Ngày tết, ở nông thôn, khi nhắc tới mâm cỗ tết, người ta không sao quên được món ăn đã có từ thời Hùng Vương thứ 6 của vợ chồng Lang Liêu mà Vua cha ưng nhất trong cuộc thi tìm người nối dõi về món ăn. Câu chuyện truyền từ đời này tới đời khác và đã đi vào trí nhớ bao thế hệ. Dường như thức quà ý là một đặc sản của người nông dân gắn liền với tết cổ truyền dân tộc: bánh chưng xanh.
Dù có đi đâu xa, tôi vẫn không quên bánh chưng xanh khi mỗi độ xuân về. Bàn thờ gia tiên nhà tôi phải có cặp bánh chưng xanh mới có hương vị tết dù cho bày nhiều thứ trên đó. Bánh chưng xanh là thức quà quê ngày Tết với mâm ngũ quả sánh nhau nhiều thứ như rượu hồng, mứt, kẹo, bánh...trên bàn thờ gia tiên. Bánh được làm từ gạo nếp cái hoa vàng. Loại gạo hạt to, tròn, trắng tinh trồng từ vụ mùa cho đến khi thu hoạch. Gạo được giã bằng cái chày gỗ thủ công của người làng quê nông thôn miền Bắc trong cái cối đá. Gạo giã xong được sàng sảy kĩ, cất vào chĩnh sành, nút thật chặt lại kẻo bị bốc hơi mất cái mùi thơm của hương đồng nội chờ đến ngày ba mươi tết mới lấy ra để làm bánh. Chúng tôi chả hiểu sao người lớn phải làm như thế cơ chứ. Có lẽ, người lớn đã dùng kinh nghiệm để bánh chưng được ngon hơn trong ngày tết. Tết năm nào, tôi cũng thấy mẹ tôi làm như thế. Tới chiều tối hai mươi chín tết khắc biết. Gạo nếp được ngâm vào cái chậu đồng to qua một đêm của ngày áp tết đến khi nào lấy ngón tay cái và ngón trỏ vò vài hạt thấy mềm gạo thì vớt ra. Gạo được đựng vào cái rá tre to đợi cho ráo nước thì gói bánh. Gạo trắng ngần trông trắng trẻo lắm. Hương thơm từ gạo thoảng lên cánh mũi một hương vị nồng nàn của thiên nhiên chứa trong nỗi vất vả của mẹ cha. Còn cách xa tới gần chục mét mới nhìn thấy rá gạo mà đã ngửi thấy mùi thơm ấy rồi. Mùi thơm quện lan trong không gian làng quê thanh bình, yên ả.
Gạo nếp ngâm trong nước để gói bánh chưng thì ngâm luôn đậu xanh nữa. Đậu xanh xay vỡ tách đôi, ngâm tách vỏ ngoài bỏ đi lấy lại cái hạt vàng nghệ để làm nhân bánh. Khi hai thứ được sẵn sàng tươm tất thì gia vị mới bắt đầu ướp. Thịt lợn ba chỉ cắt đúng cỡ mười phân ướp với những thứ gia vị như tiêu, mì chính, nước mắm làm nhân. Mới nghe thôi đã thấy hương vị Tết lan toả đâu đây. Thoạt nhìn vào cứ ngỡ đêm giao thừa sắp đến gần.
