Khi cầm bút sáng tác một bài thơ, một truyện ngắn hay bất kì một thể loại nào khác, bạn đã từng suy nghĩ làm thế nào để viết được một tác phẩm hay? Mỗi khi viết văn, đa phần chúng ta có nhu cầu sáng tác mà đặt bút viết ra. Những con chữ cứ nhảy múa trong đầu và nối đuôi nhau đi qua đầu ngọn bút, xếp thành hàng ngay ngắn trên trang giấy, sau đó ta có thơ...Để giúp các bạn yêu thích văn chương và thích sáng tác thơ văn nâng cao chất lượng sáng tác của mình, Triều Anh mời các bạn tham khảo bài viết Thế nào là một văn bản văn học ? Hi vọng sau khi đọc qua bài viết này, các cây bút yêu văn sẽ thăng hoa trong quá trình tạo ra sản phẩm ngôn từ của riêng mình.
Vanhoctre.com
I. Văn bản văn học là gì?
- Văn bản văn học là những văn bản đi sâu phản ánh hiện thực khách quan và khám phá thế giới tình cảm tư tưởng, thoả mãn nhu cầu thẩm mĩ của con người. Đó là một bài thơ, một truyện ngắn, một cuốn tiểu thuyết, một thiên bút kí, một vở kịch,...Những chủ đề thường thấy trong văn bản văn học như chủ đề tình yêu, hạnh phúc, khát vọng sống,...Tuy nhiên, ranh giới giữa văn bản văn học và văn bản phi văn học không phải lúc nào cũng rõ ràng. Ở mỗi quốc gia, mỗi thời đại lại có những tiêu chí riêng để phân biệt văn bản văn học và văn bản không phải là văn học.
- Văn bản văn học cần có sự thống nhất cao giữa nội dung và hình thức, nội dung tư tưởng cao đẹp và hình thức nghệ thuật hoàn mĩ. Đây là ý nghĩa vô cùng quan trọng và cũng là một tiêu chuẩn để đánh giá tác phẩm.
II. Tiêu chí chủ yếu của văn bản văn học
Ngày nay, hầu hết người đọc đều nhận diện văn bản văn học dựa vào các tiêu chí sau:
- Tiêu chí 1:
+ Đi sâu phản ánh hiện thực khách quan.
+ Khám phá thế giới tình cảm và tư tưởng.
+ Thỏa mãn nhu cầu thẩm mĩ của con người.
- Tiêu chí 2:
+ Xây dựng bằng ngôn từ nghệ thuật có hình tượng, sử dụng nhiều phép tu từ như ẩn dụ, hoán dụ, nhân hoá, điệp ngữ, liệt kê, so sánh, phóng đại,....
+ Văn bản văn học thường hàm súc, gợi nhiều liên tưởng, tưởng tượng.
+ Văn bản văn học phải có ý nghĩa, có cách diễn đạt mang tính thẩm mĩ cao.
- Tiêu chí 3:
Văn bản văn học theo một phương thức riêng - một thể loại nhất định, tuân thủ những quy ước, cách thức của thể loại đó.
III. Cấu trúc của văn bản văn học
1. Tầng ngôn từ - từ ngữ âm đến ngữ nghĩa
Ngôn từ (từ ngữ) là bước thứ nhất cần hiểu đúng khi đọc tác phẩm văn học.
- Ngữ nghĩa: Hiểu ngôn từ là hiểu các nghĩa (nghĩa đen, nghĩa bóng, nghĩa tường minh, nghĩa hàm ẩn) của từ ngữ.
- Ngữ âm: Là hiểu các âm thanh được gợi ra khi đọc, khi phát âm.
2. Tầng hình tượng
Hình tượng văn học là mọi hình ảnh đời sống được tác giả đưa vào tác phẩm của mình thông qua ngôn từ.
- Hình tượng trong tác phẩm tạo ra từ chi tiết, cốt truyện, nhân vật, hoàn cảnh, tâm trạng. Tuỳ vào thể loại và dung lượng của tác phẩm mà có sự khác nhau về hình tượng.
- Nhà văn thông qua hình tượng trong tác phẩm để gửi gắm tình ý với cuộc đời.
- Từ tầng hình tượng có thể suy ra tàng hàm nghĩa.
3. Tầng hàm nghĩa
Hàm nghĩa là ý nghĩa ẩn kín, ý nghĩa tiềm tàng của văn bản văn học.
- Có tìm ra được nghĩa hàm ẩn người đọc mới hiểu được những điều mà nhà văn/thơ muốn tâm sự, những trải nghiệm cuộc sống, những quan niệm về đạo đức xã hội, những hoài bão...
- Khi nghiền ngẫm hàm nghĩa của một tác phẩm là lúc ta nâng cao tâm hồn mình, làm cho cuộc sống nội tâm trở nên sâu sắc và phong phú hơn.
- Để đi sâu vào hàm nghĩa của văn bản văn học, ta cần đi qua các lớp: đề tài, chủ đề, tư tưởng, cảm hứng chủ đạo,...
