Sê-khốp là nhà văn Nga kiệt xuất trong lĩnh vực truyện ngắn và kịch. Trong lĩnh vực truyện ngắn, ông là nhà cách tân nghệ thuật thiên tài. Truyện của ông thường đặt ra nhiều vấn đề có ý nghĩa xã hội và nhân bản sâu xa. Truyện ngắn "Người trong bao" (1898) được Sê-khốp viết trong bối cảnh cả xã hội Nga đang ngạt thở trong bầu không khí chuyên chế bảo thủ nặng nề cuối thế kỉ XIX.
NGƯỜI TRONG BAO
(Trích)
– Sêkhốp –
I. Tìm hiểu chung.
1. Tác giả: An-tôn Sê-khốp (1860 – 1904)
– Là nhà văn Nga kiệt xuất, một trong những đại biểu lớn cuối cùng của văn học hiện thực Nga cuối thế kỷ XIX.
– Là nhà cách tân thiên tài trong lĩnh vực truyện ngắn và kịch nói.
– Đồ sộ với hơn 500 truyện ngắn và truyện vừa, từ những cốt truyện giản dị, tác phẩm của Sê-khốp thường đặt ra nhiều vấn đề có ý nghĩa xã hội to lớn, ý nghĩa nhân bản sâu xa.
2. Truyện ngắn “Người trong bao” (1898):
– Hoàn cảnh sáng tác:
– Được sáng tác trong thời gian nhà văn dưỡng bệnh ở thành phố I-an-ta trên bán đảo Crưm, biển Đen.
– Bối cảnh tác phẩm là xã hội Nga dưới chế độ chuyên chế, nặng nề cuối thế kỷ XIX. ⇒ Đẻ ra nhiều kiểu người kì quái, như “người trong bao”.
– Người trong bao là một trong những truyện ngắn có chung chủ đề về cuộc sống tầm thường, trong vỏ ốc của giới trí thức Nga cuối thế kỷ XIX.
– Nội dung: Qua hình tượng người trong bao tác giả phê phán sâu sắc lối sống hèn nhát, bạc nhược, bảo thủ và ích kỉ của một bộ phận tri thức Nga cuối thế kỉ XIX. Từ đó nhà văn khẩn thiết thức tỉnh mọi người: Không thể sống mãi như thế được.
– Bố cục:
+ Mở truyện: cuộc trò truyện ở gần nhà kho giữa bác sĩ thú y và thầy giáo
+ Thân truyện: chân dung và tính cách nhân vật Bê-li-cốp
+ Kết truyện: nhận xét của bác sĩ thú y- người nghe truyện
* Tóm tắt:
Bê-li-cốp là một giáo viên dạy tiếng Hi Lạp ở thành phố nhỏ nước Nga, ông nổi tiếng với phong cách ăn mặc hết sức đặc biệt. Ông luôn để những dụng cụ cá nhân của mình vào một cái bao và luôn khát khao thu mình vào trong một cái vỏ, tạo cho mình một vỏ bọc để ngăn cách bảo vệ bản thân không phải chịu những ảnh hưởng, tác động từ bên ngoài. Vì nó là cuộc sống khiến Bê-li-cốp cảm thấy khó chịu và sợ hãi vì vậy, ông luôn có ý nghĩ không thực, luôn ngợi ca quá khứ, mơ tưởng về những thứ không tồn tại. Ngay cả ý nghĩ ông cũng sợ có người biết được, ông luôn cố giữ như cất giấu vào bao. Tuy sống cô đơn, một mình, nhưng ông cũng nghĩ đến việc sẽ cưới vợ. Và người đó là Va-ren-ca, là chị gái của Cô-va-len-cô, giáo viên trẻ mới ra trường. Có người đã gửi cho Bê-li-cốp một bức tranh châm biếm. Ngày chủ nhật hôm sau, Bê-li-cốp chứng kiến cảnh hai chị em Va-ren-ca phóng xe vút qua khiến Bê-li-cốp vô cùng ngạc nhiên và hoảng hốt. Nên tối hôm đó, Bê-li-cốp đã đến nhà Va-ren-ca để góp ý hai chị em họ. Hai người họ cãi nhau, Bê-li-cốp dọa sẽ báo cáo sự việc này với hiệu trưởng nên Cô-va-len-cô đã túm áo và xô mạnh khiến Bê-li-cốp ngã nhào xuống cầu thang. Va-len-ca cười lớn, làm Bê-li-cốp cảm thấy nhục nhã vội vàng trở về nhà. Một tháng sau, Bê-li-cốp qua đời, mọi người cảm thấy nhẹ nhõm nhưng không lâu sau, lối sống cũ đã trở lại vì tính cách của Bê-li-cốp đã ảnh hưởng quá lớn đối với mọi người.
II. Đọc- hiểu văn bản.
1. Hình tượng nhân vật Bê-li-cốp:
a. Bê-li-cốp khi còn sống:
* Chân dung:
– Trang phục: Đi giày cao su, cầm ô, đeo kính râm, mặc áo bành tô, lỗ tai nhét bông.
