Trong bài đăng Thế nào là một tác phẩm văn học? Triều Anh đã có dịp giới thiệu với các bạn về các tiêu chí của một văn bản văn học. Cùng Triều Anh đọc bài viết sau để tự mình trả lời câu hỏi Thế nào là một văn bản văn học hay?
Vanhoctre.com
Trong khuôn khổ của bài viết, Triều Anh chỉ trình bày chia sẻ của bản thân về việc đánh giá một tác phẩm văn học hay ở ba thể loại cơ bản được đăng lên diễn đàn Vanhoctre nhiều nhất - thơ, truyện ngắn, tản văn. Quan niệm về một tác phẩm hay được rất nhiều nhà văn, nhà thơ, các nhà phê bình nghiên cứu mọi thời đại nhắc đến rất nhiều. Trong khả năng của mình, Triều Anh xin giới thiệu một số quan điểm sau:
I. Thế nào là một bài thơ hay?
1. Thơ hay là thơ mang vẻ đẹp quyền năng
Nhà thơ Mai Văn Phấn từng chia sẻ: “Bài thơ hay luôn mang vẻ đẹp và quyền năng bí ẩn, đủ sức làm cho tình cảm si mê, làm cho những bức tường tư tưởng bị đào tận chân móng, làm lu mờ những đức tin đã ổn cố”. Vẻ đẹp quyền năng mà nhà thơ Mai Văn Phấn đề cặp đến phải chăng là khả năng truyền cảm đến người đọc? Nó giúp con người ta say với tình và cảnh trong thơ. Giúp người đọc thơ vui đó, buồn đó, rồi khóc đó trước hình tượng thẩm mĩ trong thơ. Đó chính là quyền năng của thơ hay.
2. Thơ hay phải tạo nên một trường thẩm mĩ
Nhà thơ Nguyễn Việt Chiến quan niệm rằng, một bài thơ hay là phải tạo nên một trường thẩm mĩ mới về mặt mĩ cảm với các vẻ đẹp mang chiều sâu của cảm xúc, ngôn ngữ, hình ảnh, ý tưởng, hình tượng. Nhà thơ chia sẻ về tiêu chuẩn của một bài thơ hay như sau:
- Về mặt thi cảm: Phải có những rung động tinh tế về mặt cảm xúc.
- Về mặt thi ảnh: Phải khắc họa được ấn tượng về mặt hình ảnh.
- Về mặt thi ngôn: Phải có những sáng tạo bất ngờ về mặt ngôn ngữ.
- Về mặt thi tứ: Phải có lập ngôn sâu sắc về mặt tư tưởng.
- Về mặt thi hình: Phải có những những phát hiện mới lạ về hình tượng thơ.
- Về mặt thi điệu: Phải có khám phá về mặt âm nhạc, âm điệu và nhịp điệu thơ.
- Về mặt thi ý: Phải có những phát hiện độc đáo về mặt ý tưởng thơ.
Trong bảy tiêu chí trên, một bài thơ chỉ cần hoàn thành 3 - 4 tiêu chí (50%) là chắc chắn sẽ trở thành một bài thơ hay.
3. Thơ hay phải đem đến giá trị cho người đọc.
Nhà thơ Nguyễn Phan Quế Mai cho rằng, một bài thơ hay là một bài thơ đem lại giá trị cho người đọc nó. Giá trị đó có thể về mặt tinh thần, về mặt nghệ thuật hay cũng có thể đơn thuần là giá trị thông tin. Theo tác giả, ông quan niệm rằng một bài thơ hay có khả năng lay động những sợi dây vô hình trong trái tim người đọc để rồi họ thấy mình được an ủi, sẻ chia trong những phút giây buồn phiền, hân hoan hơn trong niềm hạnh phúc. Một bài thơ hay bắc nhịp cầu giao tiếp giữa người viết và người đọc, bởi người đọc cảm thấy người viết đang nói thay cho họ những điều họ muốn sẻ chia. Về quan điểm này, tôi cho rằng nhà thơ Nguyễn Phan Quế nói rất đúng. Bởi là người đọc thơ, tôi vẫn thường hay nói “nhà thơ đã nói hộ lòng tôi”. Nói cách khác, thơ hay phải mang đến một giá trị nào đó cho người đọc.
4. Thơ hay phải làm cho người đọc xúc động
Nhà thơ Trần Hùng lại có một quan niệm rất đơn giản về thơ hay:
- Một là phải làm cho độc giả “động lòng” khi đọc.
- Hai là lối viết hiện đại nhưng câu từ giản dị và mới.
Quan niệm của nhà thơ Trần Hùng ngắn gọn nhưng đã thâu tóm được tất cả các “tiêu chuẩn” của thơ xưa và nay. Thơ hay trước hết phải làm cho người đọc xúc động và phải giản dị, mới mẻ.
II. Thế nào là một truyện hay?
1. Quan niệm của Nhà văn Bảo Ninh
Trong một lần trao đổi về kinh nghiệm văn chương, nhà văn Bảo Ninh từng chia sẻ, một truyện ngắn được cho là hay cần phải đạt các tiêu chí sau:
- Truyện ngắn thì phải… ngắn. Dài thì dễ bị nhạt.
- Truyện ngắn đáng gọi là hay nhất thiết phải có ít nhất một chi tiết hư cấu thần tình.
Chi tiết thần tình mà nhà văn Bảo Ninh đề cập chính là chi tiết có giá trị nghệ thuật cao. Nhờ chi tiết đặc sắc này mà truyện trở nên hấp dẫn, kịch tính và truyền tải được thông điệp của nhà văn đến bạn đọc. Theo nhà văn, dù cốt truyện có hay, có éo le đi chăng nữa mà không có chi tiết đặc sắc thì chưa có truyện ngắn hay.
2. Nhà văn Tô Hải Vân
Từ kinh nghiệm đọc và kinh nghiệm sáng tác của mình, nhà văn Tô Hải Vân cũng chia sẻ quan điểm về một truyện ngắn hay như sau:
- Một truyện ngắn hay khi đọc hết phải thấy bâng khuâng, muốn đọc lại.
- Truyện ngắn hay không có chi tiết thừa, đoạn thừa, câu thừa, chữ thừa.
- Truyện ngắn hay còn là truyện ngắn không kể lại được.
Theo tôi, đây cũng là một quan niệm đúng đắn. Từ kinh nghiệm đọc văn của mình, tôi thấy rằng một truyện ngắn hay là một truyện ngắn vừa đủ, không thừa cũng không thiếu. Không quá ngắn cũng không quá dài. Không cần nhiều nhân vật nhưng cũng không được ít hơn một. Quan trọng nhất là không cần phải có nhiều chi tiết, nhiều câu văn miêu tả hoặc tự sự lan man mà chỉ cần đủ. Đủ chi tiết "thần tình" để làm nên một truyện ngắn xuất sắc.
3. Nhà văn Nguyễn Việt Hà
Về truyện ngắn hay, nhà văn Nguyễn Việt Hà cho rằng đó là truyện ngắn vừa đời thường, vừa cảm động, vừa chân thành. Tiêu chí chọn lựa của nhà văn chỉ tóm gọn trong sáu chữ - đời thường, cảm động, chân thành - thế nhưng đây là một quan niệm rất xác đáng. Không có chất liệu đời thường gần gũi thì làm sao có truyện? Và cũng chính vì truyện viết về chuyện quá đỗi đời thường nên cảm động và chân thành là lẽ đương nhiên.
