Soạn bài: Phân tích đề, lập dàn ý bài văn nghị luận

I. Phân tích đề

Câu 1 (trang 23 sgk Ngữ văn 11 Tập 1):
- Đề 1 thuộc dạng đề có định hướng cụ thể.
- Đề 2 và 3 là những dạng đề mở, yêu cầu người viết phải tự tìm tòi và xác định hướng triển khai.
Câu 2 (trang 23 sgk Ngữ văn 11 Tập 1): Vấn đề cần nghị luận:
- Đề 1: Việc chuẩn bị hành trang vào thế kỉ mới.
- Đề 2: Tâm sự của Hồ Xuân Hương trong bài Tự tình II.
- Đề 3: Một vẻ đẹp của bài thơ Câu cá mùa thu của Nguyễn Khuyến.

Câu 3 (trang 23 sgk Ngữ văn 11 Tập 1): Phạm vi, giới hạn của bài viết:
- Đề 1: Dẫn chứng thuộc lĩnh vực đời sống xã hội
- Đề 2: Dẫn chứng chủ yếu trong bài thơ Tự tình II của Hồ Xuân Hương
- Đề 3: Dẫn chứng chủ yếu trong bài thơ “Câu cá mùa thu” của Nguyễn Khuyến
II. Lập dàn ý
1. Xác lập luận điểm
2. Xác lập luận cứ
3. Sắp xếp luận điểm, luận cứ
III. Luyện tập (trang 23 sgk Ngữ văn 11 Tập 1)
Phân tích đề và lập dàn ý cho đề bài sau:

Đề 1: (trang 23 sgk Ngữ văn 11 Tập 1): Cảm nghĩ của em về giá trị hiện thực trong đoạn trích "Vào phủ chúa Trịnh" (Trích "Thượng kinh kí sự" của Lê Hữu Trác).
1. Phân tích đề:
- Đây là dạng đề định hướng rõ về nội dung và thao tác nghị luận.
- Vấn đề cần nghị luận: Giá trị hiện thực sâu sắc của đoạn trích Vào phủ chúa Trịnh
- Phương pháp: Sử dụng thao tác lập luận phân tích kết hợp với nêu cảm nghĩ
- Phạm vi dẫn chứng: văn bản Vào phủ chúa Trịnh là chủ yếu
2. Lập dàn ý
a. Mở bài
Giới thiệu văn bản “Vào phủ chúa Trịnh” của Lê Hữu Trác
b. Thân bài
* Cuộc sống giàu sang, xa xỉ, thừa thãi, những lễ nghi rườm rà của chúa Trịnh:
- cây cối um tùm, chim hót líu lo
- Đồ đạc nhân gian chưa từng thấy. Toàn được son son, dát vàng
- Lầu son gác tía, rèm châu, hiên ngọc, sập vàng
- Đồ ăn toàn của ngon vật lạ
- Quan lính, kẻ hầu, người hạ tấp nập…
- Phủ chúa uy nghi, xa xỉ hơn cung vua…
- Vào phủ chúa phải đi qua nhiều cửa, qua nhiều dãy hành lang quanh co…
* Bức chân dung thế tử Trịnh Cán
- Là một cậu bé 5, 6 tuổi
- Vây quanh cậu bé bao nhiêu là gấm vóc lụa là, vàng, ngọc, sập, nến, đèn, hương hoa, màn trướng,…
- Người hầu hạ, cung tần, mĩ nữ, thái y đứng gần hoặc chực ở xa.
* Thái độ và dự cảm của tác giả
- Dửng dưng trước cuộc sống giàu sang, xa hoa, thừa thãi của phủ chúa
- Phê phán cuộc sống xa xỉ đó
- Việc khám bệnh cho thế tử Trịnh Cán thể hiện sự tận tâm, nhân cách của người thầy thuốc…
- Tác giả nhìn thấy trong sự xa hoa nơi phủ chúa có sự tàn tạ, lụi tàn…
c. Kết bài
- Nêu nhận xét của mình về giá trị của đoạn trích
Đề 2: (trang 23 sgk Ngữ văn 11 Tập 1): Tài năng sử dụng ngôn ngữ dân tộc của nữ sĩ Hồ Xuân Hương qua hai bài thơ Nôm "Bánh trôi nước" và "Tự tình II".
1. Phân tích đề
- Vấn đề cần nghị luận: Tài năng sử dụng ngôn ngữ dân tộc của Hồ Xuân Hương
- Phương pháp: Sử dụng thao tác lập luận phân tích kết hợp với bình luận
- Phạm vi dẫn chứng là những từ ngữ giản dị, thuần Việt, những câu thơ sáng tạo, thành ngữ, ca dao trong hai bài thơ.
- Thao tác nghị luận là phân tích, cảm nghĩ, khái quát.
2. Lập dàn ý
a, Mở bài: Giới thiệu bài thơ “Tự tình” hoặc “Bánh trôi nước” cùng tài năng của Hồ Xuân Hương
b, Thân bài: Tài năng sử dụng ngôn ngữ của Hồ Xuân Hương được thể hiện qua
- Sử dụng thơ Nôm một cách nhuần nhuyễn
- Sử dụng các từ ngữ thuần Việt:
+ Bánh trôi nước: Trầu hôi, quệt, vôi, xanh, lá, vôi, của, ...
+ Tự tình II: Trống canh, dồn, trơ, xế, xiên, đâm toạc, hòn...
- Sử dụng hình thức đảo trật tự từ trong câu: “Xiên ngang mặt đất, rêu từng đám – Đâm toạc chân mây, đá mấy hòn”
- Sử dụng câu so sánh: Xanh như lá, bạc như vôi”
c, Kết bài: Nêu cảm nghĩ của mình về tác dụng của việc sử dụng ngôn ngữ đó
Nguồn TH