– Thói quen, lối sống:
+ Bộ mặt giấu sau chiếc cổ áo bành tô bẻ đứng lên, ngồi trên xe ngựa bao giờ cũng kéo mui lên.
+ Khi ngủ trong buồng ngủ (chật như cái hộp, cửa đóng kín mít), hắn luôn kéo chăn trùm kín đầu.
+ Đồ dùng (đồng hồ, dao, ô) và cả suy nghĩ cũng luôn giấu trong bao.
+ Khát vọng mãnh liệt được thu mình trong vỏ.
+ Cách giao tiếp khép kín: Đến nhà đồng nghiệp đưa mắt quan sát, và im như phổng.
+ Sống theo thông tư, chỉ thị một cách máy móc.
– Tính cách:
+ Thường xuyên lo âu, sợ hãi, ghê tởm hiện tại nhưng lại ngợi ca quá khứ.
+ Hài lòng với lối sống của mình, khó chịu với cách sống của người khác.
+ Bảo thủ, sợ điều mới xảy ra.
⇒ Bê-li-cốp là một con người kỳ quái có lối sống lập dị, luôn tạo cho mình một vỏ bọc ngăn cách với thế giới bên ngoài. Đó là một kiểu người trong bao của một bộ phận trí thức Nga cuối thế kỉ XIX.
* Ảnh hưởng của Bê-li-cốp đối với người xung quanh:
Hắn ngăn cản, bóp nghẹt mọi khát vọng và biểu hiện tự nhiên trong cuộc sống của mọi người bằng các chỉ thị, quy định nên mọi người sợ tiếp xúc với hắn, tránh xa hắn.
⇒ Lối sống của Bê-li-cốp đã ảnh hưởng mạnh mẽ, dai dẳng (trong trường và thành phố) suốt 15 năm.
b. Bê-li-cốp khi đã qua đời:
– Nguyên nhân Bê-li-cốp chết: Bị ngã -> bị sốc và xấu hổ trước thái độ của mọi người và nhất là của chị em Va-ren-ca.
⇒ Đó là cái chết tất yếu. (Với kiểu người như vậy, trước sau gì cũng phải tự tiêu diệt hoặc bị tiêu diệt).
– Với Bê-li-cốp, cái chết là sự giải thoát và hạnh phúc (vẻ mặt dễ chịu, tươi tỉnh) vì hắn được nằm trong cái bao tốt nhất, bền vững nhất (khát vọng thành hiện thực).
– Thái độ của mọi người:
+ Lúc đầu: Thoải mái.
+ Sau đó: Cuộc sống diễn ra như cũ (Nặng nề, vô vị) .
⇒ Cảnh báo về sự tiếp diễn của “hiện tượng Bê-li-cốp” trong XH Nga. Đây là hiện tượng phổ biến. Nó đã ám ảnh mọi người, đầu độc bầu không khí của nước Nga đương thời.
2. Ý nghĩa của hình ảnh cái bao:
– Nghĩa đen: Vật dùng để gói, đựng đồ vật.
– Nghĩa bóng: Lối sống và tính cách của Bê-li-cốp.
– Nghĩa biểu trưng: Một lối sống, một kiểu người trong bao tồn tại ở nước Nga cuối TK XIX.
⇒ Chủ đề – tư tưởng của tác phẩm:
+ Lên án mạnh mẽ kiểu người trong bao, lối sống trong bao và tác hại của nó đối với hiện tại, tương lai của nước Nga.
+ Cảnh báo và kêu gọi mọi người cần phải thay đổi cuộc sống, cách sống của mình, không thể sống như Bê-li-cốp.
3. Đặc sắc nghệ thuật:
– Chọn ngôi kể : Người kể chuyện là Bu – rơ – kin – nhân vật Tôi, người thuật lại câu chuyện của Bu – rơ – kin là tác giả tạo được tính chân thực, khách quan, gần gũi, tạo được cấu trúc kể truyện lồng trong truyện, tạo sự hấp dẫn người đọc
– Giọng kể : mỉa mai, châm biếm, trầm tĩnh, bình thản
– Nghệ thuật xây dựng nhân vật điển hình : Bê – li – cốp tiêu biểu cho cả một kiểu người, một lối sống
– Nghệ thuật tương phản : lối sống của Bê –li – cốp đối lập với lối sống của chị em Va – ren – ca, tập thể giáo viên, nhân dân thành phố…
– Nghệ thuật biểu tượng : hình ảnh cái bao, người trong bao, cái chết của Bê –li – cốp
– Kết thúc truyện : độc giả tự phát biểu được tư tưởng, chủ đề tác phẩm, tạo được ấn tượng độc đáo cho bạn đọc.
* Bê –li – cốp thực sự là một hình tượng nhân vật độc đáo không chỉ với văn học Nga mà còn với văn học thế giới. Đây là một nhân vật điển hình, khác biệt, không giống với khuôn mẫu của bất kỳ nhân vật nào khác. Qua hình tượng ấy, Bê –li – cốp đã kể một câu chuyện với một giọng mỉa mai, châm biếm, nhưng cũng u buồn, mặc dù ai đọc truyện ngắn cũng sẽ tưởng rằng câu chuyện này được kể bởi Bur-kin. Đó là hình thức truyện lồng trong chuyện độc đáo.
4. Ý nghĩa văn bản:
Thể hiện cuộc đấu tranh giữa con người với cái “bao” chuyên chế và khát vọng được sống là mình, loại bỏ lối sống “trong bao” thức tỉnh “con người không thể sống mãi như thế được”.
III. Luyện tập
Một tháng sau, Bê-li-cốp chết. Bấy giờ, khi nằm trong quan tài, vẻ mặt hắn trông hiền lành, dễ chịu, thậm chí còn có vẻ tươi tỉnh nữa, cứ hệt như hắn mừng rằng cuối cùng hắn đã được chui vào trong cái bao mà từ đó không bao giờ phải thoát ra nữa. Phải rồi, thế là hắn đã đạt được mục đích của đời! […]
Từ nghĩa địa trở về, lòng chúng tôi đều cảm thấy nhẹ nhàng, thoải mái. Nhưng chưa đầy một tuần sau, cuộc sống đã lại diễn ra như cũ, nặng nề, mệt nhọc, vô vị, một cuộc sống chẳng bị chỉ thị nào cấm đoán nhưng cũng chẳng được tự do hoàn toàn, chẳng tốt đẹp gì hơn trước. Trên thực tế, Bê-li-cốp đã chầu âm phủ nhưng hiện còn bao nhiêu người trong bao, trong tương lai cũng sẽ còn bao nhiêu kẻ như thế nữa!
( Trích Người trong bao, Sê-khốp )
Đọc văn bản trên và thực hiện các yêu cầu sau:
1) Nêu nội dung chính của văn bản? Phương thức biểu đạt của văn bản là gì?
2) Chi tiết Bê-li-cốp nằm trong quan tài, vẻ mặt hắn trông hiền lành, dễ chịu, thậm chí còn có vẻ tươi tỉnh nữa có ý nghĩa gì? Hãy xác định giọng văn của tác giả qua chi tiết đó.
3) Xác định biệp pháp tu từ cú pháp trong câu văn Nhưng chưa đầy một tuần sau, cuộc sống đã lại diễn ra như cũ, nặng nề, mệt nhọc, vô vị, một cuộc sống chẳng bị chỉ thị nào cấm đoán nhưng cũng chẳng được tự do hoàn toàn, chẳng tốt đẹp gì hơn trước.
Nêu ý nghĩa nghệ thuật của biện pháp tu từ đó.
HƯỚNG DẪN LUYỆN TẬP.
1) Nội dung chính của văn bản:
– Diễn tả cái chết mãn nguyện của nhân vật Người trong bao: Bê-li-cốp;
– Nhà văn cảnh báo sức ảnh hưởng của cái chết đó đối với nước Nga đương thời.
2) Chi tiết Bê-li-cốp nằm trong quan tài, vẻ mặt hắn trông hiền lành, dễ chịu, thậm chí còn có vẻ tươi tỉnh nữa có ý nghĩa cái chết chính là sự giải thoát và hạnh phúc của Bê –li-cốp. Bởi vì, y được nằm trong cái bao tốt nhất, bền vững nhất, mà từ lâu đó vẫn là mong muốn thành thực nhất của y.
Giọng văn của tác giả : mỉa mai, châm biếm mà trầm tĩnh, chậm buồn.
3) Biệp pháp tu từ liệt kê : nặng nề, mệt nhọc, vô vị, chẳng bị chỉ thị nào cấm ,chẳng được tự do hoàn toàn,chẳng tốt đẹp gì hơn trước
– Hiệu quả: Bằng phép liệt kê, nhà văn khái quát ảnh hưởng, tác động sâu rộng, dai dẳng, nặng nề của kiểu người Bê-li-cốp, lối sống trong bao đã ám ảnh, đầu độc bầu không khí trong sạch, lành mạnh của đạo đức, văn hoá và tiến bộ nước Nga đương thời. Qua đó, nhà văn Sê-khốp nhấn mạnh rằng Bê-li-cốp chính là điển hình cho một kiểu người, một hiện tượng xã hội đáng báo động trong tầng lớp trí thức Nga cuối thế kỉ XIX. Nó chỉ chấm dứt khi có một cuộc cách mạng xã hội thay đổi tận gốc rễ quan niệm sống, nếu không thì cũng giống như cái xác Bê-li-cốp nằm trong quan tài kia thôi. Mặc dù Bê-li-cốp chết nhưng lối sống “trong bao” của anh ta vẫn tồn tại.
Xem thêm:
https://forum.vanhoctre.com/forums/nguoi-trong-bao-se-khop.1134/