IV. Các khái niệm của nội dung và hình thức trong văn bản văn học
1. Các khái niệm thường được coi là thuộc về mặt nội dung của văn bản văn học
a. Đề tài
Đề tài là lĩnh vực đời sống được nhà văn nhận thức, lựa chọn, khái quát, bình giá và thể hiện trong văn bản.
Ví dụ: “Tắt đèn” của Ngô Tất Tố viết về người nông dân.
b. Chủ đề
Chủ đề là vấn đề cơ bản được nêu ra trong văn bản. Chủ đề thể hiện điều quan tâm cũng như chiều sâu nhận thức của nhà văn/thơ dối với cuộc sống.
Ví dụ: “Tắt đèn” của Ngô Tất Tố miêu tả nỗi thống khổ của người nông dân dưới chế độ sưu thế ngặt nghèo của thực dân và phong kiến địa chủ. Đồng thời miêu tả mâu thuẫn giữa nông dân với bọn cường hào quan lại.
c. Tư tưởng của văn bản
Tư tưởng của văn bản là sự lí giải của chủ đề đã nêu lên, là nhận thức của tác giả muốn trao đổi, nhắn gửi, đối thoại với người đọc.
Ví dụ: Tắt đèn của Ngô Tất Tố - tư tưởng lên án những thế lực tàn bạo ở nông thôn Việt Nam thời Pháp thuộc.
d. Cảm hứng nghệ thuật
Cảm hứng nghệ thuật là nội dung tình cảm chủ đạo của văn bản. Đó là những trạng thái tâm hồn, cảm xúc được thể hiện đậm đà nhuần nhuyễn trong văn bản sẽ truyền cảm và hấp dẫn người đọc. Qua cảm hứng nghệ thuật của văn bản, người đọc cảm nhận được tư tưởng, tình cảm của tác giả nêu rong văn bản.
2. Các khái niệm thường được coi là thuộc về mặt hình thức
a. Ngôn từ
Ngôn từ là yếu tố thứ nhất của văn bản văn học. Các chi tiết, sự việc, các hình tượng, các nhân vật...đều được tạo nên nhờ lớp ngôn từ. Vì thế tìm hiểu văn bản văn học phải đi sâu khai thác các lớp ngôn từ. Ngôn từ hiện diện trong câu, hình ảnh, giọng điệu và mang tính cá thể (dấu ấn của tác giả).
b. Kết cấu
Kết cấu là sự sắp xếp các thành tố của văn bản thành một đơn vị thống nhất, hoàn chỉnh, có ý nghĩa. Bất kì văn bản văn học nào cũng phải có một kết cấu nhất định. Kết cấu phải phù hợp với nội dung.
c. Thể loại
Thể loại là những quy tắt tổ chức hình thức văn bản sao cho phù hợp với nội dung văn bản.
- Diễn tả cảm xúc mãnh liệt - thơ.
- Kể về diễn biến, mối quan hệ của cuộc sống con người - truyện.
- Miêu tả xung đột gay gắt - kịch.
- Thể hiện suy nghĩ trước cuộc sống con người - kí.
...............................................Vanhoctre.com
I. Văn bản văn học là gì?
- Văn bản văn học là những văn bản đi sâu phản ánh hiện thực khách quan và khám phá thế giới tình cảm tư tưởng, thoả mãn nhu cầu thẩm mĩ của con người. Đó là một bài thơ, một truyện ngắn, một cuốn tiểu thuyết, một thiên bút kí, một vở kịch,...Những chủ đề thường thấy trong văn bản văn học như chủ đề tình yêu, hạnh phúc, khát vọng sống,...Tuy nhiên, ranh giới giữa văn bản văn học và văn bản phi văn học không phải lúc nào cũng rõ ràng. Ở mỗi quốc gia, mỗi thời đại lại có những tiêu chí riêng để phân biệt văn bản văn học và văn bản không phải là văn học.
- Văn bản văn học cần có sự thống nhất cao giữa nội dung và hình thức, nội dung tư tưởng cao đẹp và hình thức nghệ thuật hoàn mĩ. Đây là ý nghĩa vô cùng quan trọng và cũng là một tiêu chuẩn để đánh giá tác phẩm.
II. Tiêu chí chủ yếu của văn bản văn học
Ngày nay, hầu hết người đọc đều nhận diện văn bản văn học dựa vào các tiêu chí sau:
- Tiêu chí 1:
+ Đi sâu phản ánh hiện thực khách quan.
+ Khám phá thế giới tình cảm và tư tưởng.
+ Thỏa mãn nhu cầu thẩm mĩ của con người.
- Tiêu chí 2:
+ Xây dựng bằng ngôn từ nghệ thuật có hình tượng, sử dụng nhiều phép tu từ như ẩn dụ, hoán dụ, nhân hoá, điệp ngữ, liệt kê, so sánh, phóng đại,....
+ Văn bản văn học thường hàm súc, gợi nhiều liên tưởng, tưởng tượng.
+ Văn bản văn học phải có ý nghĩa, có cách diễn đạt mang tính thẩm mĩ cao.
- Tiêu chí 3:
Văn bản văn học theo một phương thức riêng - một thể loại nhất định, tuân thủ những quy ước, cách thức của thể loại đó.
