Trong nhịp sống gấp gáp của xã hội công nghệ hôm nay, khi trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn và mạng xã hội đang chi phối mạnh mẽ cách con người làm việc, học tập và giao tiếp, không ít người đặt ra câu hỏi: văn học có còn cần thiết với người trẻ?
Đứng trước thực trạng học văn như một “môn học bắt buộc lấy điểm", bạn Quỳnh Hạ tại Nghệ An từng chia sẻ: "Môn văn đang mất giá đầy xót xa trong ánh nhìn của học sinh”. Câu nhận xét ấy không phải vô cớ, bởi thực tế cho thấy thói quen đọc sách văn chương đang dần bị lấn át bởi các hình thức giải trí nhanh, trực quan. Các bạn học sinh cảm thấy văn học khó tiếp cận, không tìm thấy ý nghĩa trong các tác phẩm văn học. Học toán, ngoại ngữ được xem là môn học có giá trị, có “tương lai".
Tuy nhiên, nếu nhìn nhận một cách sâu sắc, ta sẽ thấy văn học không hề lỗi thời, trái lại, nó vẫn giữ vai trò nền tảng trong việc bồi dưỡng đời sống tinh thần của con người. Công nghệ có thể giúp con người kết nối nhanh hơn, tiếp cận thông tin dễ dàng hơn, nhưng nó không thể thay thế khả năng thấu hiểu tâm hồn, sự rung động trước nỗi đau và niềm vui của người khác – điều mà văn học làm được một cách bền bỉ qua hàng nghìn năm. Những trang văn không chỉ kể chuyện, mà còn mở ra những thế giới tinh thần phong phú, giúp con người soi chiếu chính mình trong số phận nhân vật, từ đó học cách sống nhân ái và có trách nhiệm hơn. Trong bối cảnh xã hội ngày càng đề cao hiệu suất và lợi ích vật chất, văn học chính là không gian hiếm hoi để con người được chậm lại, lắng nghe tiếng nói nội tâm, nuôi dưỡng những giá trị nhân văn cốt lõi. Vì vậy, thay vì đặt văn học và công nghệ ở thế đối lập, cần nhìn nhận rằng văn học vẫn âm thầm giữ vai trò cân bằng, giúp con người không bị cuốn trôi hoàn toàn trong guồng quay lạnh lùng của máy móc và thuật toán.
Không chỉ dừng lại ở việc nuôi dưỡng cảm xúc, văn học còn góp phần quan trọng trong việc hình thành tư duy phản biện và bản lĩnh cá nhân của con người hiện đại. Trong xã hội công nghệ, con người phải đối mặt với một lượng thông tin khổng lồ, thật giả đan xen, đòi hỏi khả năng chọn lọc, phân tích và đánh giá độc lập. Văn học, thông qua việc xây dựng những tình huống phức tạp, những xung đột đa chiều và những số phận nhiều nghịch lí, rèn luyện cho người đọc năng lực suy nghĩ sâu, nhìn nhận vấn đề từ nhiều góc độ khác nhau. Một tác phẩm văn chương lớn không bao giờ đưa ra câu trả lời giản đơn; nó buộc người đọc phải tự vấn, phải đối thoại với chính mình. Chính quá trình ấy giúp con người tránh được lối tư duy hời hợt, cảm tính – căn bệnh dễ nảy sinh trong thời đại “lướt” thông tin. Hơn nữa, văn học còn lưu giữ ký ức văn hóa và lịch sử của nhân loại, giúp con người hôm nay hiểu được mình đến từ đâu, đã từng trải qua những gì.
Trong khi công nghệ luôn hướng về tương lai, thì văn học neo giữ con người với quá khứ và hiện tại, tạo nên chiều sâu cho bản sắc cá nhân và cộng đồng. Một xã hội chỉ phát triển về mặt kỹ thuật mà thiếu nền tảng văn hóa – tinh thần vững chắc sẽ khó tránh khỏi sự khủng hoảng về giá trị. Do đó, văn học không phải là thứ “xa xỉ” trong thời đại số, mà là một nhu cầu thiết yếu để con người giữ được khả năng suy nghĩ độc lập, không bị hòa tan trong đám đông hay dẫn dắt hoàn toàn bởi công nghệ.
Từ những phân tích trên, có thể khẳng định rằng văn học không những còn cần thiết, mà còn trở nên quan trọng hơn trong xã hội công nghệ phát triển. Vấn đề không nằm ở chỗ văn học có còn giá trị hay không, mà ở cách con người tiếp cận và làm mới văn học trong bối cảnh mới. Công nghệ, nếu được sử dụng đúng cách, hoàn toàn có thể trở thành phương tiện đưa văn học đến gần hơn với công chúng, mở ra những hình thức tiếp nhận đa dạng, linh hoạt. Song dù hình thức có thay đổi, bản chất của văn học vẫn là tiếng nói của con người về con người, là nơi lưu giữ và lan tỏa những giá trị nhân văn bền vững.
Khi máy móc ngày càng thông minh, thì điều khiến con người khác biệt không phải là khả năng tính toán, mà là năng lực yêu thương, đồng cảm và sáng tạo – những phẩm chất được nuôi dưỡng mạnh mẽ từ văn học. Vì thế, trong một thế giới ngập tràn công nghệ, văn học chính là lời nhắc nhở thầm lặng nhưng kiên định rằng con người không chỉ sống bằng dữ liệu và thuật toán, mà còn bằng ký ức, cảm xúc và khát vọng hướng tới cái đẹp, cái thiện. Giữ gìn và trân trọng văn học cũng chính là giữ gìn phần người sâu sắc nhất trong mỗi ch
úng ta.
