứ chẳng phải sáng tạo ra cái gì mới. “Tôi thích các đề văn mở, kích thích sáng tạo.” Nhưng cậu cũng biết cách sử dụng “kỹ năng tổng hợp cơ học” trong năm thứ hai để viết cuốn sách 800 trang có tên là “Gì cũng làm – Build for Anything”, với mục đích biến một người “Từ không biết gì đến gì cũng biết một tí” trong lĩnh vực làm trang web. Cậu tự công bố cuốn sách này trên Amazon và bán được mấy trăm bản. Theo Semrai thì cuốn sách này bây giờ vô dụng vì ChatGPT làm quá tốt việc đó.
Từ kinh nghiệm gần 20 năm gõ chữ kiếm tiền, tôi có thể nói viết lách là tởm lợm. Bạn có thể hỏi bất cứ người viết chuyên nghiệp nào để kiểm định đó là công việc rất tệ, và bạn có tích lũy nhiều kinh nghiệm đi nữa thì cũng chẳng hơn gì. Tôi có thể xác nhận là niềm hứng khởi cần thiết để dò tìm các sự kiện, phát hiện các ý nghĩa, tra cứu các từ mới, mất đi rất nhanh. Nhân với các tác động bên ngoài đến ngành công nghiệp như: tỷ lệ người đọc suy giảm, số trang ít đi, thời gian chú ý (của cả tôi và người đọc) ngắn dần.
Tôi vẫn giữ nghề bởi vì suy cho cùng, nó là tôi, dù tốt hay xấu. Tôi làm không phải vì ham thích mà vì cảm thấy nó có ý nghĩa, ít nhất là với tôi.
Một số nhà văn thì lãng mạn hóa quá trình viết lách. McPhee kể có lần đã nằm ườn trên bàn picnic 2 tuần mới có thể bắt đầu được một bài báo. “Bài viết cuối cùng có 5000 câu, nhưng trong 2 tuần đó tôi không viết được một chữ nào.” Có lần, khi 22 tuổi, ông phải tự trói mình vào ghế viết. Còn theo Thomas Mann “Nhà văn là người, mà viết cái gì cũng khó hơn người thường.” Annie Dillard thì so sánh viết lách với việc đánh nhau với cá sấu “Bạn tìm kiếm, đau tim, vỡ đầu, gẫy xương… và cuối cùng tìm được cái gì đó.”
Đại khái đều ý là, nếu vắt cật lực thì sẽ được nước ngọt. Và ca ngợi hạnh phúc trinh trắng khi nhìn chăm chăm vào tờ giấy trắng, phù phép thuần hóa, bắt nó phải nhả ra những câu văn dòng thơ. Chúng tôi tự nhủ mình, chịu đau đớn là cách những tác phẩm kinh điển được ra đời. Nhưng AI xuất hiện, kéo còi cảnh báo: không nhất thiết phải theo cách đó. Và với hàng tỷ người nằm ngoài câu lạc bộ tinh hoa của các nhà văn – khổ hạnh, bạn bắt đầu nghĩ: có lẽ không nên đi theo cách đó.
May Habib sống thời thơ ấu ở Libang trước khi chuyển đến Canada và học tiếng Anh. Theo cô “thật là không công bằng khi người biết đọc viết tiếng Anh có nhiều lợi thế như thế.” Năm 2020, cô thành lập Writer, một nền tảng không nhằm thay thế mà giúp đỡ con người, cụ thể là các thương hiệu, hợp tác hiệu quả hơn với AI.
Habib tin vào giá trị của việc nhìn chằm chằm vào tờ giấy trắng. Điều đó giúp bạn xem xét và vứt bớt các ý tưởng, và buộc bạn hệ thống lại suy nghĩ của mình. “Quá trình vật vã, đau đầu, chăm chăm nhìn ngòi bút mang lại nhiều lợi ích. Nhưng cần phải cân bằng với tốc độ đo bằng mili giây”
Writer không viết hộ bạn mà giúp bạn viết nhanh hơn, ảnh hưởng hơn và nhất quán hơn. Nó có thể đề xuất sửa cách dùng từ và cấu trúc câu, hay đưa ra những gì đã viết về chủ đề tương tự và đề xuất các phương án khác. Mục đích cuối cùng là giúp người dùng tập trung vào thông điệp chính mà họ cần truyền đạt mà mất ít công sức cho những việc câu cú máy móc. Kết quả cuối cùng là đoạn văn rất “người” cứ như là ai đó viết nó ra từ đầu. “Nếu có công cụ đánh dấu đoạn văn này là AI, chứng tỏ công cụ đó vớ vẩn.” Habib kết luận.
Ethan Mollick, giáo sư ở trường Wharton của Đại học Pennsylvania thì cho rằng không cần thiết phải phân biệt trắng đen giữa văn bản người hay máy. Ông cho rằng chúng ta đang bước vào thời đại được gọi là “Centaur Writing” tức là viết kiểu Nhân Mã, nửa người nửa AI. Tất nhiên bảo ChatGPT viết bài luận lịch sử về đế chế Mông Cổ, sẽ dễ dàng nhận ra nó rất AI. Nhưng theo ông, nếu “bắt đầu viết ‘chi tiết trong khổ ba chưa chính xác, thêm tí thông này, hay sửa giọng điệu cho giống báo Tuổi trẻ,’” thì sẽ nhận được một tác phẩm lai và chất lượng tốt hơn hẳn.
Mollick dạy “tinh thần khởi nghiệp” ở Wharton, không những cho phép mà còn bắt buộc sinh viên dùng AI. “Trong chương trình của tôi, các anh phải làm ít nhất một việc phi thường.” Nếu chưa biết code thì phải viết một chương trình. Nếu chưa bao giờ thiết kế, thì phải nộp một tác phẩm thị giác. Tất nhiên, sinh viên vẫn phải giỏi chuyên môn của mình. “Mỗi bài tập các anh nộp, phải được phê phán bởi ít nhất bốn khởi nghiệp gia mà các anh ngưỡng mộ.” Mục tiêu là buộc sinh viên phải suy nghĩ sáng tạo với tư duy phản biện. Ông tuyên bố “tôi không quan tâm sinh viên dùng công cụ gì, miễn là phải sử dụng tư duy.”
Mollick cho rằng ChatGPT có thể chưa bằng những nhà văn tốt nhất, nhưng có thể nâng cao trình độ chung. “Nếu bạn đang ở 25% đáy, bạn có thể ngoi lên mức 60-70%.” Nó cũng giúp giải phóng một số những người kiểu “thinker – người suy nghĩ” khỏi công việc viết lách vất vả. “Chúng ta cho rằng năng lực viết phản ánh trí tuệ, nhưng điều đó không phải lúc nào cũng đúng. Thậm chí thường xuyên sai.”
Trong khi các trường chạy đua cấm ChatGPT, các lãnh đạo công nghệ ký tâm thư cảnh báo ngày tàn nhân loại do AI tạo ra, thì các sinh viên tỏ ra khá thoải mái với tương lai có máy trợ giúp. Một sinh viên đã dùng ChatGPT để viết phần “Cám ơn” của luận án của mình. Một số khác, bao gồm cả Tian, nhờ nó viết hộ một số đoạn code. Lydia You, một sinh viên ngành khoa học máy tinh nhưng có kế hoạch làm nhà báo, đã nhờ ChatGPT viết một bài thơ về sự mất mát theo phong cách bài thơ nổi tiếng “One Art – Nghệ thuật cô đơn” của Elizabeth Bishop. Kết quả, theo You, “rất giống” với nguyên bản, cô còn cho rằng máy còn phân tích bài thơ hay hơn và giải thích tại sao nó lại gây xúc động như thế. You cho rằng, chúng ta đã từng hoảng loạn nhiều lần mỗi khi có cái mới ra đời, như Tiktok, Twitter và cả internet nữa. “Tôi, cũng như thế hệ tôi cảm thấy rằng, chúng tôi sẽ tự tìm ra cách để ứng xử với các công cụ mới.”
Sophie Amiton, sinh viên năm trên của ngành kỹ thuật cơ khí vũ trụ, chen vào “Ngoài ra, tôi nghĩ thế hệ mình rất lười,” anh nói tiếp trong khi You gật đầu tán thưởng. “Tôi biết rất nhiều người không muốn các công việc truyền thống, không muốn làm việc từ 9h đến 5h.” You hùa theo “Họ bị vỡ mộng, rất nhiều các việc chẳng qua là bảng tính”
Amiton nói tiếp. “Rồi Covid đến. Người ta bắt đầu đánh giá lại mục đích của làm việc. Nếu có thể dùng ChatGPT làm công việc của mình dễ dàng hơn, nâng cao chất lượng cuộc sống, thì sao lại không dùng.”
Liz, một sinh viên mới tốt nghiệp Princeton, gửi tôi một bài báo cô viết nhờ sự trợ giúp của ChatGPT về chính trị quốc tế. Thay vì yêu cầu nó trả lời trực tiếp cho câu hỏi của bài luận, cô yêu cầu ChatGPT viết theo dàn bài với những gạch đầu dòng chính của mình. Sau một vài lần chỉnh sửa, cô nộp bài và đạt điểm cao nhất. Tôi đưa bài của Liz vào GPTZero và nhận được kết luận “Văn bản này khả năng lớn hoàn toàn do người viết ra.”
Vào đầu tháng Năm, chỉ vài tuần trước khi Tian và các bạn khoác lên mình tấm áo choàng tốt nghiệp, GPTZero phát triển một plug-in (phần mềm lắp thêm) cho Chrome, có tên là Origin. Vẫn khá thô sơ, bạn phải tự chọn đoạn văn bản hay trang web và độ chính xác còn khá tương đối. Nhưng Tian tin rằng một ngày nào đó, công cụ này sẽ tự động duyệt tất cả các website mà người dùng sử dụng, đánh dấu những gì mà nó cho là của AI, kể cả text, ảnh hay video, và tất cả những gì “độc hại” hoặc đáng ngờ. Cậu cho rằng Origin là kính chắn gió trên cao tốc thông tin, phát hiện và lọc những vật liệu vô bổ hoặc có hại, giúp ta nhìn đường rõ hơn.
Tian không che dấu sự lạc quan về tương lai của công ty. Cậu cảm thấy rất may mắn là tốt nghiệp là có ngay công việc mà mình mong muốn. Nhiều bạn bè của cậu đã gia nhập Princeton với giấc mơ khởi nghiệp, nhưng sự thắt lưng buộc bụng trong ngành công nghệ đã buộc họ phải thay đổi kế hoạch.
Vì còn những ba năm nữa mới ra trường ở Stanford, nên Semrai vào hè với tâm trạng thoải mái hơn. Trong một chiều thứ Năm rực rỡ của tháng Sáu, Semrai, áo phông kẻ sọc xanh, giày Nike trắng, hào hứng chia sẻ với tôi tương lai, ít nhất là mấy tuần sắp tới, trên tầng thượng của Mũi 17, gần phố Wall. Mùa hè của cậu mới bắt đầu. Còn bây giờ cậu đang ở NewYork, lang thang với bạn bè, trong lúc cày một số dự án về AI. Đêm hôm trước cậu còn ngủ ở Soho, một văn phòng chia sẻ. Giờ thì cậu đang đứng trong khu VIP có mái che của một sự kiện do Techstars, một vườn ươm startup, tổ chức, trong khi hàng trăm người tham dự khác đẫm mồ hôi đi lại loanh quanh dưới nắng.
Cạnh đó, Thị trưởng NY Eric Adam mặc áo bay đứng trên sân khấu, mô tả sự vinh quang của nghề lập trình. Ông ta tự xưng “Tôi là dân công nghệ” và kêu gọi các khán giả đi tìm đồng đội, để dùng “mã nguồn” giải quyết các vấn đề xã hội như bệnh ung thư hay bạo lực súng đạn. Sau đó, ông ta thúc giục những người độc thân trong đám đông, nhanh chóng tìm được “shorty hay a boo” (tiếng lóng để chỉ giai xinh, gái đẹp) để cặp đôi.
Semrai đang dùng chiêu “xem cái gì có thể ăn” để xây dựng sản phẩm. Ngoài WorkNinja, cậu phát triển một nền tảng cho các chatbot được huấn luyện dựa trên dữ liệu của các ngôi sao thật ngoài đời, để fan hâm mộ có thể giao tiếp. Cậu còn chế thử một cái vòng đeo tay có thể ghi lại tất cả những gì chúng ta nói và làm, một loại “trí nhớ hoàn hảo” để có thể trợ giúp tức thì trong giao tiếp. (Một nhóm bạn học của cậu ở Stanford cũng mới chế ra một loại kính có tên là RizzGPT, giúp người đeo làm dáng, tán tỉnh.)
Semrai chờ đợi mùa Hè sẽ bùng nổ các ứng dụng AI, khi những lập trình viên trẻ có thời gian gặp nhau cọ sát. (Eric Adam chắc sướng lắm). “Tôi nghĩ là sẽ có một ngân hà các startups mới, và 5 năm nữa, chúng ta có thể phân hóa rõ ràng giữa những người khởi đầu và toàn bộ hệ sinh thái.”
Đến mùa hè, Tian và 12 nhân viên đã gọi được 3.5 triệu đô từ một nhóm các nhà đầu tư mạo hiểm, bao gồm Jack Altman (em trai của CEO OpenAI Sam Altman) và Emad Mostaque của Stability AI. Nhưng trong các cuộc trao đổi, tôi thấy quan điểm của cậu về đóng gói GPTZero/Origin có thay đổi. Bây giờ việc phát hiện AI chỉ là là 1 phần của bộ công cụ chứng minh tính người. Cậu đã chuyển chú ý sang tìm nguồn gốc hoặc “chứng nhận nội dung”. Ý tưởng là gắn một nhãn (tag) mã hóa vào nội dung để chứng nhận nó do người tạo ra – một kiểu captcha cho các tài liệu số. Adobe Photoshop vừa gắn nhãn cho các bức ảnh khai thác công cụ AI Firefly của họ. Ai xem các bức ảnh, có thể kích chuột phải để xem ai đã tạo ra nó bằng cách nào và khi nào. Tian nói, anh cũng muốn làm thế với văn bản, và đang bàn chuyện hợp tác với Sáng kiến Xác thực Nội dung (Content Authenticity Initiative) – một tổ hợp tập trung tạo chuẩn mực xác thực nội dung nhiều định dạng, cũng như với Microsoft.
Có thể diễn giải sự quan tâm của cậu đến việc tìm nguồn gốc là ngầm thừa nhận, đơn thuần chỉ dựa vào kỹ thuật phát hiện AI là không đủ. (Bản thân OpenAI cũng ngừng cung cấp dịch vụ phân loại văn bản của mình vào tháng Bảy vì “độ chính xác thấp.”). Điều đó cũng phản ánh sự thay đổi quan trọng trong cách tiếp cận của chúng ta với nội dung số. Toàn bộ ý tưởng phát hiện AI nằm ở chỗ, chúng ta cho rằng con người có thể để lại những dấu vết rõ ràng trong một đoạn văn bản, mà có thể phát hiện, cũng như kiểu máy phát hiện nói dối giả thiết rằng kẻ gian lận sẽ để lại những dấu vế khách quan. Còn việc truy vết – tìm nguồn thì dựa trên những nhãn kiểu “Made in America”, tức là nếu không có nhãn đó, chúng ta chẳng thể nào tìm thấy sự khác biệt. Nó chỉ khẳng định một điều: người viết không chắc đã hay hơn, sáng tạo hơn, độc đáo hơn, nhưng chỉ đơn giản là do người viết. Và điều đó có ý nghĩa với người đọc.
Vào tháng Sáu, nhóm của Tian bắt đầu có những bước đi thực tế. Cậu nói với tôi là đang xây dựng một nền tảng viết lách có tên là HumanPrint, giúp người dùng sửa sang các văn bản AI và chia sẻ “bằng chứng xác thực”, tất nhiên là không phải là viết một đoạn text. Nó sử dụng công nghệ của GPTZero để phát hiện những đoạn văn chưa đủ “người” và đề nghị người dùng viết lại. “Để thầy giáo có thể nói, ok, có thể hơn 50% của văn bản này là do các anh tự viết ra.” Cậu không cho rằng đó là hướng mới, mà chỉ là sự mở rộng tự nhiên của việc phát hiện AI. Tian khẳng định “Những quy tắc vàng về ứng dụng AI có trách nhiệm vẫn còn nguyên và phải được tuân thủ.” Nhưng cũng là một sự thừa nhận: không có cách nào chặn đứng việc viết bằng AI, chỉ còn cách phải làm việc với chúng.
Khi Tian thử nghiệm bản GPTZero đầu tiên, cậu đã duyệt bài báo của McPhee đăng trên tờ NewYorker năm 2015 có tên là “Frame of Reference”. Trong bài báo McPhee diễn giải niềm vui và rủi ro khi tham chiếu văn hóa khi viết lách. GPTZero đánh giá bài báo là “rất người theo tất cả các tiêu chí.”
Tôi gọi McPhee và hỏi xem ông nghĩ thế nào khi bài báo của ông được đánh giá rất người?
“Tôi cũng chẳng biết nữa. Nhưng nếu tôi đoán thì vì là tôi viết về gì đi nữa: khoa học, nông nghiệp, hàng không, luôn qua con người. Luôn có một người mà tôi học được.” Thực tế là McPhee luôn viết từ con mắt của một chuyên gia. Người đọc không chỉ nhận được kiến thức về địa lý hay vật lý hạt hay cam mà còn thấy được cảm nhận của người nghiên cứu lĩnh vực đó, như McPhee tìm hiểu về họ vậy.
McPhee nay đã 92 tuổi, nói không quan tâm lắm đến việc AI thay người viết “Tôi bi quan nhưng không lo lắng. Tôi không nghĩ là sẽ có Mark Twain in AI.”
Nhưng, tôi hỏi tiếp, nếu vài năm nữa, ai đó sẽ tạo ra con McPheeBot3000 được huấn luyện bằng các bài báo của McPhee thật, và yêu cầu nó viết một cuốn sách mới về lĩnh vực mới. Liệu nó có thể “bắt” được giọng văn, quan điểm và phong cách của McPhee? Tian cho rằng máy chỉ có thể bắt chước, còn McPhee không bao giờ lặp lại chính mình. “Sự khác biệt của McPhee nằm ở chỗ, hôm nay ông đưa ra một thứ mà bản thân ông hôm qua còn chưa có.” Còn McPhee thì cho rằng “Nếu điều đó xảy ra thì lúc đó tôi đã không còn ở đây. Tôi hy vọng con gái tôi sẽ gọi luật sư.”
Nguồn: Đỗ Cao Bảo
NTN dịch từ wired.com/story/ai-detection-chat-gpt-college-students/ by Christofer Beam
Thêm
Edward Tian, không nghĩ mình là nhà văn. Cậu chỉ học thêm mấy khóa căn bản về viết báo khi đang học Khoa học máy tính ở Princeton. Mặc dù các thầy cô và bạn bè đều yêu mến vẻ ngoài rạng rỡ và sự tò mò không dấu diếm của cậu, Tian tự nhận phong cách viết của mình lúc đó “rất tệ”, công thức và cứng nhắc. Một trong các giáo sư nhận thấy rằng Tian có năng lực đặc biệt trong việc nhận biết các “mẫu” trong văn bản, rất có ích khi tạo ra các bản sao. Bởi thế cậu rất ngạc nhiên khi năm thứ hai, cậu được nhận vào lớp học độc nhất của John McPhee về viết báo.
Mỗi tuần, 16 sinh viên ngồi lại để nhà báo huyền thoại của tờ New Yorkers, McPhee ra bài tập buộc họ phải nghĩ ngợi kỹ lưỡng chọn từng từ, để miêu tả một tác phẩm nghệ thuật hiện đại trong trường hoặc cắt tỉa bài phát biểu Gettysburg của Abraham Lincoln. Giáo sư McPhee chia sẻ các sơ đồ do chính tay ông tạo ra, để miêu tả các cách mà ông cấu trúc bài viết của mình: thẳng, tam giác, hay đường xoắn ốc. Tian nhớ rằng, giáo sư nói ông không thể dạy bọn cậu cách viết, nhưng ông có thể giúp cậu có một giọng văn độc đáo duy nhất.
Nếu McPhee truyền cho Tian cách nhìn lãng mạn về ngôn ngữ, thì khoa học máy tính lại miêu tả ngôn ngữ như một cái gì đó tĩnh tại. Trong thời gian đại dịch, cậu nghỉ một năm để làm việc tại BBC và thực tập ở dự án báo chí mở Bellingcat, nơi cậu viết một chương trình để phát hiện Twitter bots. Mùa thu 2022, cậu bắt đầu viết luận văn về việc phân biệt giữa văn bản do AI tạo ra với văn bản do người tạo ra.
Khi ChatGPT ra đời vào tháng 11, cả thế giới phát điên lên vì con bot thông minh đột xuất này, Tian bỗng thấy mình ở một vị trí đặc biệt. Cậu đã nắm được công nghệ nền của GPT-3. Và như một phóng viên đang chiến đấu chống lại những chiến dịch tin giả, cậu hiểu rõ tác động của AI lên ngành công nghiệp nội dung. Khi về nhà nghỉ đông ở Toronto, Tian miệt mài thử viết một chương trình phát hiện ChatGPT. Ý tưởng của cậu đơn giản. Phần mềm sẽ duyệt văn bản để tìm 2 yếu tố: “sự lộn xộn – perplexity” – tính ngẫu nhiên của việc chọn từ, và “sự bùng nổ - burstiness”, độ phức tạp và biến hóa của các câu. Văn bản do người viết thường được cho điểm cao hơn AI ở cả hai yếu tố, giúp Tian đoán xem văn bản đã được tạo thế nào. Cậu đặt tên cho phần mềm của mình là GPTZero, trong đó “Zero” ngụ ý sự thật, quay về với bản năng, và đưa link lên Twiter tối 2/1/2023 với dòng trạng thái: “Liệu giáo viên có muốn sinh viên dùng ChatGPT để viết luận lịch sử không? Chắc là không!”, rồi đi ngủ.
Cậu tỉnh dậy sáng hôm sau và thấy server của mình bị chết vì quá nhiều người truy nhập. “Thật là điên rồ. Điện thoại của tôi nổ tung.” Một người bạn chúc mừng cậu thành ngôi sao trên internet. Giới teen trên Tiktok gọi cậu là “narc - cảnh sát chuyên bắt tội phạm ma túy”. Tian cười toe toét khoe, có rất nhiều những căm hận ban đầu cổ điển kiểu “thằng ranh này rảnh việc, hay mách lẻo, chắc chẳng bao giờ có bạn gái.” Thực ra là cậu đã có bạn gái từ lâu. Mấy ngày sau, hóng viên khắp nơi gọi cậu, từ NPR tới Bưu điện Hoa Nam buổi sáng, cho đến Anderson Cooper 360 trên CNN. Trong vòng một tuần, tweet ban đầu của cậu có đến 7 triệu view.
GPTZero là một điểm đột biến trong biển tin tức về ChatGPT. Nó tạo cảm hứng cho một đợt “săn phù thủy” trong toàn ngành nhằm tới những nội dung của AI. Các nhà nghiên cứu đã tạo nên GPT-2 detector, nhưng Tian là người đầu tiên nhằm tới ChatGPT. Các thầy cô cám ơn cậu, vì đã giúp họ cuối cùng vạch trần mưu mô của lũ học trò. Nhân loại đã có người cứu rỗi khỏi thảm họa robot.
Phần mềm của Tian là tiếng súng khởi động cuộc đua tạo ra công cụ có thể xác định rõ ràng văn bản của AI. Trong thế giới người - máy lẫn lộn này, chúng ta phải xác định được cái gì là do người tạo ra. GPTZero là lời hứa. Tian, cậu sinh viên học giỏi, trung thực, hay cười, khẳng định với các phương tiện truyền thông: “có những thứ không bao giờ có thể biến được thành số” và mặc cho AI có thông minh đến đâu, sẽ có những công cụ để vạch trần chúng.
Cuộc sống trên Net là cuộc chiến giữa sản xuất và phát hiện tin giả. Cả hai bên đều kiếm bộn. Những chương trình phát hiện thư “rác” đầu tiên tìm kiếm các từ khóa, chặn các email có chữ “miễn phí” hoặc “chỉ dành cho tuổi 21+”, dần dần học được cách phát hiện cả những cách viết đáng ngờ. Các tác giả thư rác đối phó lại bằng cách pha trộn những trích đoạn rất người, từ những cuốn sách kinh điển. Có hẳn một từ riêng để miêu tả loại thư rác này gọi là “litspam”. Khi xuất hiện các cỗ máy tìm kiếm, các tác giả dùng chiêu “word stuffing –nhồi từ”, lặp đi lặp lại một từ nhiều lần để được ưu tiên. Bên này lại thay đổi thuật toán để hạ bậc những website đó. Khi Google đưa ra thuật toán PageRank, xếp hạng website dựa trên link dẫn đến nó, những kẻ lừa đảo bỏ công xây dựng các một hệ sinh thái những trang liên kết đến nhau.
Quãng đầu thiên niên kỷ, xuất hiện công cụ captcha để phân biệt người và máy dựa trên năng lực nhận biết những chữ cái bị bóp méo. Khi các bot học được cách qua mặt, thì captcha thêm tính năng nhận dạng ảnh moto hay cây cối, hoặc di chuột và các hành vi khác của người dùng. Trong một thử nghiệm gần đây, một phiên bản của GPT-4 còn biết cách thuê người trên chợ “Taskrabbit” (một nền tảng cho thuê lao động tức thời), để điền captcha hộ mình. Thậm chí số phận của cả một công ty phụ thuộc vào năng lực phát hiện tin giả: Elon Musk, chẳng hạn, đã dùng máy phát hiện bot để chứng minh rằng Twitter báo cáo láo về số lượng bots trên nền tảng của mình.
AI tạo sinh đã nâng tầm cuộc đua. Mặc dù các mô hình ngôn ngữ lớn và công cụ biến văn bản thành hình ảnh đã phát triển từ hơn chục năm trước, năm 2022 chứng kiến sự bùng nổ của các công cụ như ChatGPT và Dall-E. Những người bi quan cảnh báo chúng ta sẽ bị nhấn chìm bởi các nội dung “tổng hợp”. Nhà bình luận Kevin Roose của tờ Thời báo NewYork cảnh báo: “trong vài năm tới, đại đa số những văn bản, ảnh, video trên internet sẽ do AI tạo ra.” Tờ Atlantic thì tưởng tượng ra cảnh tận thế trong các ồn ào tạo sinh. Các chiến dịch tranh cử sẽ tận dụng AI để quảng cáo, còn Amazon thì tràn ngập các tiểu thuyết do ChatGPT sáng tác (mà đa số lại bàn về AI). Đọc các nhận xét sản phẩm còn rắm rối hơn là làm Turing test (một phép kiểm tra trí tuệ máy tính mang tên nhà toán học Turing) và chẳng bao lâu nữa thay vì nhận thư từ các hoàng tử Nigeria, chúng ta sẽ nói chuyện với các bot của hoàng tử.
Chẳng bao lâu sau khi Tian ra mắt GPTZero, các sản phẩm tương tự ào ào xuất hiện. OpenAI ra mắt công cụ của riêng mình vào cuối tháng Giêng. Nhà khổng lồ chống đạo văn Turnitin ra mắt sản phẩm vào tháng Tư. Chúng có mô hình giống nhau, nhưng được huấn luyện bằng các tập dữ liệu khác nhau. (Turnitin sử dụng dữ liệu từ các bài viết của sinh viên). Bởi thế độ chính xác cũng lệch nhau nhiều. Trong khi OpenAI nói rằng chỉ có thể phát hiện tầm 26% văn bản do AI tạo ra, thì một công ty có tên Winston AI lại lạc quan tuyên bố độ chính xác tới 99.6%.
Tian vừa phải làm luận án tốt nghiệp vừa nâng cấp phần mềm để cạnh tranh. Cậu bổ nhiệm ngay người bạn phổ thông là Alex Cui làm CTO, và mời thêm một nhóm lập trình viên từ Princeton and Canada. Đến mùa xuân, cậu tuyển 3 lập trình viên Uganda mà cậu đã gặp được khi làm việc trong một startup đào tạo kỹ sư ở châu Phi. (Tian là một công dân toàn cầu, cậu sinh ra ở Tokyo, sống ở Bắc Kinh đến năm 4 tuổi và chuyển cùng gia đình đến Ontario). Cả đội bắt đầu làm Chrome-plugin giúp người dùng có thể quét ngay trang web để xem có phải do AI tạo ra không?
Một mối đe dọa cho GPTZero lại đến từ chính GPTZero. Ngay sau khi ra mắt, một số người bi quan đã đưa lên mạng những ví dụ nó đánh giá văn bản rất ngớ ngẩn. Như cho rằng một đoạn của hiến pháp Mỹ là do AI tạo ra Sự bất mãn biến thành phẫn nộ khi các câu chuyện sinh viên bị GPTZero đánh dấu nhầm là đạo AI, bắt đầu tràn ngập trên Reddit. Một phụ huynh còn lần ra được đến giáo sư Soheil Feizi của Đại học Maryland. “Họ thực sự giận dữ”, giáo sư kể lại. Từ mùa thu năm ngoái, ông cùng một số đồng nghiệp đã bắt đầu nghiên cứu về các vấn đề mà các công cụ phát hiện AI có thể gặp phải dẫn đến kết quả không ổn định. Ông bắt đầu nghĩ rằng GPTZero và các công cụ tương tự có thể tạo ra tác hại nhiều hơn lợi ích.
Tian còn đau đầu vì các sinh viên ranh ma, bắt đầu tìm cách qua mặt công cụ. Một người dùng trên Twitter mách chèn một ký tự đặc biệt () ngay trước mỗi chữ “e” trong văn bản do ChatGPT tạo ra. Một người dùng Tiktok khác thì viết một chương trình thay thế một chữ cái tiếng Anh nào đó bằng chữ cái trông giống thế từ bảng chữ cái Kiril. Một số thì cho văn bản AI qua một công cụ diễn giải lại là QillBot. Tian vá hết các lỗi, nhưng lại xuất hiện các tiểu xảo khác. Chẳng mấy chốc sẽ xuất hiện công cụ chống phát hiện tin giả.
Vào đầu tháng Ba, một sinh viên mới của Stanford là Joseph Semrai đang cùng với mấy người bạn lái xe dọc Cao tốc ven biển tới LA thì bị đuổi ra khỏi xe zipcar của họ ở Ventura. Họ vào quán Starbucks gần đấy và ngồi đợi. Mãi không có xe, họ phải nghĩ cách giết thời giờ. Semrai có bài tập về nhà tuần sau là viết một bài luận thể hiện tư duy logic, đúng kiểu cậu ghét nhất.
ChatGPT có vẻ là giải pháp hiển nhiên. Nhưng đáng tiếc lúc đó, nó chỉ xuất ra mỗi lần mấy đoạn. Để ghép thành một bài dài, phải làm vài thao tác. Semrai muốn tạo ra một công cụ, ấn nút phát là phụt ra bài văn. Cậu cũng biết rằng, cậu có thể bị GPTZero phát hiện. Được mấy cậu bạn cổ vũ, Semrai rút laptop ra và bắt đầu code một đoạn script để tạo ra bài viết, rồi chạy qua GPTZero, chỉnh sửa rồi lại chạy lại cho đến khi AI không bị phát hiện – bản chất là dùng GPTZero để chống lại chính nó.
Mấy ngày sau, Semrai giới thiệu phần mềm của mình ở Ngày Gia đình và Bạn bè, một kiểu khoe sản phẩm của sinh viên Stanford. Đứngtrước khán phòng toàn bạn bè cũng lứa, cậu đề nghị mọi người đưa ra một chủ đề cho bài luận. Ai đó đề xuất: “Ăn ngon ở Cali”. Và ấn nút. Mấy giây sau, máy phun ra một bài luận 8 đoạn, ko có gì đặc sắc, nhưng có lý, có dẫn chứng hẳn hoi. “Tôi có lẽ sẽ không nộp bài kiểu này, nhưng ai biết được, đỡ mất thời gian.” Cậu đặt tên cho phần mềm của mình là WorkNinja và đưa lên app store 2 tháng sau đó. Nhờ chương trình khuyến mãi, có sử dụng một KOL gen Z là David Dobrik và món quà 10 Teslas khi đăng ký, đã có 350 ngàn lượt tải trong tuần đầu tiên. Sau đó thì chậm dần và đạt mốc khoảng vài trăm lượt tải một ngày. Semrai không tiết lộ ai là người đầu tư cho chương trình khuyến mãi này.
Hình ảnh lạnh lùng bình thản của Semrai trên zoom, che dấu một nhiệt huyết sôi sục. Trong khi Tian nhảy nhót khắp nơi trên thế giới, thì Semrai tỏ ra rất tập trung và vô cảm. Cậu trai 19 tuổi phát biểu tự tin như trên đài, kiểu của các nhà khởi nghiệp Silicon Valley nhìn thế giới như một tập hợp các vấn đề cần giải quyết, mỗi câu nói đều kết thúc bằng “Có đúng thế không?” Lắng nghe cậu bình luận về các “rào cản” và “đường cong-S” phát triển của xã hội, dễ dàng quên mất là cậu ta còn chưa đến tuổi được uống rượu. Chỉ có thi thoảng mới lộ ra đó chỉ là một cậu sinh viên đang háo hức tìm chỗ đứng của mình trong thế giới. Kiểu như khi cậu cùng bạn bè dạo quanh bến cảng Santa Monica lúc 3h sáng để hiểu xem “giá trị của mình là gì?”. Semrai nghĩ rất nhiều về việc cân bằng và hạnh phúc, nhưng “tôi còn trẻ, có lẽ cần phải thám hiểm những hậu quả, thử lên voi xuống chó xem sao.”
Lớn lên ở NewYork và sau đó là Florida, bố mẹ Semrai– một lính cứu hỏa ở Yonkers và một phụ nữ Trung quốc đảm việc nhà , khá thả lỏng cậu. “Đại khái là tôi có thể làm bất cứ thứ gì mà tôi thấy hứng thú thời thơ ấu. Và tôi thích viết phần mềm máy tính.” Năm lên 6 cậu đã tạo ra plug-in – phần mềm cài thêm để cấp quyền truy nhập vào các servers Minecraft, lên 7 cậu đã viết sửa lỗi cho Windows7 để có thể chạy WinXP trên đó. Cậu thừa nhận “tôi thấy sung sướng khi làm được cái gì đó cho người khác.”
Năm lên 9, nhà cậu chuyển từ Queens lên Palm City, và Semrai nhận thấy sự khác nhau giữa các hệ thống trường công. Những khóa cơ bản về máy tính mà cậu cho là đương nhiên phải có ở NewYork hóa ra là hàng hiếm ở Florida. Thế là cậu phải viết chương trình để bù đắp cho sự thiếu sót trong hệ thống giáo dục, con đường cho phép cậu phát biểu ở tuổi 19 là “đã suốt đời làm việc cho ed tech”. Trong năm đầu tiên ở cấp trung học, cậu dành được đầu tư cho phần mềm học trực tuyến của mình từ một cuộc thi khởi nghiệp địa phương. Trước dịch Covid, cậu đã phát triển hệ thống giấy thông hành số, sau này thành cơ sở cho việc theo dõi giao tiếp được triển khai ở 40 sở giáo dục ở miền Đông Nam Mỹ.
Semrai là một nhà kỹ nghệ lạc quan. Cậu cho rằng chúng ta cần phải đẩy nhanh tiến độ phát triển của công nghệ, trong đó có AI, vì chúng sẽ dẫn ta đến xã hội “Hậu thiếu thốn.”, một quan điểm đôi khi được gọi là “chủ nghĩa tăng tốc hiệu quả” (xin đừng nhầm lẫn với “chủ nghĩa vị tha hiệu quả” cổ súy việc tối đa hóa đầu ra “tốt”, bất kể định nghĩa thế nào là “tốt”). Phần mềm WorkNinja của cậu dựa trên logic tăng tốc đó. Dùng AI để viết luận là tốt, không phải vì nó giúp sinh viên gian lận, mà nó buộc các trường học phải xem xét lại chương trình. “Nếu bạn có công thức để viết một bài luận, thì chắc đó không phải là một bài tập tốt.” Cậu dự đoán tương lai, sinh viên nào cũng có thể tiếp cận được nền giáo dục vốn chỉ dành cho giới tinh hoa. Trước đây, khi viết chương trình, cậu phải dựa vào Youtube và internet forums, Semrai đã ước gì có tutor hướng dẫn. Giờ khi AI tutor đang trở thành hiện thực, sao lại ngăn cản.
Tôi cũng mới thử dùng WorkNinja để tạo ra vài bài luận, trong đó có 1 bài về thuyết tiến hóa của Darwin. Bản đầu tiên khá vụng về và có vẻ bị lặp đi lặp lại. Nhưng về cơ bản là ổn, giải thích những ảnh hưởng của học thuyết đến sinh học, công nghệ gen và triết học. GPTZero phát hiện ra ngay đây là bài của AI. Tôi ấn nút “Viết lại – Rephrase” trên WorkNinja. Văn bản được sửa đi đôi chút, một số từ được thay bằng từ đồng nghĩa. Sau 3 lần “Rephrase”, GPTZero xác nhận bài luận là do người viết. Vấn đề ở chỗ là có 1 số câu trở nên vô nghĩa.
Ví dụ câu:
Thuyết tiến hóa của Darwin cho rằng các cơ thể sống tiến hóa theo thời gian nhờ sự giao tiếp với môi trường sống của chúng
Bị sửa thành
Thuyết tiến hóa của Darwin là ý tưởng cho rằng các cơ thể sống giành được qua cái kẹp nhờ sự giao tiếp với thế giới xung quanh.
Tóm lại, sinh viên có lười biếng đến đâu, cũng nên bớt chút thời gian xem lại sản phẩm của WorkNinja trước khi nộp bài. Nhưng nó vẫn chỉ ra một vấn đề thực tế: mới chỉ là một phần mềm nghiệp dư dở dang của một cậu sinh viên mà đã qua mặt được máy phát hiện, thì điều gì sẽ xảy ra khi có những đầu tư nghiêm túc.
Vào tháng Ba, giáo sư Soheil Feizi từ đại học Maryland công bố kết quả nghiên cứu của mình về các phần mềm phát hiện AI. Ông cho rằng độ chính xác rõ ràng phụ thuộc vào cách các công cụ đó làm việc. Khi cố gắng phát triển độ nhạy, tác giả vẫn phải chấp nhận số lượng “báo động giả” càng ngày càng tăng. Không thể có cả hai cùng một lúc. Và với việc AI học được cách phân bố từ giống người, hiệu quả của các phần mềm phát hiện sẽ bị suy giảm. Ông cũng chỉ ra rằng, bằng cách diễn đạt lại – paraphrasing, có thể làm cho kết quả của việc phát hiện “gần như chỉ là ngẫu nhiên”. Tóm lại ông kết luận: “Không thấy tương lai tươi sáng gì cho các phần mềm phát hiện AI.”
Kỹ thuật “in mờ - watermaking” cũng không ăn thua. Theo cách này, các công cụ tạo sinh như ChatGPT thườngchủ động điều chỉnh “trọng số” của một số từ “có dấu riêng” nhưng thay thế được nhau, ví dụ “start” thay “begin” hay “pick” thay bằng “chọn”, người đọc khó nhận ra, nhưng thuật toán có thể phát hiện được. Một đoạn văn với những từ đó được lặp lại theo một tần số nào đó, có thể đoán là do “công cụ” nào tạo ra. Nhưng Feizi đã phát hiện ra rằng, chỉ cần vài lần “paraphrasing – diễn đạt lại” là đủ để rửa sạch watermark.
Còn hiện tại, ông cho rằng, các công cụ phát hiện đang làm hại sinh viên. Ví dụ, công cụ có tỷ lệ false positive – tức là bị tố là “đạo” mà ko phải, giả sử lý tưởng là 1% đi. Tức là nếu lớp có 100 sinh viên, phải viết 10 bài luận về nhà, sẽ có 10 sinh viên bị tố cáo sai là “lừa đảo”. Quá cao. Feizi cho rằng 1 trên 1000 sinh viên thì có thể chấp nhận được. “Thật là ngớ ngẩn khi dùng các công cụ như vậy để giám sát việc sử dụng AI.”
Tian thì cho rằng mục tiêu của GPTZero không phải là tìm các sinh viên láu cá. Kết quả bây giờ còn có thêm dòng chữ “kết quả này không nên dùng để trừng phạt sinh viên.” Nhưng thực tế người ta vẫn dùng nó với mục đích đó. Còn về tỷ lệ chính xác, Tian nói, có thể đạt 96% nếu được huấn luyện bằng dữ liệu cập nhật nhất. Một số công cụ khác tuyên bố con số cao hơn, nhưng Tian cho rằng cần phải cẩn trọng với những tuyên bố đó, vì có thể họ đã điều chỉnh tập dữ liệu cho phù hợp với công cụ. Cậu nói: “cần phải đặt AI và người bình đẳng.”
Thật đáng ngạc nhiên là ảnh, video hay clip âm thanh do AI tạo ra dễ phát hiện hơn nhiều so với văn bản, ít nhất là đến hiện nay. Reality Defender là một startup thành lập 2018 do Y Combinator đầu tư, tập trung vào các ảnh và video giả, sau đó mở rộng sang audio và văn bản. Intel mới ra mắt một sản phẩm có tên là FakeCatcher, phát hiện video giả bằng cách phất tích các mẫu mạch máu trên mặt mà chỉ có ống kính mới nhìn ra. Một công ty có tên là Pindrop lại sử dụng “số đo sinh học” để phát hiện âm thanh bị giả mạo, xác nhận người gọi trong các vấn đề bảo mật.
Văn bản AI khó bị phát hiện hơn vì không có nhiều điểm dữ liệu để phân tích, tức là ít cơ hội để đầu ra của AI khác với chuẩn mực của con người. Lấy trường hợp FakeCatcher của Intel chẳng hạn. Ilke Demir, nhà khoa học của Intel, vốn đã từng làm cho hãng phim hoạt hình Pixar, nói rằng, sẽ cực kỳ khó để tạo nên tập dữ liệu đủ lớn và chi tiết để bọn chế hàng giả có thể mô phỏng lại các mạch máu “chữ ký” trên mặt, để đánh lừa các công cụ phát hiện. Tất nhiên là công nghệ làm giả sẽ phát triển nhanh và các nhà nghiên cứu luôn phải đi trước.
Bel Colman, CEO của Reality Defender nói rằng, công cụ phát hiện hàng giả của công ty ông rất khó bị cộng như GPTZero, ai cũng có thể đưa văn bản vào và chỉnh sửa cho đến khi nó qua mặt được. Reality Defender, ngược lại, kiểm tra người người dùng và tổ chức nào dụng, phát hiện những nghi vấn trong sử dụng. Nếu một tài khoản nào đó chạy đi chạy lại 1 ảnh, sẽ bị đánh dấu loại.
Cứ cho là sự khác biệt giữa người và máy có ý nghĩa gì đó, thì các phần mềm phát hiện AI sẽ phải chạy đua để đi trước các công cụ lẩn tránh, hệt như những gián điệp, hay nhà sản xuất vacxin, hay bọn lừa đảo cờ hay các nhà thiết kế vũ khí.
Càng giao tiếp nhiều với Tian và Semrai và các bạn của họ, tôi càng tò mò: liệu những người trẻ này thực sự đam mê việc viết lách? “Tất nhiên, rất thích”, Tian khẳng định, hào hứng hơn bình thường. “Tôi thấy như chơi xếp hình ấy, rất vui.” Tian thích việc lựa chọn con chữ và sắp xếp chúng để diễn đạt suôn sẻ ý tưởng. Cậu cũng thích quá trình phỏng vấn, cho phép cậu “nhìn qua cửa sổ vào cuộc đời của người khác, và soi gương cuộc đời mình.” Cậu cho rằng chính McPhee đã thúc đẩy tình yêu viết lách của cậu, chứ hồi đi học, đó là những bài tập nhàm chán. Hồi tháng Sáu, Tian kể với tôi là mới mua một bản sách cũ cuốn “Cuộc đời viết lách” của Annie Dillard.
Tương tự, Semrai cũng cho rằng các bài tập viết lách ở phổ thông là nhàm chán, đơn thuẩn là tổng hợp thông tin một cách cơ học chứ chẳng phải sáng tạo ra cái gì mới. “Tôi thích các đề văn mở, kích thích sáng tạo.” Nhưng cậu cũng biết cách sử dụng “kỹ năng tổng hợp cơ học” trong năm thứ hai để viết cuốn sách 800 trang có tên là “Gì cũng làm – Build for Anything”, với mục đích biến một người “Từ không biết gì đến gì cũng biết một tí” trong lĩnh vực làm trang web. Cậu tự công bố cuốn sách này trên Amazon và bán được mấy trăm bản. Theo Semrai thì cuốn sách này bây giờ vô dụng vì ChatGPT làm quá tốt việc đó.
Từ kinh nghiệm gần 20 năm gõ chữ kiếm tiền, tôi có thể nói viết lách là tởm lợm. Bạn có thể hỏi bất cứ người viết chuyên nghiệp nào để kiểm định đó là công việc rất tệ, và bạn có tích lũy nhiều kinh nghiệm đi nữa thì cũng chẳng hơn gì. Tôi có thể xác nhận là niềm hứng khởi cần thiết để dò tìm các sự kiện, phát hiện các ý nghĩa, tra cứu các từ mới, mất đi rất nhanh. Nhân với các tác động bên ngoài đến ngành công nghiệp như: tỷ lệ người đọc suy giảm, số trang ít đi, thời gian chú ý (của cả tôi và người đọc) ngắn dần.
Tôi vẫn giữ nghề bởi vì suy cho cùng, nó là tôi, dù tốt hay xấu. Tôi làm không phải vì ham thích mà vì cảm thấy nó có ý nghĩa, ít nhất là với tôi.
Một số nhà văn thì lãng mạn hóa quá trình viết lách. McPhee kể có lần đã nằm ườn trên bàn picnic 2 tuần mới có thể bắt đầu được một bài báo. “Bài viết cuối cùng có 5000 câu, nhưng trong 2 tuần đó tôi không viết được một chữ nào.” Có lần, khi 22 tuổi, ông phải tự trói mình vào ghế viết. Còn theo Thomas Mann “Nhà văn là người, mà viết cái gì cũng khó hơn người thường.” Annie Dillard thì so sánh viết lách với việc đánh nhau với cá sấu “Bạn tìm kiếm, đau tim, vỡ đầu, gẫy xương… và cuối cùng tìm được cái gì đó.”
Đại khái đều ý là, nếu vắt cật lực thì sẽ được nước ngọt. Và ca ngợi hạnh phúc trinh trắng khi nhìn chăm chăm vào tờ giấy trắng, phù phép thuần hóa, bắt nó phải nhả ra những câu văn dòng thơ. Chúng tôi tự nhủ mình, chịu đau đớn là cách những tác phẩm kinh điển được ra đời. Nhưng AI xuất hiện, kéo còi cảnh báo: không nhất thiết phải theo cách đó. Và với hàng tỷ người nằm ngoài câu lạc bộ tinh hoa của các nhà văn – khổ hạnh, bạn bắt đầu nghĩ: có lẽ không nên đi theo cách đó.
May Habib sống thời thơ ấu ở Libang trước khi chuyển đến Canada và học tiếng Anh. Theo cô “thật là không công bằng khi người biết đọc viết tiếng Anh có nhiều lợi thế như thế.” Năm 2020, cô thành lập Writer, một nền tảng không nhằm thay thế mà giúp đỡ con người, cụ thể là các thương hiệu, hợp tác hiệu quả hơn với AI.
Habib tin vào giá trị của việc nhìn chằm chằm vào tờ giấy trắng. Điều đó giúp bạn xem xét và vứt bớt các ý tưởng, và buộc bạn hệ thống lại suy nghĩ của mình. “Quá trình vật vã, đau đầu, chăm chăm nhìn ngòi bút mang lại nhiều lợi ích. Nhưng cần phải cân bằng với tốc độ đo bằng mili giây”
Writer không viết hộ bạn mà giúp bạn viết nhanh hơn, ảnh hưởng hơn và nhất quán hơn. Nó có thể đề xuất sửa cách dùng từ và cấu trúc câu, hay đưa ra những gì đã viết về chủ đề tương tự và đề xuất các phương án khác. Mục đích cuối cùng là giúp người dùng tập trung vào thông điệp chính mà họ cần truyền đạt mà mất ít công sức cho những việc câu cú máy móc. Kết quả cuối cùng là đoạn văn rất “người” cứ như là ai đó viết nó ra từ đầu. “Nếu có công cụ đánh dấu đoạn văn này là AI, chứng tỏ công cụ đó vớ vẩn.” Habib kết luận.
Ethan Mollick, giáo sư ở trường Wharton của Đại học Pennsylvania thì cho rằng không cần thiết phải phân biệt trắng đen giữa văn bản người hay máy. Ông cho rằng chúng ta đang bước vào thời đại được gọi là “Centaur Writing” tức là viết kiểu Nhân Mã, nửa người nửa AI. Tất nhiên bảo ChatGPT viết bài luận lịch sử về đế chế Mông Cổ, sẽ dễ dàng nhận ra nó rất AI. Nhưng theo ông, nếu “bắt đầu viết ‘chi tiết trong khổ ba chưa chính xác, thêm tí thông này, hay sửa giọng điệu cho giống báo Tuổi trẻ,’” thì sẽ nhận được một tác phẩm lai và chất lượng tốt hơn hẳn.
Mollick dạy “tinh thần khởi nghiệp” ở Wharton, không những cho phép mà còn bắt buộc sinh viên dùng AI. “Trong chương trình của tôi, các anh phải làm ít nhất một việc phi thường.” Nếu chưa biết code thì phải viết một chương trình. Nếu chưa bao giờ thiết kế, thì phải nộp một tác phẩm thị giác. Tất nhiên, sinh viên vẫn phải giỏi chuyên môn của mình. “Mỗi bài tập các anh nộp, phải được phê phán bởi ít nhất bốn khởi nghiệp gia mà các anh ngưỡng mộ.” Mục tiêu là buộc sinh viên phải suy nghĩ sáng tạo với tư duy phản biện. Ông tuyên bố “tôi không quan tâm sinh viên dùng công cụ gì, miễn là phải sử dụng tư duy.”
Mollick cho rằng ChatGPT có thể chưa bằng những nhà văn tốt nhất, nhưng có thể nâng cao trình độ chung. “Nếu bạn đang ở 25% đáy, bạn có thể ngoi lên mức 60-70%.” Nó cũng giúp giải phóng một số những người kiểu “thinker – người suy nghĩ” khỏi công việc viết lách vất vả. “Chúng ta cho rằng năng lực viết phản ánh trí tuệ, nhưng điều đó không phải lúc nào cũng đúng. Thậm chí thường xuyên sai.”
Trong khi các trường chạy đua cấm ChatGPT, các lãnh đạo công nghệ ký tâm thư cảnh báo ngày tàn nhân loại do AI tạo ra, thì các sinh viên tỏ ra khá thoải mái với tương lai có máy trợ giúp. Một sinh viên đã dùng ChatGPT để viết phần “Cám ơn” của luận án của mình. Một số khác, bao gồm cả Tian, nhờ nó viết hộ một số đoạn code. Lydia You, một sinh viên ngành khoa học máy tinh nhưng có kế hoạch làm nhà báo, đã nhờ ChatGPT viết một bài thơ về sự mất mát theo phong cách bài thơ nổi tiếng “One Art – Nghệ thuật cô đơn” của Elizabeth Bishop. Kết quả, theo You, “rất giống” với nguyên bản, cô còn cho rằng máy còn phân tích bài thơ hay hơn và giải thích tại sao nó lại gây xúc động như thế. You cho rằng, chúng ta đã từng hoảng loạn nhiều lần mỗi khi có cái mới ra đời, như Tiktok, Twitter và cả internet nữa. “Tôi, cũng như thế hệ tôi cảm thấy rằng, chúng tôi sẽ tự tìm ra cách để ứng xử với các công cụ mới.”
Sophie Amiton, sinh viên năm trên của ngành kỹ thuật cơ khí vũ trụ, chen vào “Ngoài ra, tôi nghĩ thế hệ mình rất lười,” anh nói tiếp trong khi You gật đầu tán thưởng. “Tôi biết rất nhiều người không muốn các công việc truyền thống, không muốn làm việc từ 9h đến 5h.” You hùa theo “Họ bị vỡ mộng, rất nhiều các việc chẳng qua là bảng tính”
Amiton nói tiếp. “Rồi Covid đến. Người ta bắt đầu đánh giá lại mục đích của làm việc. Nếu có thể dùng ChatGPT làm công việc của mình dễ dàng hơn, nâng cao chất lượng cuộc sống, thì sao lại không dùng.”
Liz, một sinh viên mới tốt nghiệp Princeton, gửi tôi một bài báo cô viết nhờ sự trợ giúp của ChatGPT về chính trị quốc tế. Thay vì yêu cầu nó trả lời trực tiếp cho câu hỏi của bài luận, cô yêu cầu ChatGPT viết theo dàn bài với những gạch đầu dòng chính của mình. Sau một vài lần chỉnh sửa, cô nộp bài và đạt điểm cao nhất. Tôi đưa bài của Liz vào GPTZero và nhận được kết luận “Văn bản này khả năng lớn hoàn toàn do người viết ra.”
Vào đầu tháng Năm, chỉ vài tuần trước khi Tian và các bạn khoác lên mình tấm áo choàng tốt nghiệp, GPTZero phát triển một plug-in (phần mềm lắp thêm) cho Chrome, có tên là Origin. Vẫn khá thô sơ, bạn phải tự chọn đoạn văn bản hay trang web và độ chính xác còn khá tương đối. Nhưng Tian tin rằng một ngày nào đó, công cụ này sẽ tự động duyệt tất cả các website mà người dùng sử dụng, đánh dấu những gì mà nó cho là của AI, kể cả text, ảnh hay video, và tất cả những gì “độc hại” hoặc đáng ngờ. Cậu cho rằng Origin là kính chắn gió trên cao tốc thông tin, phát hiện và lọc những vật liệu vô bổ hoặc có hại, giúp ta nhìn đường rõ hơn.
Tian không che dấu sự lạc quan về tương lai của công ty. Cậu cảm thấy rất may mắn là tốt nghiệp là có ngay công việc mà mình mong muốn. Nhiều bạn bè của cậu đã gia nhập Princeton với giấc mơ khởi nghiệp, nhưng sự thắt lưng buộc bụng trong ngành công nghệ đã buộc họ phải thay đổi kế hoạch.
Vì còn những ba năm nữa mới ra trường ở Stanford, nên Semrai vào hè với tâm trạng thoải mái hơn. Trong một chiều thứ Năm rực rỡ của tháng Sáu, Semrai, áo phông kẻ sọc xanh, giày Nike trắng, hào hứng chia sẻ với tôi tương lai, ít nhất là mấy tuần sắp tới, trên tầng thượng của Mũi 17, gần phố Wall. Mùa hè của cậu mới bắt đầu. Còn bây giờ cậu đang ở NewYork, lang thang với bạn bè, trong lúc cày một số dự án về AI. Đêm hôm trước cậu còn ngủ ở Soho, một văn phòng chia sẻ. Giờ thì cậu đang đứng trong khu VIP có mái che của một sự kiện do Techstars, một vườn ươm startup, tổ chức, trong khi hàng trăm người tham dự khác đẫm mồ hôi đi lại loanh quanh dưới nắng.
Cạnh đó, Thị trưởng NY Eric Adam mặc áo bay đứng trên sân khấu, mô tả sự vinh quang của nghề lập trình. Ông ta tự xưng “Tôi là dân công nghệ” và kêu gọi các khán giả đi tìm đồng đội, để dùng “mã nguồn” giải quyết các vấn đề xã hội như bệnh ung thư hay bạo lực súng đạn. Sau đó, ông ta thúc giục những người độc thân trong đám đông, nhanh chóng tìm được “shorty hay a boo” (tiếng lóng để chỉ giai xinh, gái đẹp) để cặp đôi.
Semrai đang dùng chiêu “xem cái gì có thể ăn” để xây dựng sản phẩm. Ngoài WorkNinja, cậu phát triển một nền tảng cho các chatbot được huấn luyện dựa trên dữ liệu của các ngôi sao thật ngoài đời, để fan hâm mộ có thể giao tiếp. Cậu còn chế thử một cái vòng đeo tay có thể ghi lại tất cả những gì chúng ta nói và làm, một loại “trí nhớ hoàn hảo” để có thể trợ giúp tức thì trong giao tiếp. (Một nhóm bạn học của cậu ở Stanford cũng mới chế ra một loại kính có tên là RizzGPT, giúp người đeo làm dáng, tán tỉnh.)
Semrai chờ đợi mùa Hè sẽ bùng nổ các ứng dụng AI, khi những lập trình viên trẻ có thời gian gặp nhau cọ sát. (Eric Adam chắc sướng lắm). “Tôi nghĩ là sẽ có một ngân hà các startups mới, và 5 năm nữa, chúng ta có thể phân hóa rõ ràng giữa những người khởi đầu và toàn bộ hệ sinh thái.”
Đến mùa hè, Tian và 12 nhân viên đã gọi được 3.5 triệu đô từ một nhóm các nhà đầu tư mạo hiểm, bao gồm Jack Altman (em trai của CEO OpenAI Sam Altman) và Emad Mostaque của Stability AI. Nhưng trong các cuộc trao đổi, tôi thấy quan điểm của cậu về đóng gói GPTZero/Origin có thay đổi. Bây giờ việc phát hiện AI chỉ là là 1 phần của bộ công cụ chứng minh tính người. Cậu đã chuyển chú ý sang tìm nguồn gốc hoặc “chứng nhận nội dung”. Ý tưởng là gắn một nhãn (tag) mã hóa vào nội dung để chứng nhận nó do người tạo ra – một kiểu captcha cho các tài liệu số. Adobe Photoshop vừa gắn nhãn cho các bức ảnh khai thác công cụ AI Firefly của họ. Ai xem các bức ảnh, có thể kích chuột phải để xem ai đã tạo ra nó bằng cách nào và khi nào. Tian nói, anh cũng muốn làm thế với văn bản, và đang bàn chuyện hợp tác với Sáng kiến Xác thực Nội dung (Content Authenticity Initiative) – một tổ hợp tập trung tạo chuẩn mực xác thực nội dung nhiều định dạng, cũng như với Microsoft.
Có thể diễn giải sự quan tâm của cậu đến việc tìm nguồn gốc là ngầm thừa nhận, đơn thuần chỉ dựa vào kỹ thuật phát hiện AI là không đủ. (Bản thân OpenAI cũng ngừng cung cấp dịch vụ phân loại văn bản của mình vào tháng Bảy vì “độ chính xác thấp.”). Điều đó cũng phản ánh sự thay đổi quan trọng trong cách tiếp cận của chúng ta với nội dung số. Toàn bộ ý tưởng phát hiện AI nằm ở chỗ, chúng ta cho rằng con người có thể để lại những dấu vết rõ ràng trong một đoạn văn bản, mà có thể phát hiện, cũng như kiểu máy phát hiện nói dối giả thiết rằng kẻ gian lận sẽ để lại những dấu vế khách quan. Còn việc truy vết – tìm nguồn thì dựa trên những nhãn kiểu “Made in America”, tức là nếu không có nhãn đó, chúng ta chẳng thể nào tìm thấy sự khác biệt. Nó chỉ khẳng định một điều: người viết không chắc đã hay hơn, sáng tạo hơn, độc đáo hơn, nhưng chỉ đơn giản là do người viết. Và điều đó có ý nghĩa với người đọc.
Vào tháng Sáu, nhóm của Tian bắt đầu có những bước đi thực tế. Cậu nói với tôi là đang xây dựng một nền tảng viết lách có tên là HumanPrint, giúp người dùng sửa sang các văn bản AI và chia sẻ “bằng chứng xác thực”, tất nhiên là không phải là viết một đoạn text. Nó sử dụng công nghệ của GPTZero để phát hiện những đoạn văn chưa đủ “người” và đề nghị người dùng viết lại. “Để thầy giáo có thể nói, ok, có thể hơn 50% của văn bản này là do các anh tự viết ra.” Cậu không cho rằng đó là hướng mới, mà chỉ là sự mở rộng tự nhiên của việc phát hiện AI. Tian khẳng định “Những quy tắc vàng về ứng dụng AI có trách nhiệm vẫn còn nguyên và phải được tuân thủ.” Nhưng cũng là một sự thừa nhận: không có cách nào chặn đứng việc viết bằng AI, chỉ còn cách phải làm việc với chúng.
Khi Tian thử nghiệm bản GPTZero đầu tiên, cậu đã duyệt bài báo của McPhee đăng trên tờ NewYorker năm 2015 có tên là “Frame of Reference”. Trong bài báo McPhee diễn giải niềm vui và rủi ro khi tham chiếu văn hóa khi viết lách. GPTZero đánh giá bài báo là “rất người theo tất cả các tiêu chí.”
Tôi gọi McPhee và hỏi xem ông nghĩ thế nào khi bài báo của ông được đánh giá rất người?
“Tôi cũng chẳng biết nữa. Nhưng nếu tôi đoán thì vì là tôi viết về gì đi nữa: khoa học, nông nghiệp, hàng không, luôn qua con người. Luôn có một người mà tôi học được.” Thực tế là McPhee luôn viết từ con mắt của một chuyên gia. Người đọc không chỉ nhận được kiến thức về địa lý hay vật lý hạt hay cam mà còn thấy được cảm nhận của người nghiên cứu lĩnh vực đó, như McPhee tìm hiểu về họ vậy.
McPhee nay đã 92 tuổi, nói không quan tâm lắm đến việc AI thay người viết “Tôi bi quan nhưng không lo lắng. Tôi không nghĩ là sẽ có Mark Twain in AI.”
Nhưng, tôi hỏi tiếp, nếu vài năm nữa, ai đó sẽ tạo ra con McPheeBot3000 được huấn luyện bằng các bài báo của McPhee thật, và yêu cầu nó viết một cuốn sách mới về lĩnh vực mới. Liệu nó có thể “bắt” được giọng văn, quan điểm và phong cách của McPhee? Tian cho rằng máy chỉ có thể bắt chước, còn McPhee không bao giờ lặp lại chính mình. “Sự khác biệt của McPhee nằm ở chỗ, hôm nay ông đưa ra một thứ mà bản thân ông hôm qua còn chưa có.” Còn McPhee thì cho rằng “Nếu điều đó xảy ra thì lúc đó tôi đã không còn ở đây. Tôi hy vọng con gái tôi sẽ gọi luật sư.”
Nguồn: Đỗ Cao Bảo
NTN dịch từ wired.com/story/ai-detection-chat-gpt-college-students/ by Christofer Beam
"Cậu có thích thế giới này không? Một thế giới khi lướt qua chỉ thấy những điều mệt mỏi, đau buồn, khó chấp nhận như vậy. Thật lòng nhé... Cậu có thích nó không?". Đó là vài dòng ở trang bìa sau của một quyển truyện tranh mà tôi đã đọc từ nhiều tháng trước, và vô tình tìm lại được. "Cậu có thích thế giới này không?", hay là nói: cậu có muốn tồn tại trên thế giới này không? Đã có biết bao bạn trẻ muốn đi khỏi thế giới đầy đau thương, mệt mỏi này mà chọn cách rời bỏ sự sống. Vậy còn bạn? Giả sử sau 0 giờ AM hôm nay bạn sẽ ra đi, bạn sẽ không thể thấy mặt trời ngày hôm đó mọc lên nữa. Có một câu hỏi cho bạn: Bạn sẽ làm gì "Nếu chỉ còn một ngày để sống"?
Đâu đó. Trong thế giới này, vẫn có những người khát khao được sống, được là một phần của thế giới, Madeline trong "Nếu chỉ còn một ngày để sống" là một trong những người như thế.
"Nếu chỉ còn một ngày để sống" là tên tiếng Việt của tiểu thuyết: "Everything, everything" - tiểu thuyết đầu tay của tác giả Nicola Yoon. Đó là câu chuyện về Madeline .F Whittier, một cô gái đáng lẽ ra được đến trường đi học, dự buổi dạ tiệc, có nụ hôn đầu, làm bất kỳ việc gì mà những thanh niên mười tám đôi mươi khác làm, nhưng lại phải ở trong bốn bức tường trắng vì căn bệnh hiếm gặp - hội chứng SCID, hay được biết đến với tên "Em bé bong bóng". Cuộc đời cô ngày này qua ngày khác, đều nguyên một lịch trình như được cài đặt sẵn. "Nếu cuộc đời tôi là một cuốn sách thì bạn đọc ngược từ dưới lên cũng sẽ chẳng có gì thay đổi".
Giữa những ngày tháng tưởng chừng như là một vòng lặp khép kín, một kẽ hở tách vòng lặp ấy ra. Đó là Olly. Olly là tên ngắn gọn của Olivier, đó là một anh bạn hàng xóm, đã chuyển đến đối diện với nhà Madeline vào một ngày nào đó. Cô chỉ nghĩ đó là một sự kiện bình thường như bao sự kiện khác mà không hề hay biết rằng, sự xuất hiện của Olly sẽ là bước ngoặt thay đổi thế giới quan của cô, làm lay động thế giới mà cô biết, tạo ra thế giới mà cô chưa biết.
Sự xuất hiện của Olly đã gây tò mò cho Madeline vài ngày sau đó. Hai người nhìn thấy nhau qua cửa sổ, trao dổi địa chỉ email và những tin nhắn đầu tiên xuất hiện. Sau đó họ trực tiếp gặp mặt lần đầu tiên. Olly nhanh nhẹn hoạt bát, Madeline nhẹ nhàng chậm rãi. Câu chuyện dần phát triển theo hướng cổ điển nhất - lửa gần rơm lâu ngày cũng bén. Hai người có tình cảm với nhau, khi đó vấn đề mới thực sự bắt đầu.
Madeline hiểu rõ bệnh tình của mình, cảm thấy Olly sẽ thiệt thòi khi quen một cô gái không thể ra khỏi nhà, mãi mãi trong căn phòng vô trùng màu trắng. Một cuộc đấu tranh tư tưởng, giằng xé nội tâm của nhân vật chính, là nàng Madeline diễn ra: giữa tình yêu của mẹ dành cho mình, và tình yêu của mình dành cho Olly. Yêu Olly, cũng là yêu những gì bên ngoài, yêu thế giới này...
Olly đồng thời cũng là một chàng trai tuyệt vời. Khi anh hiểu con tim mình, hiểu người con gái ấy thật đặc biệt: "Trước giờ chưa có ai mang đến cho anh cảm giác như vậy".
Tình yêu ấy, không đơn thuần là tình yêu của những kẻ mới lớn, không đơn giản là tình yêu nam nữ, mà đó còn là tình yêu giữa những trái tim ấm nóng, mang trong mình nhiều thương tổn. Nếu như Madeline mất bố và anh trai chỉ có người mẹ đơn thân, một mình chăm sóc cô suốt mười tám năm trời, thì Olly có một gia đình đầy đủ các thành viên nhưng tràn ngập trong sự trầm cảm. Ông bố nghiện rượu thường xuyên đánh mẹ con anh, bà mẹ nhu nhược chỉ nghe theo lời bố nhưng yêu con vô bờ, một cô em gái nghiện thuốc lá nhưng là người con gái duy nhất anh tin tưởng (trước khi gặp Madeline). Yếu tố gia đình, vẫn là yếu tố quyết định hình thành tính cách của mỗi nhân vật
"Nếu chỉ còn một ngày để sống" là câu chuyện về tình yêu. Như đã nói, trước hết là tình yêu mà hai nhân vật chính dành cho nhau, sau là tình yêu trong yếu tố gia đình. Mẹ của Madeline, một người làm bác sĩ, cũng là bác sĩ chính của con gái mình, đã hy sinh thời gian, hạnh phúc riêng, thanh xuân để nuôi nấng chăm sóc người con ốm yếu của bà. Vì với bà, Maddy là hạnh phúc, Maddy đồng nghĩa với hạnh phúc.
Đã có không ít trang văn (nhiều là đằng khác) Nicola Yoon viết về nỗi biết ơn của Madeline với mẹ mình. Một biểu hiện dễ thấy chứng minh cho tình yêu của bà, sau này khi có cơ hội mở máy tính của mẹ, Madeline chỉ mất một lần thử, mật khẩu chính là tên cô. Nhưng ở bà mẹ ấy lại có một nỗi sợ thái quá - nỗi sợ một ngày nào đó sẽ mất đi đứa con duy nhất dẫn tới bà kiểm soát con gái rất nghiêm.
Nhân vật cô Carla, một người bạn lớn của Madeline, người luôn luôn túc trực bên cô, không chỉ để chăm sóc mà còn để lắng nghe những chuyện vô tri của tuổi mới lớn, để bầu bạn, an ủi Maddy những lúc cô buồn. Dường như cô Carla không xem việc ở bên cạnh Madeline chỉ là một công việc, cô dang rộng đôi tay sẵn sàng ôm lấy cô gái bé nhỏ vào lòng.
"Nếu chỉ còn một ngày để sống" - một nghệ thuật miêu tả tâm lý nội tâm nhân vật. Madeline luôn cố gắng cân bằng khối cảm xúc hỗn tạp trong mình. Một mặt, cô muốn sống như một người bình thường, muốn tiếp tục những ngày tháng tươi đẹp bên Olly, muốn tiếp xúc với thế giới tươi đẹp ngoài kia; mặt còn lại, là nỗi day dứt khi đối mặt với sự ràng buộc của tình mẫu tử. Có lúc đang hạnh phúc bên người cô yêu, lại chợt nhớ đến mẹ cũng yêu cô thế nào và rằng bệnh tình của mình là gánh nặng ra sao, cô sẽ cảm thấy tội lỗi, xót xa.
Đó không gì khác chính là cảm giác hạnh phúc trên những nỗi đau. Nỗi day dứt ấy tăng tiến dần sau từng lần lật sách. Nicola Yoon miêu tả diễn biến tâm lý nhân vật không nhanh không chậm, rất vừa phải, để người đọc vừa thấy vui vẻ náo nhiệt ở trang trước, lại có thể cảm thấy xót xa, thương cảm ở trang sau.
Câu chuyện được kể dưới góc nhìn của nhân vật nữ chính - Madeline, về những tháng ngày sống trong "bong bóng" của mình. Những tưởng rằng câu chuyện sẽ diễn biến lề mề, chậm chạp, tình tiết rườm rà nhưng không, mà hoàn toàn ngược lại. Ví dụ, ngay trang A tâm trạng của cô nàng Madeline ủ dột, buồn rầu thì ngay trang B chàng Olly sẽ đem tới một bất ngờ nào đó, và tâm trạng của Madeline sẽ thay đổi như thế nào đó.
Cũng chính vì câu chuyện được kể dưới ngôi kể một, góc nhìn của Madeline mà những góc nhìn khác trong truyện không được rõ nét. Những khi gia đình Olly có biến, Maddy chỉ là người quan sát từ bên ngoài, người đọc cũng sẽ khó nắm bắt tâm trạng của Olly. Hay khi Maddy không ở bên mẹ những buổi tối như thường nhật, cô cũng chỉ biết tâm trạng, cảm xúc của mẹ thông qua sự im lặng, những cảm xúc có thể thấy được trên gương mặt bà: "Trông mẹ cỏ vẻ buồn".
Tất nhiên, ấy là đặc trưng của ngôi kể một. Giả sử tác giả dùng ngôi ba để kể chuyện, các góc nhìn sẽ không bị hạn chế, nhưng cuộc đấu tranh tư tưởng của nhân vật chính cũng diễn ra một cách bình thường, khó để lại ấn tượng cho người đọc.
"Everything, everything" là áng văn hay về sự sống, cái chết, tình yêu, tình mẫu tử. Câu chuyện tập trung vào nữ chính Madeline với căn bệnh SCID. Madeline ở những trang văn đầu tiên, được bao bọc, che chở dưới vòng tay của mẹ, sự sống mong manh nhưng cũng an toàn. Madeline ở những trang sau, mạo hiểm tính mạng để được "sống". Có nghĩa là, cô muốn thực sự sống, là một phần của thế giới, được hoà vào thế giới chứ không phải chỉ lấy lắt sống qua ngày, ở trong vùng an toàn không một chút nguy hiểm. Nhưng khi cô "sống" cô sẽ chết. Hội chứng SCID ngăn cản những ước mơ, những mong đợi được ra bên ngoài của cô gái bé nhỏ.
Mười tám năm cuộc đời, chưa bao giờ ra khỏi nhà, lại đang ở độ tuổi sung sức, nhiệt huyết nhất của thanh xuân, Madeline cũng sẽ muốn khám phá, trải nghiệm vô vàn những điều mới mẻ của thế giới muôn màu.
Đọc câu chuyện, ta không khỏi xót xa cho nhân vật nữ chính vì hoàn cảnh, số mệnh của cô nhưng đồng thời được truyền cảm hứng, nghị lực sống, ta cảm động về nghị lực phi thường, cảm thấy đó là một con người mạnh mẽ hơn bất kỳ ai. Bởi vì. Sự sống và cái chết. Chưa bao giờ rõ ràng đến thế.
Kết thúc câu chuyện. Cái kết của thiên tiểu thuyết "Nếu chỉ còn một ngày để sống", theo bạn, sẽ là cái kết như thế nào? Bật mí rằng, kết thúc truyện là một pha bẻ lái bất ngờ. Mặc dù tác giả Nicola Yoon gợi mở không ít từ những trang gần cuối nhưng người đọc vẫn không khỏi cảm thán, đi từ cảm xúc này đến cảm xúc khác sau mỗi lần lật trang. Dường như cũng là một cái kết viên mãn đối với hầu hết những dự đoán kết thúc của mọi người.
Dù khởi đầu và kết thúc có bất ngờ, gay cấn đến đâu, người đọc cũng nên tận hưởng quá trình. Không có yếu tố nào là chính, là phụ. Khao khát sống mãnh liệt là nụ hoa xinh đẹp trong tâm hồn. Tình yêu, giữa hai nhân vật chính là điều dễ thấy nhất, tình yêu ấy hiện lên qua từng dòng chữ, đó là điều cần người đọc cảm nhận trong suốt quá trình đọc cuốn sách, thẩm thấu bằng cả trái tim. Từ tình yêu đó có thể cảm nhận tình yêu thương trong gia đình của họ. Tất cả những điều đó tựa như những dòng sông nhỏ, cùng nhau, hoà quyện đổ ra đại dương lớn. Đại dương ấy, cuối cùng chính là tính nhân văn.
Khi tiểu thuyết không chỉ còn là tiểu thuyết. Thiết nghĩ, cũng bởi vì tính nhân văn sâu sắc và quá đỗi lớn lao, "Nếu chỉ còn một ngày để sống" trở thành một bản tình ca về tình yêu và tuổi trẻ, là động lực sống, ngọn đuốc soi sáng cho những tâm hồn sứt mẻ, chỉ đường cho những ai lạc lối. Đặc biệt là làm dậy lên những khao khát mãnh liệt được sống, được yêu. Tính nhân văn ấy, cũng khiến ta trân trọng hơn những điều bình dị đang diễn ra thường ngày. Tựu trung lại, "Nếu chỉ còn một ngày để sống" xứng đáng có một chỗ đứng trong giá sách cũng như trong lòng những người yêu sách.
Đến cuối cùng điều cần chúng ta suy ngẫm đó chính là sự sống và cái chết. Quay trở lại với câu hỏi lúc đầu. Khi đọc nhan đề "Nếu chỉ còn một ngày để sống" ta cảm tưởng như sự sống Madeline mong manh, mỏng mảnh, và cô có thể ra đi bất cứ lúc nào. Phân tích xong tác phẩm mới thấy, dù chỉ còn một ngày để sống, cô cũng tình nguyện sống hết mình, tạo nên những câu chuyện đẹp đến lay động tâm hồn, thực tế sức sống của cô mãnh liệt hơn bất kỳ ai. Bạn, một người bình thường nhưng đối mặt với cuộc đời nghiệt ngã, muốn bỏ cuộc, muốn kết thúc. Maddy, một người mắc SCID lại muốn có một cuộc sống bình thường, sẵn sàng trải qua cuộc đời nghiệt ngã như bạn. Một cô gái kiên cường như thế! Thiết nghĩ, bạn cũng có thể làm được. Bởi vì, theo cuốn sách: "Cuộc sống là một món quà", hãy tận hưởng món quà của bạn, đừng vứt món quà ấy vào một xó xỉnh nào đó.
Câu hỏi lúc đầu, giờ đây sẽ được thay thế, trở thành: Bạn sẽ sống như thế nào, nếu có cơ hội tiếp tục sống?
29 - 7 - 2024
Đôi lời: xin lỗi mọi người vì bài review này mang lại một góc nhìn và năng lượng hơi tiêu cực. Tớ muốn thử khai thác góc nhìn tiêu cực này để làm rõ lên vấn đề tích cực. Rất sẵn sàng đón nhận góp ý nhenn.
Thêm
Đâu đó. Trong thế giới này, vẫn có những người khát khao được sống, được là một phần của thế giới, Madeline trong "Nếu chỉ còn một ngày để sống" là một trong những người như thế.
"Nếu chỉ còn một ngày để sống" là tên tiếng Việt của tiểu thuyết: "Everything, everything" - tiểu thuyết đầu tay của tác giả Nicola Yoon. Đó là câu chuyện về Madeline .F Whittier, một cô gái đáng lẽ ra được đến trường đi học, dự buổi dạ tiệc, có nụ hôn đầu, làm bất kỳ việc gì mà những thanh niên mười tám đôi mươi khác làm, nhưng lại phải ở trong bốn bức tường trắng vì căn bệnh hiếm gặp - hội chứng SCID, hay được biết đến với tên "Em bé bong bóng". Cuộc đời cô ngày này qua ngày khác, đều nguyên một lịch trình như được cài đặt sẵn. "Nếu cuộc đời tôi là một cuốn sách thì bạn đọc ngược từ dưới lên cũng sẽ chẳng có gì thay đổi".
Giữa những ngày tháng tưởng chừng như là một vòng lặp khép kín, một kẽ hở tách vòng lặp ấy ra. Đó là Olly. Olly là tên ngắn gọn của Olivier, đó là một anh bạn hàng xóm, đã chuyển đến đối diện với nhà Madeline vào một ngày nào đó. Cô chỉ nghĩ đó là một sự kiện bình thường như bao sự kiện khác mà không hề hay biết rằng, sự xuất hiện của Olly sẽ là bước ngoặt thay đổi thế giới quan của cô, làm lay động thế giới mà cô biết, tạo ra thế giới mà cô chưa biết.
Sự xuất hiện của Olly đã gây tò mò cho Madeline vài ngày sau đó. Hai người nhìn thấy nhau qua cửa sổ, trao dổi địa chỉ email và những tin nhắn đầu tiên xuất hiện. Sau đó họ trực tiếp gặp mặt lần đầu tiên. Olly nhanh nhẹn hoạt bát, Madeline nhẹ nhàng chậm rãi. Câu chuyện dần phát triển theo hướng cổ điển nhất - lửa gần rơm lâu ngày cũng bén. Hai người có tình cảm với nhau, khi đó vấn đề mới thực sự bắt đầu.
Madeline hiểu rõ bệnh tình của mình, cảm thấy Olly sẽ thiệt thòi khi quen một cô gái không thể ra khỏi nhà, mãi mãi trong căn phòng vô trùng màu trắng. Một cuộc đấu tranh tư tưởng, giằng xé nội tâm của nhân vật chính, là nàng Madeline diễn ra: giữa tình yêu của mẹ dành cho mình, và tình yêu của mình dành cho Olly. Yêu Olly, cũng là yêu những gì bên ngoài, yêu thế giới này...
Olly đồng thời cũng là một chàng trai tuyệt vời. Khi anh hiểu con tim mình, hiểu người con gái ấy thật đặc biệt: "Trước giờ chưa có ai mang đến cho anh cảm giác như vậy".
Tình yêu ấy, không đơn thuần là tình yêu của những kẻ mới lớn, không đơn giản là tình yêu nam nữ, mà đó còn là tình yêu giữa những trái tim ấm nóng, mang trong mình nhiều thương tổn. Nếu như Madeline mất bố và anh trai chỉ có người mẹ đơn thân, một mình chăm sóc cô suốt mười tám năm trời, thì Olly có một gia đình đầy đủ các thành viên nhưng tràn ngập trong sự trầm cảm. Ông bố nghiện rượu thường xuyên đánh mẹ con anh, bà mẹ nhu nhược chỉ nghe theo lời bố nhưng yêu con vô bờ, một cô em gái nghiện thuốc lá nhưng là người con gái duy nhất anh tin tưởng (trước khi gặp Madeline). Yếu tố gia đình, vẫn là yếu tố quyết định hình thành tính cách của mỗi nhân vật
"Nếu chỉ còn một ngày để sống" là câu chuyện về tình yêu. Như đã nói, trước hết là tình yêu mà hai nhân vật chính dành cho nhau, sau là tình yêu trong yếu tố gia đình. Mẹ của Madeline, một người làm bác sĩ, cũng là bác sĩ chính của con gái mình, đã hy sinh thời gian, hạnh phúc riêng, thanh xuân để nuôi nấng chăm sóc người con ốm yếu của bà. Vì với bà, Maddy là hạnh phúc, Maddy đồng nghĩa với hạnh phúc.
Đã có không ít trang văn (nhiều là đằng khác) Nicola Yoon viết về nỗi biết ơn của Madeline với mẹ mình. Một biểu hiện dễ thấy chứng minh cho tình yêu của bà, sau này khi có cơ hội mở máy tính của mẹ, Madeline chỉ mất một lần thử, mật khẩu chính là tên cô. Nhưng ở bà mẹ ấy lại có một nỗi sợ thái quá - nỗi sợ một ngày nào đó sẽ mất đi đứa con duy nhất dẫn tới bà kiểm soát con gái rất nghiêm.
Nhân vật cô Carla, một người bạn lớn của Madeline, người luôn luôn túc trực bên cô, không chỉ để chăm sóc mà còn để lắng nghe những chuyện vô tri của tuổi mới lớn, để bầu bạn, an ủi Maddy những lúc cô buồn. Dường như cô Carla không xem việc ở bên cạnh Madeline chỉ là một công việc, cô dang rộng đôi tay sẵn sàng ôm lấy cô gái bé nhỏ vào lòng.
"Nếu chỉ còn một ngày để sống" - một nghệ thuật miêu tả tâm lý nội tâm nhân vật. Madeline luôn cố gắng cân bằng khối cảm xúc hỗn tạp trong mình. Một mặt, cô muốn sống như một người bình thường, muốn tiếp tục những ngày tháng tươi đẹp bên Olly, muốn tiếp xúc với thế giới tươi đẹp ngoài kia; mặt còn lại, là nỗi day dứt khi đối mặt với sự ràng buộc của tình mẫu tử. Có lúc đang hạnh phúc bên người cô yêu, lại chợt nhớ đến mẹ cũng yêu cô thế nào và rằng bệnh tình của mình là gánh nặng ra sao, cô sẽ cảm thấy tội lỗi, xót xa.
Đó không gì khác chính là cảm giác hạnh phúc trên những nỗi đau. Nỗi day dứt ấy tăng tiến dần sau từng lần lật sách. Nicola Yoon miêu tả diễn biến tâm lý nhân vật không nhanh không chậm, rất vừa phải, để người đọc vừa thấy vui vẻ náo nhiệt ở trang trước, lại có thể cảm thấy xót xa, thương cảm ở trang sau.
Câu chuyện được kể dưới góc nhìn của nhân vật nữ chính - Madeline, về những tháng ngày sống trong "bong bóng" của mình. Những tưởng rằng câu chuyện sẽ diễn biến lề mề, chậm chạp, tình tiết rườm rà nhưng không, mà hoàn toàn ngược lại. Ví dụ, ngay trang A tâm trạng của cô nàng Madeline ủ dột, buồn rầu thì ngay trang B chàng Olly sẽ đem tới một bất ngờ nào đó, và tâm trạng của Madeline sẽ thay đổi như thế nào đó.
Cũng chính vì câu chuyện được kể dưới ngôi kể một, góc nhìn của Madeline mà những góc nhìn khác trong truyện không được rõ nét. Những khi gia đình Olly có biến, Maddy chỉ là người quan sát từ bên ngoài, người đọc cũng sẽ khó nắm bắt tâm trạng của Olly. Hay khi Maddy không ở bên mẹ những buổi tối như thường nhật, cô cũng chỉ biết tâm trạng, cảm xúc của mẹ thông qua sự im lặng, những cảm xúc có thể thấy được trên gương mặt bà: "Trông mẹ cỏ vẻ buồn".
Tất nhiên, ấy là đặc trưng của ngôi kể một. Giả sử tác giả dùng ngôi ba để kể chuyện, các góc nhìn sẽ không bị hạn chế, nhưng cuộc đấu tranh tư tưởng của nhân vật chính cũng diễn ra một cách bình thường, khó để lại ấn tượng cho người đọc.
"Everything, everything" là áng văn hay về sự sống, cái chết, tình yêu, tình mẫu tử. Câu chuyện tập trung vào nữ chính Madeline với căn bệnh SCID. Madeline ở những trang văn đầu tiên, được bao bọc, che chở dưới vòng tay của mẹ, sự sống mong manh nhưng cũng an toàn. Madeline ở những trang sau, mạo hiểm tính mạng để được "sống". Có nghĩa là, cô muốn thực sự sống, là một phần của thế giới, được hoà vào thế giới chứ không phải chỉ lấy lắt sống qua ngày, ở trong vùng an toàn không một chút nguy hiểm. Nhưng khi cô "sống" cô sẽ chết. Hội chứng SCID ngăn cản những ước mơ, những mong đợi được ra bên ngoài của cô gái bé nhỏ.
Mười tám năm cuộc đời, chưa bao giờ ra khỏi nhà, lại đang ở độ tuổi sung sức, nhiệt huyết nhất của thanh xuân, Madeline cũng sẽ muốn khám phá, trải nghiệm vô vàn những điều mới mẻ của thế giới muôn màu.
Đọc câu chuyện, ta không khỏi xót xa cho nhân vật nữ chính vì hoàn cảnh, số mệnh của cô nhưng đồng thời được truyền cảm hứng, nghị lực sống, ta cảm động về nghị lực phi thường, cảm thấy đó là một con người mạnh mẽ hơn bất kỳ ai. Bởi vì. Sự sống và cái chết. Chưa bao giờ rõ ràng đến thế.
Kết thúc câu chuyện. Cái kết của thiên tiểu thuyết "Nếu chỉ còn một ngày để sống", theo bạn, sẽ là cái kết như thế nào? Bật mí rằng, kết thúc truyện là một pha bẻ lái bất ngờ. Mặc dù tác giả Nicola Yoon gợi mở không ít từ những trang gần cuối nhưng người đọc vẫn không khỏi cảm thán, đi từ cảm xúc này đến cảm xúc khác sau mỗi lần lật trang. Dường như cũng là một cái kết viên mãn đối với hầu hết những dự đoán kết thúc của mọi người.
Dù khởi đầu và kết thúc có bất ngờ, gay cấn đến đâu, người đọc cũng nên tận hưởng quá trình. Không có yếu tố nào là chính, là phụ. Khao khát sống mãnh liệt là nụ hoa xinh đẹp trong tâm hồn. Tình yêu, giữa hai nhân vật chính là điều dễ thấy nhất, tình yêu ấy hiện lên qua từng dòng chữ, đó là điều cần người đọc cảm nhận trong suốt quá trình đọc cuốn sách, thẩm thấu bằng cả trái tim. Từ tình yêu đó có thể cảm nhận tình yêu thương trong gia đình của họ. Tất cả những điều đó tựa như những dòng sông nhỏ, cùng nhau, hoà quyện đổ ra đại dương lớn. Đại dương ấy, cuối cùng chính là tính nhân văn.
Khi tiểu thuyết không chỉ còn là tiểu thuyết. Thiết nghĩ, cũng bởi vì tính nhân văn sâu sắc và quá đỗi lớn lao, "Nếu chỉ còn một ngày để sống" trở thành một bản tình ca về tình yêu và tuổi trẻ, là động lực sống, ngọn đuốc soi sáng cho những tâm hồn sứt mẻ, chỉ đường cho những ai lạc lối. Đặc biệt là làm dậy lên những khao khát mãnh liệt được sống, được yêu. Tính nhân văn ấy, cũng khiến ta trân trọng hơn những điều bình dị đang diễn ra thường ngày. Tựu trung lại, "Nếu chỉ còn một ngày để sống" xứng đáng có một chỗ đứng trong giá sách cũng như trong lòng những người yêu sách.
Đến cuối cùng điều cần chúng ta suy ngẫm đó chính là sự sống và cái chết. Quay trở lại với câu hỏi lúc đầu. Khi đọc nhan đề "Nếu chỉ còn một ngày để sống" ta cảm tưởng như sự sống Madeline mong manh, mỏng mảnh, và cô có thể ra đi bất cứ lúc nào. Phân tích xong tác phẩm mới thấy, dù chỉ còn một ngày để sống, cô cũng tình nguyện sống hết mình, tạo nên những câu chuyện đẹp đến lay động tâm hồn, thực tế sức sống của cô mãnh liệt hơn bất kỳ ai. Bạn, một người bình thường nhưng đối mặt với cuộc đời nghiệt ngã, muốn bỏ cuộc, muốn kết thúc. Maddy, một người mắc SCID lại muốn có một cuộc sống bình thường, sẵn sàng trải qua cuộc đời nghiệt ngã như bạn. Một cô gái kiên cường như thế! Thiết nghĩ, bạn cũng có thể làm được. Bởi vì, theo cuốn sách: "Cuộc sống là một món quà", hãy tận hưởng món quà của bạn, đừng vứt món quà ấy vào một xó xỉnh nào đó.
Câu hỏi lúc đầu, giờ đây sẽ được thay thế, trở thành: Bạn sẽ sống như thế nào, nếu có cơ hội tiếp tục sống?
29 - 7 - 2024
Đôi lời: xin lỗi mọi người vì bài review này mang lại một góc nhìn và năng lượng hơi tiêu cực. Tớ muốn thử khai thác góc nhìn tiêu cực này để làm rõ lên vấn đề tích cực. Rất sẵn sàng đón nhận góp ý nhenn.
Hiểu rõ bản thân – bước khởi đầu của hành trình
Trước khi bắt đầu tìm kiếm bạn đời, điều quan trọng là bạn phải hiểu rõ bản thân. Điều gì thực sự quan trọng với bạn trong một mối quan hệ? Bạn mong muốn gì từ người bạn đời? Những giá trị nào bạn trân trọng? Đây là những câu hỏi bạn cần tự hỏi trước khi tìm một người phù hợp.
Hãy dành thời gian để nhìn lại những trải nghiệm đã qua và tìm hiểu xem mình đã học được gì từ các mối quan hệ cũ. Những gì bạn trân trọng, những điều bạn không chấp nhận, và những gì bạn học được về bản thân đều có thể giúp bạn xây dựng một nền tảng vững chắc hơn cho mối quan hệ trong tương lai.
Xây dựng tình yêu từ lòng chân thành và sự thấu hiểu
Tìm bạn đời không chỉ dừng lại ở việc tìm người có những sở thích, mục tiêu hay phong cách sống giống bạn. Mối quan hệ tình cảm bền vững được xây dựng từ sự chân thành, lòng thấu hiểu và khả năng chấp nhận nhau.
Trong một thế giới mà công nghệ kết nối con người với nhau nhiều hơn bao giờ hết, việc gặp gỡ người mới trở nên dễ dàng hơn. Nhưng tìm được một mối quan hệ chân thành, nơi cả hai cùng chia sẻ, cùng lắng nghe và cùng hiểu nhau, lại là điều khó khăn hơn.
Hãy nhớ rằng, một mối quan hệ không phải lúc nào cũng chỉ có sự hoàn hảo. Hai con người khác nhau sẽ luôn có những điểm không tương đồng. Việc sẵn sàng lắng nghe, học hỏi và chấp nhận những khác biệt chính là chìa khóa để tạo nên sự kết nối sâu sắc.
Kiên nhẫn – yếu tố quan trọng trong hành trình tìm bạn đời
Tình yêu không phải là thứ có thể vội vã. Hành trình tìm bạn đời có thể kéo dài và đầy thử thách. Đôi khi, chúng ta có thể cảm thấy nản lòng khi mối quan hệ không như mong đợi, nhưng điều quan trọng là đừng từ bỏ. Kiên nhẫn và niềm tin rằng mỗi mối quan hệ sẽ mang lại cho bạn những bài học quý giá sẽ giúp bạn trở nên mạnh mẽ hơn.
Những lần bạn cảm thấy lạc lối hay mệt mỏi, hãy nhớ rằng hành trình này không phải là về việc đi nhanh hay chậm, mà là về việc tìm đúng người. Khi bạn kiên nhẫn, cơ hội để bạn gặp được người phù hợp và xây dựng một mối quan hệ lâu dài sẽ lớn hơn.
Cảm xúc và lý trí trong tình yêu – cân bằng để tìm thấy sự bền vững
Tình yêu là sự pha trộn giữa cảm xúc và lý trí. Trong quá trình tìm bạn đời, có những lúc trái tim dẫn dắt bạn đến những quyết định táo bạo, nhưng đôi khi bạn cần để lý trí can thiệp. Sự cân bằng này sẽ giúp bạn có cái nhìn rõ ràng hơn về người đối diện, tránh để cảm xúc chi phối hoàn toàn khiến bạn bỏ qua những tín hiệu không tốt trong mối quan hệ.
Một mối quan hệ bền vững cần có sự cân bằng giữa niềm đam mê và sự thực tế. Hãy lắng nghe trái tim, nhưng đừng quên đánh giá mọi thứ bằng đôi mắt sáng suốt của lý trí.
Kết nối với những giá trị chung
Khi tìm bạn đời, ngoài sự tương thích về sở thích hay cá tính, việc hai người có cùng chia sẻ những giá trị chung là một yếu tố quan trọng để mối quan hệ phát triển lâu dài. Những giá trị về gia đình, sự nghiệp, quan điểm sống và cách xử lý các vấn đề trong cuộc sống là những điều cần được thảo luận và tìm hiểu kỹ lưỡng khi bắt đầu một mối quan hệ nghiêm túc.
Hãy tìm người mà bạn cảm thấy có thể cùng nhau phát triển và hỗ trợ nhau trong cuộc sống. Một mối quan hệ bền vững không chỉ là về tình yêu, mà còn là về sự chia sẻ những mục tiêu, ước mơ và những giá trị cốt lõi trong cuộc sống.
Lời kết
Hành trình tìm bạn đời là một hành trình dài và đầy thử thách, nhưng cũng là một trong những trải nghiệm quý giá nhất trong cuộc đời mỗi người. Từ việc hiểu rõ bản thân, kiên nhẫn và luôn chân thành trong mọi mối quan hệ, bạn sẽ dần tìm thấy một người đồng hành thực sự, người mà bạn có thể chia sẻ cuộc sống và cùng nhau bước đi trên con đường phía trước. Hãy để hopdongtinhyeu.vn đồng hành cùng bạn trên chặng đường từ trái tim tới trái tim.
Chúc bạn may mắn trên hành trình từ trái tim đến trái tim!
Thêm
Trước khi bắt đầu tìm kiếm bạn đời, điều quan trọng là bạn phải hiểu rõ bản thân. Điều gì thực sự quan trọng với bạn trong một mối quan hệ? Bạn mong muốn gì từ người bạn đời? Những giá trị nào bạn trân trọng? Đây là những câu hỏi bạn cần tự hỏi trước khi tìm một người phù hợp.
Hãy dành thời gian để nhìn lại những trải nghiệm đã qua và tìm hiểu xem mình đã học được gì từ các mối quan hệ cũ. Những gì bạn trân trọng, những điều bạn không chấp nhận, và những gì bạn học được về bản thân đều có thể giúp bạn xây dựng một nền tảng vững chắc hơn cho mối quan hệ trong tương lai.
Xây dựng tình yêu từ lòng chân thành và sự thấu hiểu
Tìm bạn đời không chỉ dừng lại ở việc tìm người có những sở thích, mục tiêu hay phong cách sống giống bạn. Mối quan hệ tình cảm bền vững được xây dựng từ sự chân thành, lòng thấu hiểu và khả năng chấp nhận nhau.
Trong một thế giới mà công nghệ kết nối con người với nhau nhiều hơn bao giờ hết, việc gặp gỡ người mới trở nên dễ dàng hơn. Nhưng tìm được một mối quan hệ chân thành, nơi cả hai cùng chia sẻ, cùng lắng nghe và cùng hiểu nhau, lại là điều khó khăn hơn.
Hãy nhớ rằng, một mối quan hệ không phải lúc nào cũng chỉ có sự hoàn hảo. Hai con người khác nhau sẽ luôn có những điểm không tương đồng. Việc sẵn sàng lắng nghe, học hỏi và chấp nhận những khác biệt chính là chìa khóa để tạo nên sự kết nối sâu sắc.
Kiên nhẫn – yếu tố quan trọng trong hành trình tìm bạn đời
Tình yêu không phải là thứ có thể vội vã. Hành trình tìm bạn đời có thể kéo dài và đầy thử thách. Đôi khi, chúng ta có thể cảm thấy nản lòng khi mối quan hệ không như mong đợi, nhưng điều quan trọng là đừng từ bỏ. Kiên nhẫn và niềm tin rằng mỗi mối quan hệ sẽ mang lại cho bạn những bài học quý giá sẽ giúp bạn trở nên mạnh mẽ hơn.
Những lần bạn cảm thấy lạc lối hay mệt mỏi, hãy nhớ rằng hành trình này không phải là về việc đi nhanh hay chậm, mà là về việc tìm đúng người. Khi bạn kiên nhẫn, cơ hội để bạn gặp được người phù hợp và xây dựng một mối quan hệ lâu dài sẽ lớn hơn.
Cảm xúc và lý trí trong tình yêu – cân bằng để tìm thấy sự bền vững
Tình yêu là sự pha trộn giữa cảm xúc và lý trí. Trong quá trình tìm bạn đời, có những lúc trái tim dẫn dắt bạn đến những quyết định táo bạo, nhưng đôi khi bạn cần để lý trí can thiệp. Sự cân bằng này sẽ giúp bạn có cái nhìn rõ ràng hơn về người đối diện, tránh để cảm xúc chi phối hoàn toàn khiến bạn bỏ qua những tín hiệu không tốt trong mối quan hệ.
Một mối quan hệ bền vững cần có sự cân bằng giữa niềm đam mê và sự thực tế. Hãy lắng nghe trái tim, nhưng đừng quên đánh giá mọi thứ bằng đôi mắt sáng suốt của lý trí.
Kết nối với những giá trị chung
Khi tìm bạn đời, ngoài sự tương thích về sở thích hay cá tính, việc hai người có cùng chia sẻ những giá trị chung là một yếu tố quan trọng để mối quan hệ phát triển lâu dài. Những giá trị về gia đình, sự nghiệp, quan điểm sống và cách xử lý các vấn đề trong cuộc sống là những điều cần được thảo luận và tìm hiểu kỹ lưỡng khi bắt đầu một mối quan hệ nghiêm túc.
Hãy tìm người mà bạn cảm thấy có thể cùng nhau phát triển và hỗ trợ nhau trong cuộc sống. Một mối quan hệ bền vững không chỉ là về tình yêu, mà còn là về sự chia sẻ những mục tiêu, ước mơ và những giá trị cốt lõi trong cuộc sống.
Lời kết
Hành trình tìm bạn đời là một hành trình dài và đầy thử thách, nhưng cũng là một trong những trải nghiệm quý giá nhất trong cuộc đời mỗi người. Từ việc hiểu rõ bản thân, kiên nhẫn và luôn chân thành trong mọi mối quan hệ, bạn sẽ dần tìm thấy một người đồng hành thực sự, người mà bạn có thể chia sẻ cuộc sống và cùng nhau bước đi trên con đường phía trước. Hãy để hopdongtinhyeu.vn đồng hành cùng bạn trên chặng đường từ trái tim tới trái tim.
Chúc bạn may mắn trên hành trình từ trái tim đến trái tim!
Ở Seoul, nếu Myeongdong là thiên đường mua sắm, Gangnam là nơi tập trung tầng lớp thượng lưu, thì Itaewon được biết đến là nơi khu phố ăn chơi nổi tiếng, sôi động bậc nhất ở xứ kim chi. Khu vực này là về cuộc sống về đêm vì đây là lúc nó trở nên sống động. Rộn ràng và ồn ào vào ban đêm với người nước ngoài và người dân địa phương.
Bạn cũng sẽ tìm thấy ở đây nhiều hơn bất kỳ khu vực nào khác, một loạt các món ăn nhanh Quốc tế từ thịt nướng doner đến nhà hàng Thổ Nhĩ Kỳ và hơn thế nữa. Nhiều khu vực là rác rưởi nhưng nó có một sự rung cảm tốt. Nếu cuộc sống về đêm là những gì bạn muốn, hãy đến đây. Nếu bạn muốn một khu vực thượng lưu và đích thực hơn, hãy đến một nơi khác.
Thế nhưng, thảm kịch đã xảy ra với Itaewon vào đêm qua, thứ 7, ngày 29/10/2022
Vụ giẫm đạp xảy ra tại lễ hội Halloween ở quận Iteawon, thủ đô Seoul, đêm 29/10, khi đám đông dồn vào một con hẻm hẹp và dốc cạnh khách sạn Hamilton. Giới chức chưa công bố nguyên nhân khiến đám đông xô đẩy và giẫm đạp tại con hẻm này.
Lễ hội ước tính có khoảng 100.000 người tham gia, sự kiện lớn nhất tại Hàn Quốc trong nhiều năm, kể từ khi các biện pháp hạn chế ngăn Covid-19 được nới lỏng vài tháng trước.
Theo Naver đưa tin, hiện đã có 151 người thiệt mạng, trong đó có 19 người nước ngoài. Tin buồn với người Việt chúng ta, trong danh sách này có.
사망자 女 97명·男 54명…중상자 19명 중 추가 사망 가능
외국인도 19명 포함…2014년 세월호 참사 이후 최악 피해
Tổng hợp
Thêm
Bạn cũng sẽ tìm thấy ở đây nhiều hơn bất kỳ khu vực nào khác, một loạt các món ăn nhanh Quốc tế từ thịt nướng doner đến nhà hàng Thổ Nhĩ Kỳ và hơn thế nữa. Nhiều khu vực là rác rưởi nhưng nó có một sự rung cảm tốt. Nếu cuộc sống về đêm là những gì bạn muốn, hãy đến đây. Nếu bạn muốn một khu vực thượng lưu và đích thực hơn, hãy đến một nơi khác.
Thế nhưng, thảm kịch đã xảy ra với Itaewon vào đêm qua, thứ 7, ngày 29/10/2022
Vụ giẫm đạp xảy ra tại lễ hội Halloween ở quận Iteawon, thủ đô Seoul, đêm 29/10, khi đám đông dồn vào một con hẻm hẹp và dốc cạnh khách sạn Hamilton. Giới chức chưa công bố nguyên nhân khiến đám đông xô đẩy và giẫm đạp tại con hẻm này.
Lễ hội ước tính có khoảng 100.000 người tham gia, sự kiện lớn nhất tại Hàn Quốc trong nhiều năm, kể từ khi các biện pháp hạn chế ngăn Covid-19 được nới lỏng vài tháng trước.
Theo Naver đưa tin, hiện đã có 151 người thiệt mạng, trong đó có 19 người nước ngoài. Tin buồn với người Việt chúng ta, trong danh sách này có.
사망자 女 97명·男 54명…중상자 19명 중 추가 사망 가능
외국인도 19명 포함…2014년 세월호 참사 이후 최악 피해
Tổng hợp
Nhân sinh có câu:
"Cơm người khổ lắm ai ơi
Đâu như cơm mẹ, chỉ ngồi xuống ăn"
Tôi tin rằng, cuộc sống của chúng ta là một điều thú vị, là một con đường quanh co mà nếu không có bản đồ hay kế hoạch nào sẽ mất phương hướng, một tổ hợp ngọt ngào và đau thương, vấp ngã và đứng dậy, từ bỏ và kiên trì. Trong đoạn đường chênh vênh ấy mỗi người sinh ra trên cõi đời này đều mang trong mình những sứ mạng riêng. Và, tôi cũng tin rằng, trên con đường quanh co ấy của tuổi trẻ, ai cũng từng đam mê, ai cũng từng nhiệt huyết nỗ lực đến cùng dẫu biết mình có thể không làm được. Còn điều gì dũng cảm hơn thế? Kẻ dũng cảm chính là kẻ vẫn chiến đấu đến phút cuối cùng dẫu biết rằng mình sẽ thua. Giống như tác giả Mèo Maverick đã viết trong cuốn "Khi tài năng không theo giấc mơ":
"Khi tài năng không theo kịp giấc mơ, bạn sẽ chọn từ bỏ hay kiên trì trau dồi bản thân để đạt được giấc mơ ấy?"
Chúng ta sinh ra cũng giống như những mầm cây vậy. Chúng ta là những mầm cây, đất là vùng an toàn, chúng ta có thể ở mãi trong vùng an toàn và kết thúc tại đấy, trong khi những người khác không ngừng cố gắng vượt qua đau đớn gian truân mới có thể xuyên qua lớp đất dày cứng, và, một khi đã ra khỏi lớp đất bảo vệ nuôi dưỡng ấy, thứ tiếp theo là ánh sáng mặt trời rực rỡ vĩnh hằng, là những gì tốt đẹp nhất của thế giới bên ngoài mà chưa chắc lòng đất đã có được.
Nếu có ai hỏi tôi: Nỗ lực là gì? Cố gắng là gì? Tôi sẽ không ngần ngại mà hỏi lại họ rằng: "Nỗ lực là gì nếu như không phải là những lần thức đêm làm kế hoạch? Nỗ lực là gì nếu không là những lần nhận được những lời nói cay đắng, đánh giá lệch lạc của những người khác mà vẫn không đầu hàng, bỏ cuộc? Nỗ lực là gì khi cứ đuổi theo một ngôi sao cao xa, xa tầm với nhưng vẫn không từ bỏ?"
Cậu bé Jiro thuở nhỏ mang trong mình ước mơ chinh phục bầu trời, những giấc mơ về máy bay, máy bay mang những giấc mơ tuyệt đẹp, trong sáng đến cuối chân trời, giấc mơ ấy dẫn lối cho ông đến với việc thiết kế nhưng phi cơ. Vậy mà, "Trăm năm trong cõi người ta/Chữ tài chữ mệnh khéo là ghét nhau".
Horikoshi Jiro đã đưa những sáng chế của mình đi vào thử nghiệm và kết quả nhận lại: ông thất bại vô số lần trong những thử nghiệm ấy, và những phát minh mà ông ngày đêm nghiên cứu mãi mãi không được đưa vào sản xuất. Sau những lần chứng kiến cảnh máy bay do mình thiết kế đâm thẳng xuống thảo nguyên và không thể vút qua những đám mây khổng lồ trên bầu trời, ông ấy đã nỗ lực đến thế, chiến đấu không ngừng nghỉ đến thế: thất bại, làm lại, tiếp tục. Trong thời kỳ ấy, ở đất nước ấy, có một người hơn cả vạn người, một người đã vượt qua thời không cũ kỹ của nước Nhật, vượt lên những thất bại, đấu tranh, thách thức để rồi chế tạo ra một chiến đấu cơ huyền thoại cho Đế quốc mặt trời mọc - A6M Zero.
Nếu như ngày đó, Horikoshi Jiro từ bỏ ước mơ, buông xuôi, đầu hàng trước số phận, thì nước Nhật đã không có một thời huy hoàng đến thế, hậu thế sẽ không biết đến một người tuyệt vời đến thế, bản thân Jiro cũng sẽ không thể biết ông có thể làm được những điều đẹp đẽ đến thế - những điều đẹp đẽ kết tinh từ giấc mơ thuở ấu thơ và lòng trung thành với Tổ quốc. Chao ôi! Tuổi trẻ ấy, cuộc đời ấy quả thật quá vĩ đại.
Và rồi sau này, khi Gibli Studio lấy cảm hứng về câu chuyện cuộc đời của ông, cho ra đời bộ phim "The Wind Rises", chúng ta càng thêm trân trọng những cống hiến, những nỗ lực và chúng ta cũng khám phá ra rằng: cuộc sống muôn màu màu vẻ, tự cổ chí kim đều phải chiến đấu, chiến đấu với đối thủ, chiến đấu với số phận, chiến đấu với chính mình.
Thật ra, hai chữ "cố gắng" không phải chỉ trong những câu chuyện to tát lớn lao, ngay cả trong cuộc sống hiện nay, thế hệ trẻ chúng ta cũng đã đang và sẽ cố gắng không ngừng để cống hiên nhiệt huyết, đam mê, tạo nên những giá trị cho cộng đồng. Chúng ta sau này, khi đã đạt được mục tiêu ban đầu đề ra, sẽ nhớ đến những tháng ngày đổ mồ hôi, sôi nước mắt, những tháng ngày gian khổ đó, vô tình đã hun đúc rèn luyện con người bản lĩnh hơn, kiên cường hơn.
Thi vào 10 Trung Học Phổ Thông là một cuộc chiến với sức cạnh tranh vô cùng tàn khốc. Chỉ mấy trang giấy, mấy tiếng đồng hồ nhưng lại quyết định cả cuộc đời của một con người. Năm đó, người bạn A của tôi đã nói sẽ không thi vào 10 mà đi học nghề, một người bạn khác nghe xong tức muốn tăng xông, nhưng chỉ nói mấy câu với bạn A. Tôi nhớ đại khái cuộc đối thoại ấy như thế này:
- Bạn thật sự sẽ đi học nghề à?
- Thật chứ sao không
- Đã thử chưa mà biết
- Thật sự, không cần thử cũng biết, ai nhìn vào cũng sẽ thấy tôi không thể thi.
- Bạn là một đứa ngốc. Nhưng không đến mức quá ngốc không biết gì. Nên là, cứ đi thi đi.
- Thi rồi trượt, lúc ấy mới nhục. Học hành vất vả như thế cuối cùng lại không có kết quả gì. Bạn nói xem có đáng không?
- Bạn hỏi tôi có đáng không? Tôi cảm thấy đáng. Suy cho cùng bạn cũng không bỏ cuộc ngay từ đầu, sau này nhìn lại cũng sẽ không hối hận. Đi học nghề không phải xấu, nhưng đó là lựa chọn của người không đủ sức thi vào 10, sức bạn thi được, tại sao không thử một lần, hơn nữa cũng không mất gì.
- Thật là...Tôi nên làm gì đây?
- Cuộc đời của bạn chẳng phải là do bạn quyết định hay sao?
Lời khuyên kiểu cũ, cách nói cũng không mới nhưng sức mạnh của ngôn từ thật rất lớn, có thể giúp thay đỗi góc nhìn của cả vấn đề. Sau này tôi tự hỏi, người đưa ra lời khuyên cho người khác một cách chín chắn như vậy, trong cuộc sống, rốt cuộc đã phải trải qua những thăng trầm nào đây?
Để tạo nên một giá trị, đầu tiên bao giờ cũng là bắt tay làm, sau đó là quá trình cuối cùng mới là kết quả. Tôi tin rằng, trong số ba thứ trên, quá trình luôn là điều tuyệt vời và đẹp đẽ hơn cả. Bạn trồng một cái cây, ngày ngày chăm bón tưới nước để ý cái cây ấy, sau này rèn luyện cho bạn tính kiên trì, bền bỉ. Bạn bắt đầu nuôi thú cưng, ngày ngày đi học đi làm về có nó chào đón, sau này rèn luyện cho bạn tình cảm thương yêu trân trọng những gì bạn có. Bạn kiên trì đọc, viết lách, sau này rèn luyện cho bạn tâm hồn phong phú, tấm lòng bao dung.
Lư Tư Hạo từng viết: "Đứa bé muốn hái sao, cô độc là môn học bắt buộc của chúng, ta không sợ chính mình nỗ lực rồi không ưu tú, ta chỉ sợ người ưu tú hơn ta còn nỗ lực hơn ta". Trong nhận định này, hình ảnh đứa bé hái sao đã phần nào khắc họa con người ta trong những phút giây cố gắng vì đam mê, ước mơ đang sáng lấp lánh kia, và khi đó, con người lại phải đối mặt với cô đơn, đó là cái giá phải trả: mất đi một vài người bạn, mất đi một vài thứ quan trọng...
Và, vế sau của nhận định: người ưu tú hơn ta còn nỗ lực hơn ta - kiên trì trau dồi bản thân trong lĩnh vực của mình, làm việc với quyết tâm cao độ như thế, hy sinh, đánh đổi mất mát khôn cùng đến khi nhân lại kết quả nhận ra mình vẫn chưa phải người giỏi nhất, đó mới là điều đáng sợ, bởi vì, khi đó có người vì điều đó mà ngày càng vươn lên, kiên trì gọt giũa bản thân,tiếp tục không ngừng cố gắng, lại cũng có người không còn động lực nhiệt huyết ban đầu, từ bỏ giấc mơ - đầu nguồn cho mọi dòng thác bản lĩnh và ý chí. Vì vậy, nếu như chưa ưu tú bằng người khác ta lại càng phải hy sinh, buông bỏ, chấp nhận, cố gắng, chỉ sợ chưa cố gắng mà đã nản lòng, chưa tiến lên đã muốn ngã xuống, làm nền cho người khác tỏa sáng. Họ giỏi hơn ta mà họ còn cố gắng không ngừng, ta lấy cớ gì mà đình trệ, lười biếng?
Nhưng câu hỏi đặt ra là: "Liệu trên đời này, chỉ cần cố gắng là có được mọi thứ mình muốn"?
Đó là một câu hỏi khó trả lời. Năm bạn mười mấy tuổi đơn phương một người, cố gắng theo đuổi họ nhưng kết thúc vẫn là không có được, câu trả lời cho câu hỏi trên là: không. Bạn tham gia một cuộc thi, đối thủ của bạn nhờ có tiền, gia thế và mối quan hệ mà thắng bạn một cách bẩn thỉu, câu trả lời cho câu hỏi trên cũng là: không.
Cây thường xuân trong "Chiếc lá cuối cùng", cái cây có chiếc lá mang trong mình trọng trách, nghĩa vụ lớn lao, chiếc lá mang trong mình sinh mệnh của một con người. Vào đêm mưa bão ấy, chiếc lá kia đã rụng xuống, chắc chắn đã rụng xuống. Chiếc lá của cuối cùng ấy đã không hoàn thành trọng trách và nghĩa vụ của mình, nhưng nếu nó không rụng xuống mà lay lắt trên cành cây trơ trọi chỉ để kéo dài sinh mệnh kia trong vô vọng thì thà rằng rụng xuống để một chiếc lá khác được dựng lên không phải sẽ tốt hơn sao, mà chiếc lá kia là một chiếc lá giữa tình người với người, một chiếc lá kiệt tác cuối cùng, đúc kết từ tình yêu đồng loại và nỗi khát khao cống hiến.
Trong trường hợp này, cần hiểu: đôi khi cố gắng không có được một thứ nhưng lại là cơ hội để ta nhìn nhận lại mọi thứ, bản thân, mục tiêu, kết quả đã đạt được để từ đó chọn cho mình một hướng đi mới phù hợp hơn, giống như chiếc là bằng màu vẽ kia, sau cùng để lại một giá trị vĩnh viễn vô ngần: là một sinh mệnh, một sự sống.
Chạy theo ánh hào quang của hai chữ "nỗ lực", người ta hô hào, khoe mẽ mình chăm chỉ làm việc như thế nào, thức khuya dậy sớm ra sao, chia sẻ lên mạng xã hội để rồi vô thức không biết mình bị cuốn theo những tương tác vô thực mà mạng xã hội mang lại, còn thực tế vẫn chưa có vấn đề gì được giải quyết trọn vẹn. Lại có những người lưu một đống video truyền cảm hứng, truyền động lực, đăng kí biết bao nhiêu khóa học kỹ năng, nhưng không bao giờ mở ra xem, đến lúc học lại viện cớ này nọ. Cứ tự nhủ bản thân phải làm cái này cái kia nhưng lại không chịu bắt tay vào hành động, đầu tư thời gian, tập trung suy nghĩ, như thế chính là: nỗ lực ảo.
Nhạc sĩ Trần Lập từng viết:"Chẳng chặng đường nào trải bước trên hoa hồng, bàn chân cũng thấm đau vì những mũi gai" (Đường đến ngày vinh quang). Khi nhìn thấy một người đi trên con đường trải đầy hoa hồng, người đứng nhìn từ xa, dù ngưỡng mộ hay đố kỵ ghen ghét, đều chỉ nhìn thấy con đường ấy được trải đầy hoa hồng mà không biết bàn chân đi trên con đường ấy đang đẫm máu vì những chiếc gai nhọn, những chiếc gai ấy giấu mình, ẩn khuất sâu mãi bên trong khiến cho người ngoài nhìn vào không thể nhìn thấy được.
Cố gắng nỗ lực cũng vậy, đi trên con đường nỗ lực ảo sẽ chẳng có mũi gai nào làm chảy máu chân ta nhưng cũng sẽ không có hoa thơm quả ngọt ở cuối con đường, người khác sẽ chỉ nhớ đến bạn trong một khoảnh khắc. Khi đi trên con đường của sự nỗ lực không những dẫm phải nhiều chông gai mà có khi còn không được ai nhớ đến, có điều, khi đi trên con đường ấy, một khi đã cố gắng hết sức kết quả nhận lại sẽ tuyệt vời đến thế nào đây?
Nỗ lực ảo thì chẳng có giá trị thật nào được tạo ra. Giá trị đích thực đến từ những cố gắng đích thực.
Sự cố gắng nỗ lực của bạn ngày hôm nay giống như ngọn đèn le lói, như chú đom đóm nhỏ trong đêm, sự cố gắng ấy, nếu như vẫn đang bị bóng đêm bao phủ, không sao đâu, kiên trì duy trì ngọn đèn ấy, biết đấu nó lại là vật định hướng cho một ai đó lạc giữa bóng đêm. Sự cố gắng của bạn hôm nay, vì chính bản thân bạn ngày mai, sự cố gắng ấy cũng có thể đang âm thầm cổ vũ, truyền cảm hứng cho người khác. Jack Ma có một câu nói thế này: "Ngày hôm nay khó khăn đấy, ngày mai sẽ còn tồi tệ hơn, nhưng ngày sau ngày mai sẽ là nắng ấm. Nếu ngày mai bạn bỏ cuộc, bạn sẽ không bao giờ thấy nắng trời.". Vậy nên, cố lên nhé dù kết quả cuối cùng có là gì, bởi vì...
Chúng ta, dù sao cũng đã không ngừng cố gắng
Thêm
"Cơm người khổ lắm ai ơi
Đâu như cơm mẹ, chỉ ngồi xuống ăn"
Tôi tin rằng, cuộc sống của chúng ta là một điều thú vị, là một con đường quanh co mà nếu không có bản đồ hay kế hoạch nào sẽ mất phương hướng, một tổ hợp ngọt ngào và đau thương, vấp ngã và đứng dậy, từ bỏ và kiên trì. Trong đoạn đường chênh vênh ấy mỗi người sinh ra trên cõi đời này đều mang trong mình những sứ mạng riêng. Và, tôi cũng tin rằng, trên con đường quanh co ấy của tuổi trẻ, ai cũng từng đam mê, ai cũng từng nhiệt huyết nỗ lực đến cùng dẫu biết mình có thể không làm được. Còn điều gì dũng cảm hơn thế? Kẻ dũng cảm chính là kẻ vẫn chiến đấu đến phút cuối cùng dẫu biết rằng mình sẽ thua. Giống như tác giả Mèo Maverick đã viết trong cuốn "Khi tài năng không theo giấc mơ":
"Khi tài năng không theo kịp giấc mơ, bạn sẽ chọn từ bỏ hay kiên trì trau dồi bản thân để đạt được giấc mơ ấy?"
Chúng ta sinh ra cũng giống như những mầm cây vậy. Chúng ta là những mầm cây, đất là vùng an toàn, chúng ta có thể ở mãi trong vùng an toàn và kết thúc tại đấy, trong khi những người khác không ngừng cố gắng vượt qua đau đớn gian truân mới có thể xuyên qua lớp đất dày cứng, và, một khi đã ra khỏi lớp đất bảo vệ nuôi dưỡng ấy, thứ tiếp theo là ánh sáng mặt trời rực rỡ vĩnh hằng, là những gì tốt đẹp nhất của thế giới bên ngoài mà chưa chắc lòng đất đã có được.
Nếu có ai hỏi tôi: Nỗ lực là gì? Cố gắng là gì? Tôi sẽ không ngần ngại mà hỏi lại họ rằng: "Nỗ lực là gì nếu như không phải là những lần thức đêm làm kế hoạch? Nỗ lực là gì nếu không là những lần nhận được những lời nói cay đắng, đánh giá lệch lạc của những người khác mà vẫn không đầu hàng, bỏ cuộc? Nỗ lực là gì khi cứ đuổi theo một ngôi sao cao xa, xa tầm với nhưng vẫn không từ bỏ?"
Cậu bé Jiro thuở nhỏ mang trong mình ước mơ chinh phục bầu trời, những giấc mơ về máy bay, máy bay mang những giấc mơ tuyệt đẹp, trong sáng đến cuối chân trời, giấc mơ ấy dẫn lối cho ông đến với việc thiết kế nhưng phi cơ. Vậy mà, "Trăm năm trong cõi người ta/Chữ tài chữ mệnh khéo là ghét nhau".
Horikoshi Jiro đã đưa những sáng chế của mình đi vào thử nghiệm và kết quả nhận lại: ông thất bại vô số lần trong những thử nghiệm ấy, và những phát minh mà ông ngày đêm nghiên cứu mãi mãi không được đưa vào sản xuất. Sau những lần chứng kiến cảnh máy bay do mình thiết kế đâm thẳng xuống thảo nguyên và không thể vút qua những đám mây khổng lồ trên bầu trời, ông ấy đã nỗ lực đến thế, chiến đấu không ngừng nghỉ đến thế: thất bại, làm lại, tiếp tục. Trong thời kỳ ấy, ở đất nước ấy, có một người hơn cả vạn người, một người đã vượt qua thời không cũ kỹ của nước Nhật, vượt lên những thất bại, đấu tranh, thách thức để rồi chế tạo ra một chiến đấu cơ huyền thoại cho Đế quốc mặt trời mọc - A6M Zero.
Nếu như ngày đó, Horikoshi Jiro từ bỏ ước mơ, buông xuôi, đầu hàng trước số phận, thì nước Nhật đã không có một thời huy hoàng đến thế, hậu thế sẽ không biết đến một người tuyệt vời đến thế, bản thân Jiro cũng sẽ không thể biết ông có thể làm được những điều đẹp đẽ đến thế - những điều đẹp đẽ kết tinh từ giấc mơ thuở ấu thơ và lòng trung thành với Tổ quốc. Chao ôi! Tuổi trẻ ấy, cuộc đời ấy quả thật quá vĩ đại.
Và rồi sau này, khi Gibli Studio lấy cảm hứng về câu chuyện cuộc đời của ông, cho ra đời bộ phim "The Wind Rises", chúng ta càng thêm trân trọng những cống hiến, những nỗ lực và chúng ta cũng khám phá ra rằng: cuộc sống muôn màu màu vẻ, tự cổ chí kim đều phải chiến đấu, chiến đấu với đối thủ, chiến đấu với số phận, chiến đấu với chính mình.
Thật ra, hai chữ "cố gắng" không phải chỉ trong những câu chuyện to tát lớn lao, ngay cả trong cuộc sống hiện nay, thế hệ trẻ chúng ta cũng đã đang và sẽ cố gắng không ngừng để cống hiên nhiệt huyết, đam mê, tạo nên những giá trị cho cộng đồng. Chúng ta sau này, khi đã đạt được mục tiêu ban đầu đề ra, sẽ nhớ đến những tháng ngày đổ mồ hôi, sôi nước mắt, những tháng ngày gian khổ đó, vô tình đã hun đúc rèn luyện con người bản lĩnh hơn, kiên cường hơn.
Thi vào 10 Trung Học Phổ Thông là một cuộc chiến với sức cạnh tranh vô cùng tàn khốc. Chỉ mấy trang giấy, mấy tiếng đồng hồ nhưng lại quyết định cả cuộc đời của một con người. Năm đó, người bạn A của tôi đã nói sẽ không thi vào 10 mà đi học nghề, một người bạn khác nghe xong tức muốn tăng xông, nhưng chỉ nói mấy câu với bạn A. Tôi nhớ đại khái cuộc đối thoại ấy như thế này:
- Bạn thật sự sẽ đi học nghề à?
- Thật chứ sao không
- Đã thử chưa mà biết
- Thật sự, không cần thử cũng biết, ai nhìn vào cũng sẽ thấy tôi không thể thi.
- Bạn là một đứa ngốc. Nhưng không đến mức quá ngốc không biết gì. Nên là, cứ đi thi đi.
- Thi rồi trượt, lúc ấy mới nhục. Học hành vất vả như thế cuối cùng lại không có kết quả gì. Bạn nói xem có đáng không?
- Bạn hỏi tôi có đáng không? Tôi cảm thấy đáng. Suy cho cùng bạn cũng không bỏ cuộc ngay từ đầu, sau này nhìn lại cũng sẽ không hối hận. Đi học nghề không phải xấu, nhưng đó là lựa chọn của người không đủ sức thi vào 10, sức bạn thi được, tại sao không thử một lần, hơn nữa cũng không mất gì.
- Thật là...Tôi nên làm gì đây?
- Cuộc đời của bạn chẳng phải là do bạn quyết định hay sao?
Lời khuyên kiểu cũ, cách nói cũng không mới nhưng sức mạnh của ngôn từ thật rất lớn, có thể giúp thay đỗi góc nhìn của cả vấn đề. Sau này tôi tự hỏi, người đưa ra lời khuyên cho người khác một cách chín chắn như vậy, trong cuộc sống, rốt cuộc đã phải trải qua những thăng trầm nào đây?
Để tạo nên một giá trị, đầu tiên bao giờ cũng là bắt tay làm, sau đó là quá trình cuối cùng mới là kết quả. Tôi tin rằng, trong số ba thứ trên, quá trình luôn là điều tuyệt vời và đẹp đẽ hơn cả. Bạn trồng một cái cây, ngày ngày chăm bón tưới nước để ý cái cây ấy, sau này rèn luyện cho bạn tính kiên trì, bền bỉ. Bạn bắt đầu nuôi thú cưng, ngày ngày đi học đi làm về có nó chào đón, sau này rèn luyện cho bạn tình cảm thương yêu trân trọng những gì bạn có. Bạn kiên trì đọc, viết lách, sau này rèn luyện cho bạn tâm hồn phong phú, tấm lòng bao dung.
Lư Tư Hạo từng viết: "Đứa bé muốn hái sao, cô độc là môn học bắt buộc của chúng, ta không sợ chính mình nỗ lực rồi không ưu tú, ta chỉ sợ người ưu tú hơn ta còn nỗ lực hơn ta". Trong nhận định này, hình ảnh đứa bé hái sao đã phần nào khắc họa con người ta trong những phút giây cố gắng vì đam mê, ước mơ đang sáng lấp lánh kia, và khi đó, con người lại phải đối mặt với cô đơn, đó là cái giá phải trả: mất đi một vài người bạn, mất đi một vài thứ quan trọng...
Và, vế sau của nhận định: người ưu tú hơn ta còn nỗ lực hơn ta - kiên trì trau dồi bản thân trong lĩnh vực của mình, làm việc với quyết tâm cao độ như thế, hy sinh, đánh đổi mất mát khôn cùng đến khi nhân lại kết quả nhận ra mình vẫn chưa phải người giỏi nhất, đó mới là điều đáng sợ, bởi vì, khi đó có người vì điều đó mà ngày càng vươn lên, kiên trì gọt giũa bản thân,tiếp tục không ngừng cố gắng, lại cũng có người không còn động lực nhiệt huyết ban đầu, từ bỏ giấc mơ - đầu nguồn cho mọi dòng thác bản lĩnh và ý chí. Vì vậy, nếu như chưa ưu tú bằng người khác ta lại càng phải hy sinh, buông bỏ, chấp nhận, cố gắng, chỉ sợ chưa cố gắng mà đã nản lòng, chưa tiến lên đã muốn ngã xuống, làm nền cho người khác tỏa sáng. Họ giỏi hơn ta mà họ còn cố gắng không ngừng, ta lấy cớ gì mà đình trệ, lười biếng?
Nhưng câu hỏi đặt ra là: "Liệu trên đời này, chỉ cần cố gắng là có được mọi thứ mình muốn"?
Đó là một câu hỏi khó trả lời. Năm bạn mười mấy tuổi đơn phương một người, cố gắng theo đuổi họ nhưng kết thúc vẫn là không có được, câu trả lời cho câu hỏi trên là: không. Bạn tham gia một cuộc thi, đối thủ của bạn nhờ có tiền, gia thế và mối quan hệ mà thắng bạn một cách bẩn thỉu, câu trả lời cho câu hỏi trên cũng là: không.
Cây thường xuân trong "Chiếc lá cuối cùng", cái cây có chiếc lá mang trong mình trọng trách, nghĩa vụ lớn lao, chiếc lá mang trong mình sinh mệnh của một con người. Vào đêm mưa bão ấy, chiếc lá kia đã rụng xuống, chắc chắn đã rụng xuống. Chiếc lá của cuối cùng ấy đã không hoàn thành trọng trách và nghĩa vụ của mình, nhưng nếu nó không rụng xuống mà lay lắt trên cành cây trơ trọi chỉ để kéo dài sinh mệnh kia trong vô vọng thì thà rằng rụng xuống để một chiếc lá khác được dựng lên không phải sẽ tốt hơn sao, mà chiếc lá kia là một chiếc lá giữa tình người với người, một chiếc lá kiệt tác cuối cùng, đúc kết từ tình yêu đồng loại và nỗi khát khao cống hiến.
Trong trường hợp này, cần hiểu: đôi khi cố gắng không có được một thứ nhưng lại là cơ hội để ta nhìn nhận lại mọi thứ, bản thân, mục tiêu, kết quả đã đạt được để từ đó chọn cho mình một hướng đi mới phù hợp hơn, giống như chiếc là bằng màu vẽ kia, sau cùng để lại một giá trị vĩnh viễn vô ngần: là một sinh mệnh, một sự sống.
Chạy theo ánh hào quang của hai chữ "nỗ lực", người ta hô hào, khoe mẽ mình chăm chỉ làm việc như thế nào, thức khuya dậy sớm ra sao, chia sẻ lên mạng xã hội để rồi vô thức không biết mình bị cuốn theo những tương tác vô thực mà mạng xã hội mang lại, còn thực tế vẫn chưa có vấn đề gì được giải quyết trọn vẹn. Lại có những người lưu một đống video truyền cảm hứng, truyền động lực, đăng kí biết bao nhiêu khóa học kỹ năng, nhưng không bao giờ mở ra xem, đến lúc học lại viện cớ này nọ. Cứ tự nhủ bản thân phải làm cái này cái kia nhưng lại không chịu bắt tay vào hành động, đầu tư thời gian, tập trung suy nghĩ, như thế chính là: nỗ lực ảo.
Nhạc sĩ Trần Lập từng viết:"Chẳng chặng đường nào trải bước trên hoa hồng, bàn chân cũng thấm đau vì những mũi gai" (Đường đến ngày vinh quang). Khi nhìn thấy một người đi trên con đường trải đầy hoa hồng, người đứng nhìn từ xa, dù ngưỡng mộ hay đố kỵ ghen ghét, đều chỉ nhìn thấy con đường ấy được trải đầy hoa hồng mà không biết bàn chân đi trên con đường ấy đang đẫm máu vì những chiếc gai nhọn, những chiếc gai ấy giấu mình, ẩn khuất sâu mãi bên trong khiến cho người ngoài nhìn vào không thể nhìn thấy được.
Cố gắng nỗ lực cũng vậy, đi trên con đường nỗ lực ảo sẽ chẳng có mũi gai nào làm chảy máu chân ta nhưng cũng sẽ không có hoa thơm quả ngọt ở cuối con đường, người khác sẽ chỉ nhớ đến bạn trong một khoảnh khắc. Khi đi trên con đường của sự nỗ lực không những dẫm phải nhiều chông gai mà có khi còn không được ai nhớ đến, có điều, khi đi trên con đường ấy, một khi đã cố gắng hết sức kết quả nhận lại sẽ tuyệt vời đến thế nào đây?
Nỗ lực ảo thì chẳng có giá trị thật nào được tạo ra. Giá trị đích thực đến từ những cố gắng đích thực.
Sự cố gắng nỗ lực của bạn ngày hôm nay giống như ngọn đèn le lói, như chú đom đóm nhỏ trong đêm, sự cố gắng ấy, nếu như vẫn đang bị bóng đêm bao phủ, không sao đâu, kiên trì duy trì ngọn đèn ấy, biết đấu nó lại là vật định hướng cho một ai đó lạc giữa bóng đêm. Sự cố gắng của bạn hôm nay, vì chính bản thân bạn ngày mai, sự cố gắng ấy cũng có thể đang âm thầm cổ vũ, truyền cảm hứng cho người khác. Jack Ma có một câu nói thế này: "Ngày hôm nay khó khăn đấy, ngày mai sẽ còn tồi tệ hơn, nhưng ngày sau ngày mai sẽ là nắng ấm. Nếu ngày mai bạn bỏ cuộc, bạn sẽ không bao giờ thấy nắng trời.". Vậy nên, cố lên nhé dù kết quả cuối cùng có là gì, bởi vì...
Chúng ta, dù sao cũng đã không ngừng cố gắng
Làng Nủ bị lũ cuốn trôi
Chỏng chơ đôi dép mách nơi vùi người
Mênh mang bùn đất đỏ tươi
Em nằm chung với những người thân yêu.
Còn đâu vệt khói lam chiều
Mõ trâu lốc cốc, sáo diều vi vu
Còn ai đón tết trung thu
Trăng suông lạnh lẽo, hoang vu thôn làng.
Trường vừa khai giảng trống vang
Tung tăng cười nói xốn xang núi rừng
Thầy cô nghẹn giọng rưng rưng
Điểm danh trò nhỏ chợt dừng tên em.
Bạn bè mãi chẳng thể quên
Bâng khuâng nhìn ghế trống bên cạnh mình
Vụng về nét chữ xinh xinh
Trên trang vở trắng mới tinh ngày đầu.
Ngỡ em chỉ chạy chơi đâu
Học trò lớp một trẻ trâu ấy mà
Chẳng tin em đã đi xa
Nhìn em trong ảnh mắt nhòa xót thương.
Nay mai cuộc sống bình thường
Làng em dựng lại, điểm trường mới xây
Lúa vàng tít tắp chân mây
Em làm tia nắng thơ ngây đến trường.
Thêm
Chỏng chơ đôi dép mách nơi vùi người
Mênh mang bùn đất đỏ tươi
Em nằm chung với những người thân yêu.
Còn đâu vệt khói lam chiều
Mõ trâu lốc cốc, sáo diều vi vu
Còn ai đón tết trung thu
Trăng suông lạnh lẽo, hoang vu thôn làng.
Trường vừa khai giảng trống vang
Tung tăng cười nói xốn xang núi rừng
Thầy cô nghẹn giọng rưng rưng
Điểm danh trò nhỏ chợt dừng tên em.
Bạn bè mãi chẳng thể quên
Bâng khuâng nhìn ghế trống bên cạnh mình
Vụng về nét chữ xinh xinh
Trên trang vở trắng mới tinh ngày đầu.
Ngỡ em chỉ chạy chơi đâu
Học trò lớp một trẻ trâu ấy mà
Chẳng tin em đã đi xa
Nhìn em trong ảnh mắt nhòa xót thương.
Nay mai cuộc sống bình thường
Làng em dựng lại, điểm trường mới xây
Lúa vàng tít tắp chân mây
Em làm tia nắng thơ ngây đến trường.
Trời trung du rực nắng vàng
Bóng mẹ thấp thoáng dọc ngang đồi chè
Cánh cò chấp chới ngọn tre
Gùi chè đầy ắp mẹ về trĩu lưng.
Mái tranh khói bốc lưng chừng
Mõ trâu lốc cốc trập trùng đường thôn
Lung linh đom đóm chập chờn
Đụn rơm lúp xúp, mùa thơm đủ đầy.
Đêm tan, sao lặn vào mây
Gió vươn vai lắc, cỏ đầy sương rơi
Cọ giương tán tựa mặt trời
Thả nắng tíu tít xuống chơi múa xoè.
Tóc luồn khăn vấn tròn xoe
Quết trầu môi cắn chỉ hoe ngấn hồng
Chân quê áo cánh nâu sồng
Mẹ lên nương lúa, gánh gồng nắng theo.
Nắng hồn nhiên thích leo trèo
Hết đu quai nón, lại treo quang trành
Nhảy lò cò, chạy quẩn quanh
Theo mẹ từng bước, chậm, nhanh, chẳng rời.
Nắng tràn lúa trỗ bời bời
Đòng đòng thơm quyện mồ hôi đẫm người
Đồi đầy tựa bát cơm cười
Đất như trải thảm đỏ tươi chân trời...
Thêm
Bóng mẹ thấp thoáng dọc ngang đồi chè
Cánh cò chấp chới ngọn tre
Gùi chè đầy ắp mẹ về trĩu lưng.
Mái tranh khói bốc lưng chừng
Mõ trâu lốc cốc trập trùng đường thôn
Lung linh đom đóm chập chờn
Đụn rơm lúp xúp, mùa thơm đủ đầy.
Đêm tan, sao lặn vào mây
Gió vươn vai lắc, cỏ đầy sương rơi
Cọ giương tán tựa mặt trời
Thả nắng tíu tít xuống chơi múa xoè.
Tóc luồn khăn vấn tròn xoe
Quết trầu môi cắn chỉ hoe ngấn hồng
Chân quê áo cánh nâu sồng
Mẹ lên nương lúa, gánh gồng nắng theo.
Nắng hồn nhiên thích leo trèo
Hết đu quai nón, lại treo quang trành
Nhảy lò cò, chạy quẩn quanh
Theo mẹ từng bước, chậm, nhanh, chẳng rời.
Nắng tràn lúa trỗ bời bời
Đòng đòng thơm quyện mồ hôi đẫm người
Đồi đầy tựa bát cơm cười
Đất như trải thảm đỏ tươi chân trời...
Đề bài:
Câu 1: Nghị luận xã hội (8,0 điểm)
Người xưa có câu "Hữu xạ tự nhiên hương". Quan điểm trên gợi cho anh/ chị suy nghĩ gì về việc xây dựng hình ảnh bản thân trong cuộc sống hiện nay?
Câu 2: Nghị luận văn học (12,0 điểm)
Có ý kiến cho rằng: "Viết văn, cũng chừng ấy ký tự, chừng ấy con chữ, mỗi nhà văn sáng tạo ra một thế giới của riêng mình. Thế giới của riêng mình nhưng lại không chỉ cho riêng mình".
Bằng hiểu biết và trải nghiệm văn học, anh/ chị hãy trình bày suy nghĩ của mình về ý kiến trên.
Bài làm:
Câu 1:
“Này bông hoa hồng
Giá trị của mày chỉ là khoảnh khắc
Ai biết mày khi đang kết nụ
Ai biết mày khi mày úa tàn
Ôi hoa hồng, hoa hồng
Phút giây này thật tuyệt vời”
(“Mưa Nhã Nam” - Nguyễn Huy Thiệp)
“Phút giây này” chính là thời khắc bông hoa nở ra với toàn bộ sắc hương, là thời khắc một con người tỏa sáng với toàn bộ giá trị sống, tất cả chỉ là một khoảnh khắc, một cơ hội, trong một cuộc đời hữu hạn. Nhận thức được điều ấy, con người khao khát được đem toàn bộ giá trị của mình đến với cuộc đời, khao khát tài năng và phẩm chất của mình được sống trong sự trân trọng của người khác. Người xưa đã có thể yên tâm rằng: “Hữu xạ tự nhiên hương”, thế nhưng cho đến ngày hôm nay, chúng ta vẫn bị thúc giục bởi nhu cầu tìm cách chứng tỏ giá trị sống của mình với cuộc đời…
Người xưa đã sống với niềm tin chắc chắn rằng tài năng lớn lao và cốt cách phi thường tất yếu sẽ được nâng niu và trân trọng, sẽ tìm thấy cơ hội để tỏa sáng trong cuộc đời với toàn bộ giá trị: “Hữu xạ tự nhiên hương” - tài năng ấy, cốt cách ấy, “hương thơm” ấy tất yếu sẽ tỏa ngát trong cuộc đời, sẽ tìm thấy cơ hội để phát huy mọi giá trị, tô điểm cho cuộc đời và “sống” trong sự trân trọng của người. Điều ấy đến một cách “tự nhiên” - tự thân, không cần sự tác động từ bên ngoài, không cần bất kì một yếu tố nào khác ngoài những năng lực, phẩm chất, giá trị, “hương thơm” sẵn có. Thế nhưng, con người hiện đại lại sống trong một nhận thức khác: chúng ta có nhu cầu “xây dựng hình ảnh bản thân” - chúng ta cảm thấy cần phải làm cho người khác biết đến phẩm chất, năng lực, giá trị của mình, cần tạo điều kiện thuận lợi để giá trị của bản thân được chú trọng bởi người khác. Người xưa tin rằng năng lực và phẩm chất thực sự sẽ gặp được cơ hội để tỏa sáng. Con người thời nay lại cảm thấy cần phải tự tạo cơ hội cho sự tỏa sáng ấy, phải làm cho năng lực và phẩm chất của mình được người khác biết đến.
Tài năng to lớn khó lòng bị xã hội bỏ qua. Trong mọi hoàn cảnh, đặc biệt trong những thời kì hòa bình, ổn định, trong những xã hội đang trên bước đường tiến tới văn minh, tài năng ấy, phẩm chất ấy luôn có cơ hội để được tỏa sáng và nâng niu, trân trọng. Các triều đại trong lịch sử đều khẳng định coi “hiền tài là nguyên khí quốc gia”, các chính phủ, thậm chí cả các tổ chức và doanh nghiệp cũng thường đề ra hàng loạt chính sách “đãi ngộ nhân tài”. Trong những môi trường như vậy, tài năng và phẩm chất đáng trọng dễ dàng tìm thấy cơ hội để nảy nở, để phát huy trọn vẹn mọi giá trị của mình. Tại nước Ý thời Phục hưng, dưới sự ưu đãi của các nhà bảo trợ giàu có và quyền lực, Michelangelo và Da Vinci vươn lên thành những đỉnh cao. Tại kinh thành Vienna của văn chương và âm nhạc, tài năng của Mozart và Beethoven được tỏa sáng rực rỡ. Ngay cả trong những thời kì kém thuận lợi hơn, tài năng vẫn có cơ hội để được đánh thức, vươn lên và tỏa sáng giữa bóng tối, như một sức mạnh để cải tạo hoàn cảnh. Chính trong sự cai trị tàn bạo của Taliban, Malala Yousafzai vươn lên trở thành tiếng nói đại diện cho hàng triệu phụ nữ và trẻ em gái không được đi học tại quê hương cô, một tiếng nói với khát khao thay đổi cả thế giới… Chỉ cần năng lực và phẩm chất còn trong con người như một thứ hương thơm, nó sẽ tìm thấy cơ hội, sẽ được đánh thức để tỏa lan trong cuộc đời…
Nhưng tài năng cũng có thể sẽ ngủ say, và cái Đẹp cũng sẽ bị tổn hại nếu bị lãng quên như cỏ mọc hoang, không được ai biết tới, không được trân trọng và đánh giá đúng mức. Sự sống hữu hạn khiến cho con người không thể chờ hàng nghìn thế kỉ trong bóng tối đến ngày mình được người khác “phát hiện” ra. Hoàn cảnh ấy làm nảy sinh ở con người nhu cầu xây dựng hình ảnh cho bản thân mình, tạo ra cơ hội, tạo ra điều kiện thuận lợi cho sự tỏa sáng của chính mình. Xã hội hiện đại làm con người ta sống trong những cuộc cạnh tranh dữ dội giữa các giá trị để tranh giành vị trí trong cuộc đời. Đó là xã hội của những người tiêu dùng, là nơi các doanh nghiệp phải tìm mọi cách chứng tỏ giá trị sản phẩm của mình. Có một tác giả đã nói thẳng thừng: chúng ta là các “nhãn hàng”, cần tìm cách “quảng bá” mình, phải tạo những điều kiện thuận lợi nhất để giá trị của bản thân được đón nhận, phải tự tạo ra cơ hội, như cách Picasso bỏ tiền thuê sinh viên đến từng hiệu tranh để hỏi: “Ở đây có bán tranh của Picasso không ?”
Nhưng tất cả những việc làm ấy đều là chính đáng, khi chúng ta có trong mình những năng lực đang ngủ yên. Tài năng ấy, phẩm chất ấy xứng đáng nhận được cơ hội, xứng đáng được nâng niu và trân trọng, cần những điều kiện thuận lợi để phát triển đến tận cùng, tận độ. Cần phải nhắc lại rằng: Michelangelo và Da Vinci, Mozart và Beethoven đều gặp những điều kiện thuận lợi để thiên tài bẩm sinh trong họ được khai phá, được bồi dưỡng và nảy nở. Xây dựng hình ảnh cho bản thân là cách để mỗi cá nhân tự tạo cho mình những điều kiện thuận lợi như vậy, tự mở cho mình một con đường đi tới ánh sáng. Tại thị trấn nọ, có một người đàn ông sống bằng nghề chơi piano trong quán rượu. Cuộc sống của anh ta đã có thể cứ tiếp diễn đều đặn như vậy nếu một ngày nọ một ông khách quên không đòi được nghe anh hát. Anh nhạc công piano ban đầu từ chối, anh vẫn luôn tin rằng mình không biết hát. Nhưng sự bướng bỉnh của ông khách kia đã khiến anh phải miễn cưỡng hát một bài. Và sau bài hát ấy, cuộc đời anh thay đổi hoàn toàn. Anh là Nat King Cole - một ca sĩ đã bán được hàng triệu đĩa hát và được cả tổng thống Mĩ mời đến biểu diễn. Tài năng vĩ đại ấy suýt chút nữa không bao giờ được biết đến nếu không nhờ một chút may mắn. Bằng khả năng xây dựng hình ảnh cho bản thân, chúng ta có khả năng tự tạo cho mình vận may ấy, với một chút tự tin để phô bày năng lực của mình với người khác, với một chút chủ động, để ta tự xem xét lại mình và biết được đâu là những tiềm năng đang ngủ quên…
Nhưng tất cả những hình ảnh tốt đẹp ta tự tạo dựng cho mình đều có thể trở thành vô nghĩa và nực cười nếu chúng không đi kèm với một giá trị tương xứng. Khi ấy những lời lẽ to lớn nhất sẽ biến thành sự dối trá đến nực cười, nếu như không là biểu biện của sự ảo tưởng về giá trị thực tế của bản thân. Khi ấy, chúng ta không những làm cho mình trở nên tồi tệ, mà còn làm tổn thương lòng tin nơi người khác. Khi đại dịch qua đi và những tấm màn che giấu sự thật bị vạch ra, chúng ta đã thấy sự thật xấu xí đằng sau những hình ảnh đẹp đẽ được gán cho những chuyến bay “giải cứu” đồng bào, những kit xét nghiệm… Và mọi hình ảnh đẹp đẽ đều trở thành vô nghĩa…
Người xưa chấp nhận một đời sống chịu sự cương tỏa của “thiên mệnh”, chấp nhận sống trong những chức phận đã được xã hội định sẵn. Điều này đem lại một sự yên tâm rằng tài năng đã được sắp đặt sẵn cơ hội để tỏa sáng, để Lí Bạch để có thể phóng túng: “Trời sinh ra ta có tài ắt sẽ được trọng dụng/Ngàn vàng tiêu hết rồi sẽ có trở lại” (“Tương tiến tửu”). Ngay cả khi tài năng và phẩm chất không có cơ hội được bộc lộ, con người cũng đành ngậm ngùi chấp nhận mệnh trời: “Thời lai đồ điếu thành công dị/Vận khứ anh hùng ẩm hận đa” (Đặng Dung). Nhưng thế giới của chúng ta ngày hôm nay vẫn đang biến đổi, chuyển dịch từng giây phút một, chúng ta chưa biết hết cuộc đời sẽ đưa mình tới những phương trời nào. Điều đó khiến chúng ta mất đi sự yên tâm của người xưa, nhưng có được vị thế chủ động nắm giữ cuộc đời mình, có sự tự tin để tiến về phía trước, kiến tạo giá trị mà bản thân mong muốn, tự nắm bắt cơ hội cho sự tỏa sáng của chính mình.
Có những đóa hoa vẫn âm thầm luyện sắc ủ hương trong bóng tối, chúng nở trong thầm lặng, vẻ đẹp ấy không ai biết đến, nhưng có ngày sẽ lộ diện để chinh phục trái tim tất cả. Van Gogh vẫn miệt mài vẽ khi tất cả mọi người vẫn chỉ thấy ở ông một kẻ điên rồ bất tài, để ngày hôm nay, chúng ta đã trả lại cho ông vị trí của thiên tài mà ông xứng đáng. Trước khi xây dựng hình ảnh của mình trong thế giới, những tài năng lớn có thể đã chờ đợi rất lâu trong bóng tối. “Chờ” ở đây không có nghĩa là không làm gì cả, “chờ đợi” là cho bản thân đủ thời gian và cơ hội để trưởng thành, để bồi đắp tài năng và cốt cách, chờ ngày bừng nở trong cuộc đời. Đó không chỉ là hành trình của trí tuệ và hiểu biết, mà còn là hành trình của bản lĩnh và can đảm, can đảm để vươn tới ánh sáng từ trong bóng tối…
Nhờ đó, mặc cho những biến đổi của thế giới, chúng ta, thầm lặng nhưng bền bỉ, vẫn luôn tiến về phía trước, trong sự sống của ta có những giá trị vẫn đang chờ được tỏa sáng…
Câu 2:
Marcel Proust tuyên bố: Mỗi lần một nghệ sĩ lớn xuất hiện sẽ là một lần thế giới được tạo lập lại. Dường như sáng tạo nghệ thuật đã đem cho nhà văn quyền năng của một Đấng sáng tạo - quyền năng để tạo ra một thế giới của riêng mình. Nhưng với vị thế của một “Đấng sáng tạo” như vậy, liệu người nghệ sĩ có tham vọng tự tách mình khỏi loài người ? Hay thực chất, thế giới riêng ấy đến cuối cùng vẫn sẽ quay trở lại với cuộc đời: “Viết văn, cũng chừng ấy kí tự, từng ấy con chữ, mỗi nhà văn sáng tạo ra một thế giới của riêng mình. Thế giới của riêng mình nhưng lại không chỉ cho riêng mình”.
Nhà văn - đó là người nghệ sĩ trong lĩnh vực văn chương. Công việc và phương thức lao động của người nghệ sĩ ấy chính là “sáng tạo” - khai sinh, đem lại một điều gì mới mẻ, nó không trùng lặp với những gì đã có, nó mang đậm dấu ấn cá nhân của người đã tạo nên nó. Năng lực sáng tạo trong nghệ thuật giúp cho nhà văn tạo ra cả một “thế giới của riêng mình” - một thế giới nghệ thuật mới không còn trùng khít với hiện thực và cũng không trùng khít với những thế giới nghệ thuật khác. Và mỗi nhà văn đều có khả năng tạo ra một thế giới riêng như vậy, chỉ từ “chừng ấy kí tự, từng ấy con chữ” - từ những vật liệu có giới hạn - điều đó cho thấy năng lực sáng tạo ở mỗi nhà văn là vô cùng to lớn, đến mức ngay cả khi chỉ sáng tạo từ những chất liệu mà ai cũng sử dụng, chỉ xuất phát từ hiện thực quanh mình, một nhà văn tài năng vẫn đủ sức tạo ra cho mình cả một thế giới riêng. Nhưng thế giới riêng ấy không phải chỉ ra đời cho riêng nhà văn - nó không phải là thế giới chỉ dành riêng cho nhà văn, không phải chỉ có ý nghĩa với một mình nhà văn, mà còn có thể có giá trị cho cả cuộc đời, cho tất cả mọi người, cho toàn nhân loại. Bằng khả năng sáng tạo, nhà văn xây dựng nên cho mình cả một thế giới riêng. Một thế giới của riêng nhà văn, nhưng tuyệt nhiên không làm cho nhà văn xa rời loài người…
Quyền năng sáng tạo của nhà văn là vô cùng to lớn. Ngay cả khi chỉ viết với “từng ấy kí tự, từng ấy con chữ”, “từng ấy” hiện thực, “từng ấy” đề tài, mỗi nhà văn tài năng vẫn đủ sức tạo ra cho mình cả một thế giới riêng không trùng lặp. Cá tính sáng tạo đòi được nói tiếng nói riêng của nó, biểu đạt cách cảm, cách nhìn, cách nghĩ riêng của nó - tiếng nói riêng, cái nhìn riêng ấy làm biến đổi hoàn toàn hiện thực theo mong muốn riêng của nhà văn. Vì vậy, ngay cả khi chỉ viết về cùng một hiện thực, khai thác một đề tài, mỗi cá tính lớn vẫn có khả năng tạo ra một thế giới của riêng mình, nói tiếng nói của mình, bộc lộ xúc cảm và cách nhìn của mình. Vầng trăng có của riêng ai, cả trong thơ lẫn trong đời, thế nhưng vầng trăng “nằm sóng soãi trên cành liễu đợi gió đông về để lả lơi” đã trở thành của riêng Hàn Mặc Tử. Thi sĩ còn chẳng ngần ngại khẳng định “chủ quyền” cá nhân đối với vầng trăng: “Ai mua trăng tôi bán trăng cho”. Buổi chiều trong thơ đã được mặc định quy ước là thời gian của nỗi buồn, nỗi nhớ, của những tâm tình. Nhưng tâm tình của cô gái đi lấy chồng xa trong buổi chiều “trông về quê mẹ” của ca dao nào giống nỗi nhớ quê của Thôi Hiệu nơi lầu Hoàng Hạc. Buổi chiều “dắng dỏi cầm ve lầu tịch dương” êm ả, tươi vui của Nguyễn Trãi khác hẳn buổi chiều “chim hôm thoi thót về rừng” đầy bồn chồn, bất an của Nguyễn Du. Buổi “chiều mộng” “hòa thơ trên nhánh duyên” đầm ấm, tình tứ của Xuân Diệu không giống buổi chiều “nắng chia nửa bãi” lạnh lẽo, cô quạnh của Huy Cận. Buổi “chiều Âu Lâu” náo động kí ức, chập chờn dư vang, dư ảnh “bóng chữ” của Lê Đạt không giống “buổi chiều sao vỡ vào chuông giáo đường” khủng hoảng, đổ vỡ của Thanh Tâm Tuyền. Hiện thực trong đó ta đang sống, thế giới thực mà ta đã quá quen thuộc không ngừng được tái sinh để trở thành những thế giới mới riêng biệt, nhờ năng lực của những cái Tôi nghệ sĩ độc đáo. Trong thế giới riêng ấy, nhà văn làm mới chính hiện thực bình thường, đôi khi nhàm chán, tưởng như không còn có thể khiến ta bất ngờ, không còn có thể đem lại một cảm xúc mới lạ nào nữa. Sông Đà có gì lạ lẫm nếu chúng ta chỉ coi nó như một đối tượng địa lí? Với cái nhìn ấy, tất cả những tri thức khách quan về con sông: Lưu lượng, dòng chảy, tiềm năng phát triển thủy điện… sẽ được đem ra ánh sáng, và không còn gì là bí ẩn với con người. Thế nhưng Nguyễn Tuân đã tạo ra một con sông Đà của riêng mình, một con sông Đà người ta chưa từng thấy, nó là một vật sống, nó vừa là loài thủy quái - kẻ thù số một của con người lại vừa là cố nhân ăn đời ở kiếp với con người - nó có một tính cách phức tạp, một tâm hồn có chiều sâu bí ẩn chưa một chuyên gia địa chất nào phát hiện. Chính vì thế nó mời gọi sự tái khám phá của chúng ta. Vì thế nó còn đủ sức khơi gợi trong ta niềm hứng thú và say mê ngay cả với những sự vật quen thuộc nhất trong cuộc đời. Mùa thu đã nuôi thi hứng cho muôn đời thi sĩ, nói về mùa thu, chúng ta có cả một hệ thống các hình ảnh ước lệ nhiều khi đã thành cũ mòn. Thế nhưng mùa thu đi vào trong thơ Lê Đạt và ngay lập tức nó trở thành của riêng Lê Đạt : “thu nhà em”. Đó là cả một thế giới mới. “Nắng” và “cúc” có gì lạ lẫm, nhưng “nắng cúc lăm răm vũng nhỏ” thì đích thực là một ấn tượng chưa từng có. Trong cùng một câu thơ, ta thấy nắng thu vàng như hoa cúc, thấy những đốm nắng lăm răm xuyên qua kẽ lá như những chiếc cúc nhỏ đơm trên mặt nước, thấy cả đôi mắt “lá răm” vũng nhỏ trong veo lóng lánh như nắng chiếu vào. Heo may trở thành “nông nỗi heo may”, hương cốm mùa thu đi vào “đồi cốm đường thon ngõ cỏ”, và mùa thu “rất em”. Trong chính những thế giới mới mà nghệ thuật đem lại, những trải nghiệm của chúng ta được làm mới, ta thoát khỏi đời thường chật hẹp để sống trong những cảm xúc đã ngủ quên từ lâu trong một hiện thực đôi khi quá cũ mòn, tẻ nhạt.
Nhưng liệu thế giới nghệ thuật có phải một “tháp ngà” đóng khép với cuộc đời đang diễn ra trên mặt đất này? Liệu nhà văn có thể rút lui vào cõi riêng ấy để chẳng còn biết đến nỗi khổ đau của con người?
Trong khi sáng tạo thế giới riêng của mình, một nhà văn có tài năng và nhân cách tìm đường quay trở về với cuộc đời thực, với số phận và nỗi đau của loài người. Nhà văn có thể viết chỉ vì nhu cầu cá nhân, nhưng một tác phẩm vĩ đại không bao giờ chỉ có ý nghĩa với riêng người tạo ra nó. Nhà văn không viết cho mình, thậm chí cũng không viết chỉ cho con người thời đại mình, mà viết cho con người ở mọi thời đại, mọi thế hệ, xuyên qua mọi cách biệt văn hóa, sắc tộc, tín ngưỡng, đẳng cấp. Trong thế giới của tác phẩm, có thể có những thực trạng vẫn đi theo cuộc đời chúng ta hôm nay, những sự thật vẫn còn ý nghĩa với con người ngày hôm nay. Đó là sức mạnh của tư tưởng lớn, tầm nhìn rộng, cái nhìn sâu sắc bao trùm cả thế giới, để làm cho thế giới ấy tái sinh trong nghệ thuật - thế giới của loài người, không phải của riêng nhà văn. Khi ấy, tác phẩm có khả năng sống lâu hơn người khai sinh ra nó. Khi Engels nói: tiểu thuyết Balzac cho ông hiểu về thời đại Balzac rõ hơn mọi tài liệu chính trị - xã hội học đương thời, điều đó có nghĩa Balzac đã “sống” lâu hơn cả thời đại mình, để cảnh báo chúng ta về nguy cơ tha hóa vẫn còn ở lại với con người ngày hôm nay. Khi Chế Lan Viên nói “Không có Du thế kỉ này đành tay không”, điều đó chứng tỏ Nguyễn Du đã làm cho thời đại mình cùng “sống” lại vói thời đại của chúng ta ngày hôm nay. Kiều sống lâu hơn cả xã hội phong kiến, sống lâu hơn cả những chuẩn mực “trung” “hiếu”, “tiết”, “trinh”, “lễ”, “nghĩa” mà người ta từng dùng để đánh giá nàng. Vì trước khi Kiều là người “tài sắc” hay “hiếu nghĩa”, nàng đã là một con người. Nàng mang trong mình căn tính nhân loại, nàng đại diện cho con người nói chung trong tư thế đối diện với định mệnh. Nàng là một con người có đầy đủ ý thức về sự sống người, về sứ mệnh LÀM NGƯỜI của mình. Gặp Kim Trọng bên mồ Đạm Tiên, Kiều của Thanh Tâm tài nhân cho là sự ngẫu nhiên, nhưng Kiều của Nguyễn Du đã phát hiện ở đó hai con đường cho số phận mình:
“Người mà đến thế thì thôi
Đời phồn hoa cũng là đời bỏ đi
Người đâu gặp gỡ làm chi
Trăm năm biết có duyên gì hay không ?”
Con đường của Đạm Tiên, của những kiếp tài hoa bạc mệnh, đưa tới nỗi đau và cái chết. Nhưng con đường tình yêu được gợi mở bởi Kim Trọng thì mở ra cả một chân trời chưa từng biết đến, nó không hứa hẹn điều gì, nhưng đầy mời gọi: “biết có duyên gì hay không ?”. Chính vì thế mà có bước chân “xăm xăm băng nẻo vườn khuya một mình”. Chính vì thế mà có nỗi lo âu: “Bây giờ rõ mặt đôi ta/Biết đây rồi nữa chẳng là chiêm bao?”. Vì thế, Kiều là kẻ dấn thân vào cõi vô định, nàng sẽ phải đau khổ, nàng sai lầm, nàng thường xuyên thất bại, nàng có lúc trở nên thật thảm hại: “Thân lươn bao quản lấm đầu”… Nhưng chính vì thế nàng là con người. Là con người, chúng ta dấn bước tiến vào con đường định mệnh khi còn chưa biết nó sẽ đưa mình đến kết cục nào. Có thể ta sẽ thất bại. Nhưng chính vì vậy mà chúng ta là con người. Hamlet là vậy. Lão Santiago của Hemingway là vậy. Họ đại diện cho cả loài người trong những cuộc đối đầu với định mệnh. Điều đó khiến cho họ bước ra từ thế giới riêng của nhà văn để đứng cùng nhân loại, xuyên qua những rào cản thời đại, văn hóa, tư tưởng. Nguyễn Trãi - con người sống cách chúng ta năm thế kỉ cũng trở nên thật gần gũi:
“Trăm năm trong cuộc nhân sinh
Người như cây cỏ thân hình nát tan
Hết ưu lạc đến bi hoan
Tốt tươi khô héo, tuần hoàn đổi thay”
(“Côn Sơn ca”)
Nhận thức ấy đâu chỉ đúng với riêng Nguyễn Trãi, nó là tình thế chung của cả nhân loại. Trong hoàn cảnh ấy, những người rất khác nhau về văn hóa, đẳng cấp đều có thể có chung nhau một ý thức: “Hiền ngu khó sánh hai đàng/ Đều làm cho thỏa được như ý mình”. Trong nhận thức ấy, Nguyễn Trãi đã trở nên rất gần gũi với Xuân Diệu - con người nhận thức được sự hữu hạn của đời người và cảm thấy sự cần thiết phải sống cho thỏa lòng yêu với cuộc đời, phải hưởng thụ mọi giá trị của cuộc đời. Thế giới mà nhà văn đem lại đã xóa nhòa mọi rào cản, định kiến, cả những quy ước xã hội, để đem con người lại gần con người, để phá tan những mối bất hòa sắc tộc hay đẳng cấp, để ta có thể nhìn vào kẻ khác và nhận ra ở đó một con người giống như mình. Như điều Victor Hugo đã làm cho tên tử tù ấy (“Ngày cuối cùng của một tử tù”). Tên tử tù mà tất cả mọi người đều khinh ghét, cả xã hội đều ghê tởm y như một thứ ung nhọt cần loại bỏ, thực chất y cũng là con người như tất cả chúng ta. Y có một bà mẹ, một người vợ, một đứa con gái đã quên mặt cha, y có trí tuệ và tâm hồn, y có một cuộc đời, như tất cả chúng ta, và giờ đây, bị tước đoạt, bởi chúng ta. Hiểu được điều này, có lẽ ta có thể hiểu được sự bất bình của Hugo nhìn thấy từng đám đông lũ lượt kéo nhau đi xem hành quyết tử tù, háo hức như đi dự hội. Văn chương đã đập tan những bức tường ngăn cách con người với con người, nó làm cho chúng ta có cơ hội thấu hiểu nhau, đồng cảm với nhau, thương xót cho nhau…
Đối với những nhà văn chân chính, thế giới riêng trong văn chương không bao giờ là một lối thoát để con người chạy trốn khỏi thực tại phũ phàng. Ngay cả khi trong văn chương ta chỉ thấy một thế giới lí tưởng chẳng có trong thực tại, đó cũng chỉ là một hiện thực như mong muốn của nhà văn về cái nên có, cần có trong cuộc sống. Nếu không có nó, cuộc đời sẽ trở nên quá đỗi tàn bạo và buồn khổ. Nhà văn suốt đời làm thư kí trung thành cho thời đại như Balzac cũng là một người lãng mạn. Trong “Miếng da lừa”, giữa một thế giới tối tăm làm tha hóa những tâm hồn trong sạch nhất, ta vẫn thấy hình bóng nàng Pauline như một hình nahr hoàn hảo về cái đẹp, cái thiện, một thiên thần. Trong căn nhà thiếu sáng của lão Grandet bủn xỉn, nàng Eugenie Grandet vẫn lớn lên với một trái tim cao thượng, nàng “hào phóng” đến độ sẵn sàng trao cả tính mạng mình cho tình yêu. Tình yêu của nàng là một tình yêu lí tưởng mà nhân loại nghìn đời khao khát. Nhân loại vẫn khao khát cái Đẹp…
Bước ra khỏi thế giới riêng của mình để nhập thân vào nhân loại là công việc của một tư tưởng lớn lao - đủ lớn để bước ra khỏi những giới hạn của thời đại, vượt qua mọi ranh giới tín ngưỡng, sắc tộc, đẳng cấp, ý thức hệ để đến được với con người:
“xác ngụy nằm ruồi muỗi bu đầy
những đôi mắt bệch màu hoa dại
những gương mặt trẻ măng xanh tái
những bàn tay đen đủi chai dầy
các anh ơi, đừng trách chúng tôi
các bà mẹ, tha thứ cho chúng tôi”
(“Những đứa trẻ buồn” - Lưu Quang Vũ)
Ở đó, không còn địch - ta, chỉ còn con người với con người. Tư tưởng lớn như vậy cần một xã hội có khả năng dung chứa nó, chấp nhận nó, cho phép nó lên tiếng. Tư tưởng lớn thường khó được thấu hiểu, và sự thật thường khó chấp nhận…
Nhờ đó, những tác phẩm vĩ đại còn ra đời, vượt qua mọi giới hạn ngăn trở, để dẫn lối cho con người đi tới tương lai…
(Sưu tầm tổng hợp)