III. Cấu trúc của văn bản văn học
1. Tầng ngôn từ - từ ngữ âm đến ngữ nghĩa
Ngôn từ (từ ngữ) là bước thứ nhất cần hiểu đúng khi đọc tác phẩm văn học.
- Ngữ nghĩa: Hiểu ngôn từ là hiểu các nghĩa (nghĩa đen, nghĩa bóng, nghĩa tường minh, nghĩa hàm ẩn) của từ ngữ.
- Ngữ âm: Là hiểu các âm thanh được gợi ra khi đọc, khi phát âm.
2. Tầng hình tượng
Hình tượng văn học là mọi hình ảnh đời sống được tác giả đưa vào tác phẩm của mình thông qua ngôn từ.
- Hình tượng trong tác phẩm tạo ra từ chi tiết, cốt truyện, nhân vật, hoàn cảnh, tâm trạng. Tuỳ vào thể loại và dung lượng của tác phẩm mà có sự khác nhau về hình tượng.
- Nhà văn thông qua hình tượng trong tác phẩm để gửi gắm tình ý với cuộc đời.
- Từ tầng hình tượng có thể suy ra tàng hàm nghĩa.
3. Tầng hàm nghĩa
Hàm nghĩa là ý nghĩa ẩn kín, ý nghĩa tiềm tàng của văn bản văn học.
- Có tìm ra được nghĩa hàm ẩn người đọc mới hiểu được những điều mà nhà văn/thơ muốn tâm sự, những trải nghiệm cuộc sống, những quan niệm về đạo đức xã hội, những hoài bão...
- Khi nghiền ngẫm hàm nghĩa của một tác phẩm là lúc ta nâng cao tâm hồn mình, làm cho cuộc sống nội tâm trở nên sâu sắc và phong phú hơn.
- Để đi sâu vào hàm nghĩa của văn bản văn học, ta cần đi qua các lớp: đề tài, chủ đề, tư tưởng, cảm hứng chủ đạo,...
IV. Các khái niệm của nội dung và hình thức trong văn bản văn học
1. Các khái niệm thường được coi là thuộc về mặt nội dung của văn bản văn học
a. Đề tài
Đề tài là lĩnh vực đời sống được nhà văn nhận thức, lựa chọn, khái quát, bình giá và thể hiện trong văn bản.
Ví dụ: “Tắt đèn” của Ngô Tất Tố viết về người nông dân.
b. Chủ đề
Chủ đề là vấn đề cơ bản được nêu ra trong văn bản. Chủ đề thể hiện điều quan tâm cũng như chiều sâu nhận thức của nhà văn/thơ dối với cuộc sống.
Ví dụ: “Tắt đèn” của Ngô Tất Tố miêu tả nỗi thống khổ của người nông dân dưới chế độ sưu thế ngặt nghèo của thực dân và phong kiến địa chủ. Đồng thời miêu tả mâu thuẫn giữa nông dân với bọn cường hào quan lại.
c. Tư tưởng của văn bản
Tư tưởng của văn bản là sự lí giải của chủ đề đã nêu lên, là nhận thức của tác giả muốn trao đổi, nhắn gửi, đối thoại với người đọc.
Ví dụ: Tắt đèn của Ngô Tất Tố - tư tưởng lên án những thế lực tàn bạo ở nông thôn Việt Nam thời Pháp thuộc.
d. Cảm hứng nghệ thuật
Cảm hứng nghệ thuật là nội dung tình cảm chủ đạo của văn bản. Đó là những trạng thái tâm hồn, cảm xúc được thể hiện đậm đà nhuần nhuyễn trong văn bản sẽ truyền cảm và hấp dẫn người đọc. Qua cảm hứng nghệ thuật của văn bản, người đọc cảm nhận được tư tưởng, tình cảm của tác giả nêu rong văn bản.
2. Các khái niệm thường được coi là thuộc về mặt hình thức
a. Ngôn từ
Ngôn từ là yếu tố thứ nhất của văn bản văn học. Các chi tiết, sự việc, các hình tượng, các nhân vật...đều được tạo nên nhờ lớp ngôn từ. Vì thế tìm hiểu văn bản văn học phải đi sâu khai thác các lớp ngôn từ. Ngôn từ hiện diện trong câu, hình ảnh, giọng điệu và mang tính cá thể (dấu ấn của tác giả).
b. Kết cấu
Kết cấu là sự sắp xếp các thành tố của văn bản thành một đơn vị thống nhất, hoàn chỉnh, có ý nghĩa. Bất kì văn bản văn học nào cũng phải có một kết cấu nhất định. Kết cấu phải phù hợp với nội dung.
c. Thể loại
Thể loại là những quy tắt tổ chức hình thức văn bản sao cho phù hợp với nội dung văn bản.
- Diễn tả cảm xúc mãnh liệt - thơ.
- Kể về diễn biến, mối quan hệ của cuộc sống con người - truyện.
- Miêu tả xung đột gay gắt - kịch.
- Thể hiện suy nghĩ trước cuộc sống con người - kí.
Triều Anh
Sửa lần cuối:
