Soạn bài Tháng Giêng, mơ về trăng non rét ngọt

Soạn bài Tháng Giêng, mơ về trăng non rét ngọt SGK Ngữ văn 7 bộ Kết nối tri thức sẽ giúp các bạn tìm hiểu thông tin về tác giả Vũ Bằng và tác phẩm Tháng Giêng, mơ về trăng non rét ngọt, đồng thời trả lời các câu hỏi trong SGK chi tiết và chính xác giúp các bạn học bài trên lớp tốt hơn.

Tìm hiểu tác giả tác phẩm​

I. Tác giả văn bản Tháng giêng, mơ về trăng non rét ngọt​

- Vũ Bằng (1913-1984), sinh ra tại Hà Nội
- Ông là nhà văn và nhà báo đã sáng tác từ trước Cách mạng tháng Tám năm 1945, có sở trường về truyện ngắn, tùy bút, bút kí
- Sau năm 1954, ông vào Sài Gòn vừa viết văn, vừa làm báo vừa hoạt động cách mạng
- Năm 2007, Vũ Bằng được tặng Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật

II. Tìm hiểu tác phẩm Tháng giêng, mơ về trăng non rét ngọt​

1. Thể loại:​

Tháng giêng, mơ về trăng non rét ngọt thuộc thể loại tùy bút.

2. Xuất xứ và hoàn cảnh sáng tác:​

- Tác phẩm được viết trong hoàn cảnh đất nước bị chia cắt, tác giả sống ở vùng kiểm soát của Mĩ – Ngụy, xa cách quê hương đất Bắc. Nhà văn đã gửi gắm vào trong trang sách nỗi niềm thương nhớ da diết quê hương, gia đình và lòng mong mỏi đất nước hòa bình, thống nhất
- Bài văn được trích từ thiên tùy bút “Tháng giêng, mơ về trăng non rét ngọt” trong tập tùy bút “Thương nhớ mười hai”

3. Phương thức biểu đạt:​

Văn bản Tháng giêng, mơ về trăng non rét ngọt có phương thức biểu đạt là miêu tả, kết hợp biểu cảm

4. Tóm tắt văn bản Tháng giêng, mơ về trăng non rét ngọt:​

Văn bản "Tháng giêng, mơ về trăng non rét ngọt" là lời của một người con xa quê hương, khao khát được đoàn tụ viết về mùa xuân trên mảnh đất Bắc. Trước tiên là những dòng suy nghĩ về quy luật chung của thiên nhiên, mùa xuân sau đó đi vào cảm nhận sâu sắc từng chi tiết mùa xuân của đất Bắc trên những phương diện: cảnh sắc, thời tiết, những lễ nghi, phong tục. Theo dòng cảm xúc đó, tác giả tiếp tục miêu tả lại không khí và sự thay đổi của mùa xuân sau ngày rằm tháng Giêng. Từ đó giúp người đọc cảm nhận được tình yêu quê hương tha thiết của tác giả.

5. Bố cục bài Tháng giêng, mơ về trăng non rét ngọt:​

Tháng giêng, mơ về trăng non rét ngọt có bố cục gồm 3 phần
- Phần 1 (từ đầu đến “mê luyến tâm hồn”): Cảm nhận về quy luật tình cảm của con người với màu xuân
- Phần 2 (tiếp đó đến “mở hội liên hoan”): Cảnh sắc, không khí mùa xuân Hà Nội
- Phần 3 (còn lại): Cảnh sắc và không khí màu xuân sau ngày rằm tháng Giên

6. Giá trị nội dung:​

Cảnh sắc thiên nhiên, không khí mùa xuân Hà Nội và miền Bắc được cảm nhận, tái hiện trong nỗi nhớ thương da diết của một người xa quê. Bài tùy bút đã biểu lộ chân thực và cụ thể tình quê hương, đất nước, lòng yêu cuộc sống và tâm hồn tinh tế, nhạy cảm, ngòi bút tài hoa của tác giả

7. Giá trị nghệ thuật:​

- Trình bày nội dung văn bản theo dòng cảm xúc lôi cuốn, say mê
- Lựa chọn từ ngữ, câu văn linh hoạt, biểu cảm, giàu hình ảnh
- Có nhiều so sánh, liên tưởng độc đáo, giàu chất thơ

III. Tìm hiểu chi tiết tác phẩm Tháng giêng, mơ về trăng non rét ngọt​

1. Cảm nhận về quy luật tình cảm của con người với mùa xuân​

- Ai cũng chuộng mùa xuân
- Ai bảo được non đừng thương nước, bướm đừng thương hoa, trăng đừng thương gió
- Ai cấm được trai thương gái, ai cấm được mẹ yêu con, ai cấm được cô gái còn son nhớ chồng
- Nghệ thuật: điệp ngữ
- Giọng văn: nhẹ nhàng, say đắm
⇒ Tình yêu mùa xuân là điều hiển nhiên, luôn tồn tại trong sâu thẳm trái tim mỗi người, đấy là một quy luật.

2. Cảnh sắc và không khí mùa xuân Hà Nội​

- Thời tiết: mưa riêu riêu, gió lành lạnh
- Âm thanh:
+ Tiếng nhạn kêu trong đêm
+ Tiếng trống vọng chèo từ xa
+ Câu hát ân tình của cô gái đẹp
- Khung cảnh gia đình: bàn thờ, đèn nên, nhang trầm và tình cảm gia đình yêu thương, gắn bó
- Nghệ thuật: sử dụng hình ảnh so sánh mới mẻ, sinh động, hấp dẫn diến tá ức sống của mùa xuân
+ Mùa xuân khơi dậy sức sống trong thiên nhiên và con người
+ Mùa xuân thần thánh
⇒ Mùa xuân đã khơi dậy sức sống cho muôn vật, muôn loài và cho cả con người. Mùa xuân đất Bắc có những nét đặc trưng riêng mà không nơi nào có được. Tất cả được thể hiện trong tình yêu và nỗi niềm thương nhớ mùa xuân đất Bắc của tác giả

3. Cảnh sắc và không khí màu xuân đất Bắc sau ngày rằm tháng Giêng​

- Tết hết mà chưa hết hẳn, đào phai mà nhụy vẫn còn phong
- Có không mướt xanh nhưng nức một mùi hương man mác
- Trời đã hết nồm, mưa xuân thay thế cho mưa phùn
- Con người trở về với bữa cơm gia đình giản dị
- Các trò vui ngày Tết cũng tạm thời kết thúc

Nội dung chính​

Qua ngòi bút của Vũ Bằng, mùa xuân ở miền Bắc nói chung và Hà Nội nói riêng vừa đẹp, vừa mang đặc trưng riêng của một vùng đất có khi hậu, thời tiết khá đặc trưng cho tiết xuân, khí xuân. Đưa lại cho người đọc những rung cảm đặc biệt trước thiên nhiên, đất trời và gợi lên trong mỗi chúng ta một niềm mong nhớ về mùa xuân, mong nhớ về những nét đẹp của thiên nhiên cũng là cách làm cho tâm hồn của chúng ta thêm đẹp hơn.

Soạn bài Tháng Giêng, mơ về trăng non rét ngọt​

* Trước khi đọc​

Câu 1 (trang 107 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 1):​

- Em biết những bài hát như:
+ Câu chuyện đầu năm
+ Ước nguyện đầu xuân
+ Mùa xuân đó có em
+ Đón xuân này nhớ xuân xưa
- Tranh ảnh về mùa xuân:

Câu 2 (trang 107 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 1):​

- Em thích nhất là thời tiết và khung cảnh mùa xuân ở quê em: Thời tiết mùa xuân ấm áp, dễ chịu chứ không lạnh giá như mùa đông. Hoa đào, hoa mơ nở rực rỡ đầy cành tô điểm cho đời sức sống mới. Cây cối trút bỏ lớp áo xám xịt của mùa đông để nô nức đâm chồi, nảy lộc. Con đường làng em rộn ràng người đi lại: người đi chúc tết, đi hội làng, đi chợ xuân... ai nấy đầy vui mừng, rạng rỡ.

* Đọc văn bản​

Gợi ý trả lời câu hỏi trong bài đọc:

1. Kết nối: Có phải “ai cũng chuộng mùa xuân” không?​

- Đúng vì: “Tự nhiên như thế: Ai cũng chuộng mùa xuân”

2. Hình dung: Những loài cây sắp trổ lá, đơm hoa vào mùa xuân.​

- Những loài cây sắp trổ lá, đơm hoa vào mùa xuân:
+ Cây mai
+ Cây đào
+ Cây chổi mận

3. Hình dung: Không gian đặc trưng của mùa xuân ở miền Bắc.​

- Không gian đặc trưng của mùa xuân ở miền Bắc:
+ Có mưa riêu riêu
+ Gió lành lạnh
+ Có tiếng nhạn kêu trong đêm xanh
+ Có tiếng trống chèo
+ Có câu hát huê tình

4. Theo dõi: Chú ý những cảm giác của tác giả trong mùa xuân​

- Những cảm giác của tác giả trong mùa xuân:
+ Thấy một cái thú giang hồ “êm ái”
+ “lòng mình say sưa”
+ “muốn phát điên”
+ “ngồi yên không chịu được”
+ Tim “trẻ hơn”, “đập mạnh hơn”
+ Thấy ai cũng muốn “yêu thương”
+ Lòng ấm lạ lùng
+ Lòng cảm như hoa nở, bướm ra ràng

5. Hình dung: Bức tranh mùa xuân tuyệt đẹp thời điểm sau rằm tháng Giêng​

- Tết chưa hết hẳn, đào hơi phai nhưng nhụy vẫn còn phong… nức một mùi man mác
- Mưa xuân thay cho mưa phùn
- Trên giàn hoa lím, ong đi kiếm nhị hoa
- Trên nền trời có làn sáng hồng hồng lúc tám, chín giờ

6. Hình dung: Khung cảnh đêm trăng tháng Giêng​

- Đêm xanh biêng biếc
- Có mưa dây
- Thấy rõ cánh sếu bay
- Trời rét một cách nên thơ
- Có những đêm không mưa, trời sáng lung linh và mười giờ tối trăng mọc cao lên đỉnh đầu

* Sau khi đọc​

Gợi ý trả lời câu hỏi sau khi đọc:​

Câu 1 (trang 110 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 1):​

- Chi tiết miêu tả không gian đặc trưng của mùa xuân Hà Nội vào đầu tháng Giêng:
+ Cây mai, cây đào, cây chổi mận tràn đầy nhựa sống
+ Mưa riêu riêu, không khí lành lạnh
+ Có tiếng nhạn kêu trong đêm, tiếng trống chèo, câu hát huê tình

- Chi tiết miêu tả không gian đặc trưng của mùa xuân Hà Nội sau rằm tháng Giêng
+ Đào hơi phai nhưng nhụy vẫn còn phong, cỏ không mướt như đầu Giêng nhưng nức một mùi hương man mác
+ Mưa xuân thay cho mưa phùn
+ Độ tám, chín giờ: nền trời sáng hồng hồng
+ Cuối tháng Giêng có những đêm trăng đẹp
- Chi tiết miêu tả không gian gia đình.
+ Đoàn tụ, êm đềm
+ Trên kính, dưới nhường
+ Bàn thờ Phật, Thánh, Tổ tiên khiến lòng ấm l

Câu 2 (trang 110 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 1):​

* Trong cái rét ngọt đầu xuân, sức sống của thiên nhiên và con người được khơi dậy:

- Con người
+ Thấy một cái thú giang hồ “êm ái”
+ “lòng mình say sưa”
+ “muốn phát điên”
+ “ngồi yên không chịu được”
+ Tim “trẻ hơn”, “đập mạnh hơn”
+ Thấy ai cũng muốn “yêu thương”
+ Lòng ấm lạ lùng
+ Lòng cảm như hoa nở, bướm ra ràng

- Thiên nhiên:
+ Con nai thấy nắng ấm thì “bò ra nhảy nhót”
+ Mầm non cây cối trỗi dậy

Câu 3 (trang 110 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 1):​

- Nhận xét:
+ Tác giả diễn tả lòng mình khi mùa xuân đến thật tinh tế, uyển chuyển: Đó là cái cảm giác vui mừng, phấn khởi, thấy lòng “say sưa”, “muốn phát điên”, “ngồi yên không chịu được” khi xuân đến.

Câu 4 (trang 110 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 1):​

- Tác giả đã triển khai bài tùy bút theo mạch chủ đề về mùa xuân bắt đầu từ “ai cũng chuộng mùa xuân”:
+ Tác giả đưa ra vấn đề: Ai cũng chuộng mùa xuân
+ Tiếp theo, tác giả giải thích lí do ai cũng chuộng mùa xuân vì cảnh đẹp, không khí đoàn tụ bên gia đình, …
+ Cuối cùng, tác giả bày tỏ cảm xúc yêu mùa xuân và miêu tả cảnh cuối tháng Giêng

Câu 5 (trang 110 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 1):​

- Trong đoạn trích, khi nói về mùa xuân, tác giả dùng các cụm từ như mùa xuân của tôi, mùa xuân thần thánh của tôi, mùa xuân của Hà Nội thân yêu.
- Cách viết này cho em hiểu tác giả là một người sống vui vẻ, lạc quan, yêu đời. Ông yêu quê hương và mùa xuân trên quê hương tha thiết.

Câu 6 (trang 110 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 1):​

- Em chọn câu: “Ấy đấy cái mùa xuân thần thánh của tôi nó làm cho người ta muốn phát điên lên như thế đấy”
- Theo em, đặc điểm đó của lời văn có tác động đến cảm nhận của người đọc: Giúp người đọc hình dung rõ hơn về cảm xúc yêu mùa xuân của tác giả.

* Viết kết nối với đọc: Viết đoạn văn (khoảng 5 – 7 câu) nêu cảm nhận về cảnh sắc và không khí mùa xuân.​

Đoạn văn tham khảo:

Thế là mùa xuân tươi đẹp đã tới. Đàn chim én từ đâu rủ nhau về, bay lượn khắp bầu trời. Chúng cất cao tiếng hót đón chào mùa xuân. Thoảng trong bầu không khí trong lành, làn mưa bụi quyện theo hoa xoan tím lớp lớp rơi đầy ngõ. Cũng có những ngày nắng xuân yếu ớt, ửng hồng, nhuộm vào cảnh vật. Hoa đào, hoa mơ nở rực rỡ đầy cành tô điểm cho đời sức sống mới. Cây cối trút bỏ lớp áo xám xịt của mùa đông để nô nức đâm chồi, nảy lộc. Con đường làng em rộn ràng người đi lại: người đi chúc tết, đi hội làng, đi chợ xuân... ai nấy đầy vui mừng, rạng rỡ. Mùa xuân đã mang lại cho thiên nhiên, đất trời bao điều kì diệu và tươi mới.