Dù có đi đâu xa, tôi vẫn không quên bánh chưng xanh khi mỗi độ xuân về. Bàn thờ gia tiên nhà tôi phải có cặp bánh chưng xanh mới có hương vị tết dù cho bày nhiều thứ trên đó. Bánh chưng xanh là thức quà quê ngày Tết với mâm ngũ quả sánh nhau nhiều thứ như rượu hồng, mứt, kẹo, bánh...trên bàn thờ gia tiên. Bánh được làm từ gạo nếp cái hoa vàng. Loại gạo hạt to, tròn, trắng tinh trồng từ vụ mùa cho đến khi thu hoạch. Gạo được giã bằng cái chày gỗ thủ công của người làng quê nông thôn miền Bắc trong cái cối đá. Gạo giã xong được sàng sảy kĩ, cất vào chĩnh sành, nút thật chặt lại kẻo bị bốc hơi mất cái mùi thơm của hương đồng nội chờ đến ngày ba mươi tết mới lấy ra để làm bánh. Chúng tôi chả hiểu sao người lớn phải làm như thế cơ chứ. Có lẽ, người lớn đã dùng kinh nghiệm để bánh chưng được ngon hơn trong ngày tết. Tết năm nào, tôi cũng thấy mẹ tôi làm như thế. Tới chiều tối hai mươi chín tết khắc biết. Gạo nếp được ngâm vào cái chậu đồng to qua một đêm của ngày áp tết đến khi nào lấy ngón tay cái và ngón trỏ vò vài hạt thấy mềm gạo thì vớt ra. Gạo được đựng vào cái rá tre to đợi cho ráo nước thì gói bánh. Gạo trắng ngần trông trắng trẻo lắm. Hương thơm từ gạo thoảng lên cánh mũi một hương vị nồng nàn của thiên nhiên chứa trong nỗi vất vả của mẹ cha. Còn cách xa tới gần chục mét mới nhìn thấy rá gạo mà đã ngửi thấy mùi thơm ấy rồi. Mùi thơm quện lan trong không gian làng quê thanh bình, yên ả.
Gạo nếp ngâm trong nước để gói bánh chưng thì ngâm luôn đậu xanh nữa. Đậu xanh xay vỡ tách đôi, ngâm tách vỏ ngoài bỏ đi lấy lại cái hạt vàng nghệ để làm nhân bánh. Khi hai thứ được sẵn sàng tươm tất thì gia vị mới bắt đầu ướp. Thịt lợn ba chỉ cắt đúng cỡ mười phân ướp với những thứ gia vị như tiêu, mì chính, nước mắm làm nhân. Mới nghe thôi đã thấy hương vị Tết lan toả đâu đây. Thoạt nhìn vào cứ ngỡ đêm giao thừa sắp đến gần.
(Gói bánh chưng - Văn Học Trẻ - Ảnh mượn mạng)
Lá dong xanh được rửa sạch, lau khô, cắt đầu đuôi cho vừa tầm để gói đựng trong cái mẹt đan bằng tre. Khuôn bánh hình vuông làm bằng gỗ lát hoa khoảng độ gang tay người lớn, cao tầm 5 phân, lạt giang chẻ nhỏ ngâm nước cho mềm để dễ buộc được bó túm lại hai đầu đã sẵn sàng.
Trong thời gian không lâu thì những chiếc bánh chưng vuông vức đã được xếp vào nồi đồng to và đặt lên bếp củi than hồng. Khâu nấu bánh làm sao canh chừng để củi lửa, nước lúc nào cũng vừa vặn thì bánh chín đều và ngon hơn. Mùi thơm của bánh bốc lên từ nồi bánh lan tỏa khắp gian bếp sao xốn xang hương vị quê chứa chất thấm vào lòng tôi.
Không khí giao thừa xốn xang bốn bề. Đêm ba mươi tết, thời khắc chuyển giao năm cũ sang năm mới gợi niềm vui đoàn tụ. Tôi cứ liếc nhìn lên bàn thờ thương nhớ mẹ tôi giờ không biết đã về ăn tết cùng con cháu hay vẫn còn đang giấu mình trong lòng đất mênh mang. Mùi hương trầm thơm thoảng bay cuốn nhẹ trong nhà quện với mâm cỗ Tết. Thịt kho hành thơm lan toả chen bát thịt đông ngày xuân. Đĩa bánh chưng xanh dẻo thơm, nóng hổi khói bay lẫn với nhang trầm sà vào cành đào đang chuẩn bị nở hoa đón xuân sang.
Đêm giao thừa, nhà nào, nhà nấy vui vẻ hẳn lên. Lòng tôi rạo rực trong bầu không khí đón tết quê. Bầu trời sáng rực lên. Phía xa đằng đông pháo hoa tung lên trời đẹp chưa từng thấy. Giọng hát rộn rịp mang hương sắc mùa xuân gõ cửa mọi nhà: “Tết … tết…tết … tết đến rồi!”, “Em ơi! Mùa xuân đến rồi đó!”. “Mùa xuân! Một mùa xuân nho nhỏ/lặng lẽ dâng cho đời..”… làm cho đêm giao thừa cái gì cũng mang sức sống mới, một cuộc sống ấm no ấy in hằn trong tôi.
Tết vẫn mang đậm nét dân gian thuở trước nhưng pháo nổ đêm giao thừa đã chìm vào quá khứ. Ai sinh ra thời thập niên 70, 80 và đầu thập niên 90 của thế kỉ trước còn được thưởng thức tiếng pháo giao thừa, ngửi cái mùi khói pháo, nhìn thấy xác pháo trải đầy đường quê. Đêm giao thừa nay chỉ rực trời khắp nơi pháo hoa đủ màu sắc bay xốn xang trên bầu trời xuân khắp thành đô lẫn vùng quê gần nơi phố huyện. Cuộc sống ngày nay đủ đầy hơn những xuân xưa nhưng sắc xuân không bao giờ khác!
Bài của Phùng Văn Định
Trong thời gian không lâu thì những chiếc bánh chưng vuông vức đã được xếp vào nồi đồng to và đặt lên bếp củi than hồng. Khâu nấu bánh làm sao canh chừng để củi lửa, nước lúc nào cũng vừa vặn thì bánh chín đều và ngon hơn. Mùi thơm của bánh bốc lên từ nồi bánh lan tỏa khắp gian bếp sao xốn xang hương vị quê chứa chất thấm vào lòng tôi.
Không khí giao thừa xốn xang bốn bề. Đêm ba mươi tết, thời khắc chuyển giao năm cũ sang năm mới gợi niềm vui đoàn tụ. Tôi cứ liếc nhìn lên bàn thờ thương nhớ mẹ tôi giờ không biết đã về ăn tết cùng con cháu hay vẫn còn đang giấu mình trong lòng đất mênh mang. Mùi hương trầm thơm thoảng bay cuốn nhẹ trong nhà quện với mâm cỗ Tết. Thịt kho hành thơm lan toả chen bát thịt đông ngày xuân. Đĩa bánh chưng xanh dẻo thơm, nóng hổi khói bay lẫn với nhang trầm sà vào cành đào đang chuẩn bị nở hoa đón xuân sang.
Đêm giao thừa, nhà nào, nhà nấy vui vẻ hẳn lên. Lòng tôi rạo rực trong bầu không khí đón tết quê. Bầu trời sáng rực lên. Phía xa đằng đông pháo hoa tung lên trời đẹp chưa từng thấy. Giọng hát rộn rịp mang hương sắc mùa xuân gõ cửa mọi nhà: “Tết … tết…tết … tết đến rồi!”, “Em ơi! Mùa xuân đến rồi đó!”. “Mùa xuân! Một mùa xuân nho nhỏ/lặng lẽ dâng cho đời..”… làm cho đêm giao thừa cái gì cũng mang sức sống mới, một cuộc sống ấm no ấy in hằn trong tôi.
Tết vẫn mang đậm nét dân gian thuở trước nhưng pháo nổ đêm giao thừa đã chìm vào quá khứ. Ai sinh ra thời thập niên 70, 80 và đầu thập niên 90 của thế kỉ trước còn được thưởng thức tiếng pháo giao thừa, ngửi cái mùi khói pháo, nhìn thấy xác pháo trải đầy đường quê. Đêm giao thừa nay chỉ rực trời khắp nơi pháo hoa đủ màu sắc bay xốn xang trên bầu trời xuân khắp thành đô lẫn vùng quê gần nơi phố huyện. Cuộc sống ngày nay đủ đầy hơn những xuân xưa nhưng sắc xuân không bao giờ khác!
Bài của Phùng Văn Định
- Từ khóa
- ba mươi tết bánh chưng mùa xuân