 

[Sơn Ca]

I. Phân tích đề

1. Đề 1 có định hướng cụ thể, đề 2 và đề 3 đòi hỏi người viết phải tự xác định hướng triển khai.
2. Vấn đề nghị luận:
Đề 1: Việc chuẩn bị hành trang vào tương lai.
Đề 2: Tâm sự của Hồ Xuân Hương trong bài Tự tình II.
Đề 3: Một vẻ đẹp của bài thơ Câu cá mùa thu – Nguyễn Khuyến.
3. Phạm vi bài viết, phạm vi dẫn chứng:
Đề 1: Nghị luận xã hội; dẫn chứng thuộc lĩnh vực đời sống xã hội.
Đề 2, đề 3: Nghị luận văn học; dẫn chứng thuộc lĩnh vực văn học.
II. Lập dàn ý

LUYỆN TẬP
Đề 1: Cảm nghĩ của anh (chị) về giá trị hiện thực của đoạn trích Vào phủ chúa Trịnh (trích Thượng kinh kí sự của Lê Hữu Trác).
a. Phân tích đề
+ Đề nghị luận văn học.
+ Vấn đề nghị luận: Giá trị hiện thực của đoạn trích Vào phủ chúa Trịnh.
b. Dàn ý
Mở bài: Giới thiệu vấn đề nghị luận (Khẳng định tác phẩm có giá trị hiện thực sâu sắc).
Thân bài:

Luận điểm 1: Giá trị hiện thực của một tác phẩm là gì?
- Là toàn bộ hiện thực được nhà văn phản ánh trong tác phẩm.
Luận điểm 2: Biểu hiện của giá trị hiện thực trong đoạn trích.
- Cuộc sống xa hoa, giàu có quá mức trong phủ Chúa.
- Cuộc sống tuy giàu có nhưng lại chỉ tạo ra những sinh mệnh bệnh tật, yếu ớt.
Luận điểm 3: Đánh giá, bình luận về giá trị hiện thực.
- Giá trị hiện thực sâu sắc, phản ánh cuộc sống của tầng lớp thống trị trong xã hội phong kiến thời bấy giờ.
- Thể hiện thái độ, cách đánh giá của tác giả.
Kết bài: Khẳng định thể hiện được tài năng của tác giả, khẳng định vai trò của văn chương trong việc phản ánh đời sống.
Đề 2: Tài năng sử dụng ngôn ngữ dân tộc của Hồ Xuân Hương qua một bài thơ Nôm (Bánh trôi nước hoặc Tự tình II).
a. Phân tích đề:
+ Đề nghị luận văn học.
+ Vấn đề nghị luận: Đặc sắc trong việc sử dụng ngôn ngữ dân tộc của Hồ Xuân Hương qua bài thơ Bánh trôi nước/ Tự tình II.
b. Lập dàn ý:
Mở bài: Giới thiệu vấn đề nghị luận (khẳng định tài năng sử dụng ngôn ngữ, cách sử dụng ngôn ngữ dân tộc độc đáo của Hồ Xuân Hương).
Thân bài:
Luận điểm 1: Biểu hiện của việc sử dụng ngôn ngữ dân tộc qua bài thơ đã chọn (liệt kê các từ ngữ, phân loại nếu có thể).
Luận điểm 2: Phân tích giá trị của những từ ngữ ấy.
- Về mặt biểu đạt ý nghĩa, nội dung, tư tưởng,
- Về măt biểu cảm.
Luận điểm 3: Nét độc đáo, đặc biệt của tác giả trong việc sử dụng ngôn ngữ dân tộc.
- Ở cách vận dụng sáng tạo.
- Cách kết hợp từ
- Tạo nghĩa mới cho từ
- …
Kết bài: Khẳng định tài năng sáng tạo nghệ thuật, tình yêu với ngôn ngữ dân tộc của nhà thơ Hồ Xuân Hương.
Ý nghĩa
+ Học sinh nắm được cách thức phân tích đề văn nghị luận.
+ Biết cách lập dàn ý bài văn nghị luận.
Nguồn TH