III. Thế nào là một tản văn hay?
1. Tạp chí Tia sáng
“Một tản văn hay bao giờ cũng nảy lên một giọng điệu, lớp ngôn ngữ riêng, một ý tưởng và chủ kiến cá nhân, một quan sát và tái hiện độc đáo. Một tản văn hay sẽ biết ra đòn hấp dẫn và dừng lại đúng lúc, khi người đọc đến lúc phải đón con, phải tranh thủ làm ca ba, phải gặp gỡ kí kết hoặc nhọc nhằn hơn, phải nuốt trôi những tin tức thời sự nhàm chán.” Theo tôi, đây là một quan điển rất đúng về tản văn hay. Viết tản văn không dễ như nhiều người nhận định. Bạn phải có óc quan sát, phải có nhận thức tinh tế về cuộc sống. Bạn phải có cả một tư duy tái hiện và khả năng trong việc sắp xếp ngôn từ. Nếu không, tản văn bạn viết ra sẽ giống như các cô gái nhờ phẫu thuật để có cằm V. Na ná, giông giống với rất nhiều tản văn của rất nhiều tác giả viết tản văn. Và như thế thì chưa có tản văn hay.
2. Nhà phê bình Mai Anh Tuấn
Nhà phê bình Mai Anh Tuấn cũng chia sẻ quan điểm của mình về một tản văn hay. Ông cho rằng “Để có tản văn hay, người viết phải loại bớt ký ức, hoài niệm cá nhân, đạt đến mức độ có chất khảo cứu”. Thực tế cho thấy quan điểm của nhà phê bình Mai Anh Tuấn rất đúng. Nhiều tản văn đăng lên báo chí hiện nay cũng gặp vấn đề như nhà phê bình chia sẻ. Tản văn viết quá dài, chủ yếu là kể và kể. Tác giả chú tâm vào việc về những hồi ức của cá nhân. Khi ấy cũng chưa có tản văn hay.
3. Nhà thơ Y Phương
Nhà thơ Y Phương thì tâm sự: “Tôi lén coi tản văn với thơ như hai anh em con dì con già. Viết tản văn phải có chất thơ. Nghĩa là nó biêng biêng trên nền tảng hiện thực. Nó bám hiện thực, nhưng rồi đến khi có đà, nó bay lên trên hiện thực”. Cách nói của nhà thơ Y Phương đã giúp tôi nhận ra rằng một tản văn hay không phải chỉ đơn thuần là chất tự sự hay miêu tả. Một tản văn hay là một tản văn rất gần với đời thực nhưng cũng bay bổng lãng mạn. Nói cách khác, tản văn hay phải giàu chất thơ.
_________
Từ những quan điểm của các tác giả, các nhà phê bình văn học về một bài thơ, một truyện ngắn, một tản văn hay, tôi cũng mạn phép đưa ra quan điểm của mình. Theo tôi, một tác phẩm văn học hay trước hết nó phải đảm bảo các tiêu chí của một văn bản văn học. Nghĩa là tác phẩm ấy phải phản ánh hiện thực khách quan và khám phá thế giới tình cảm tư tưởng, thoả mãn nhu cầu thẩm mĩ của con người. Chẳng những thế, tác phẩm văn học hay còn được xây dựng bằng ngôn từ nghệ thuật có hình tượng, hàm súc, gợi nhiều liên tưởng, tưởng tượng và phải có ý nghĩa, có cách diễn đạt mang tính thẩm mĩ cao. Quan trọng là văn bản văn học ấy phải được sáng tác theo một phương thức riêng - một thể loại nhất định, tuân thủ những quy ước, cách thức của thể loại đó. Đặc biệt là phải mang đậm phong cách riêng của tác giả, không nhầm lẫn, không bắt chước bất kì tác phẩm, tác giả nào. Khi đó chúng ta sẽ có sáng tác hay.
Tuy nhiên, nếu cứ căn cứ mãi theo các tiêu chí của một văn bản văn học thì e rằng chúng ta sẽ không bao giờ đánh giá được một tác phẩm văn học hay. Bởi nó lí thuyết và hàn lâm quá. Do vậy, tôi rất đồng tình với quan điểm của tác giả Trần Hùng. Thơ cũng được, truyện ngắn cũng được, tản văn cũng được, chỉ cần khi đọc lên ta cảm thấy xúc động, từ ngữ dễ đọc, dễ hiểu dễ nhớ và có ảnh hưởng đến nhận thức của người đọc. Vậy là có tác phẩm hay.
............................
Triều Anh
Sửa lần cuối:
