Ngày 16/9, Hội nghị Tổng kết “Diện mạo văn học Việt Nam 1975 – 2025” đã được tổ chức tại TP Hồ Chí Minh, tổng kết lại tiến trình văn học dân tộc sau 50 năm kể từ ngày đất nước độc lập. Sau kháng chiến, đất nước đi vào thời bình, xây dựng và phục hồi những tổn thương sau chiến tranh. Trong giai đoạn này, các nhà văn buộc phải thể hiện cá tính theo một cách mới để phù hợp hơn với đời sống hậu chiến và tâm tư của nhân dân. Tuy nhiên, phát biểu tại hội nghị, Chủ tịch hội Nhà văn Việt Nam Nguyễn Quang Thiều chỉ rõ: “Vật cản lớn nhất của nhà văn là chính nhà văn”. Nếu các nhà văn không thể vượt ra khỏi cái vòng an toàn vô lý do chính mình tạo ra, thì 50 nữa sẽ chỉ là cuộc “tổng kết của những nỗi buồn”. Thế nhưng, câu hỏi đáng trăn trở là: Nếu 50 năm nữa, các cỗ máy biết viết văn, làm thơ thay thế con người thì như thế nào?
Trong thời đại kĩ thuật số như ngày nay, hiện tượng các cỗ máy biết viết văn, làm thơ đã thực sự xảy ra và không còn là viễn ảnh trong suy nghĩ. Thực tế thì tại Nhật Bản vào năm 2016, một cỗ máy đã sáng tạo truyện ngắn và đạt được giải Nhất trong cuộc thi sáng tạo nghệ thuật. Điều đó càng đặt ra mối quan ngại về việc sáng tạo nghệ thuật có thực sự là lĩnh vực độc quyền của con người? Hay đó đơn giản là việc sao chép, thu thập thông tin và lưu trữ dữ liệu lớn như các sản phẩm trí tuệ nhân tạo có thể làm?
Khi con người đã công nhận vị trí, vai trò và đặt mối lo ngại về trí tuệ nhân tạo trong việc sáng tạo nghệ thuật thì chúng ta buộc phải nhìn nhận rằng con người đang thực sự bị đe dọa. Viết văn là công việc độc quyền của người nghệ sĩ, ra đời khi họ thực sự rung động mạnh mẽ về cảm xúc, đạt đến trình độ thăng hoa trong nghệ thuật và ngôn ngữ. Nhà văn chỉ viết khi những cảm xúc của anh ta đã là một sợi dây đàn căng, cần được gảy. Ngoài ra, khả năng sử dụng ngôn ngữ độc đáo chỉ có ở những bậc thầy tài hoa mà ngay cả con người cũng không thể bắt chước được. Vậy mà, khi đưa một đoạn trích của Nguyễn Tuân vào chatbox AI và yêu cầu AI sáng tạo một tác phẩm theo lối hành văn ấy, nó có thể tạo được một bản sao khác giống gần 70 – 80%. Công việc độc quyền ngay cả con người cũng không thể làm được lại bị công nghệ dễ dàng thay thế.
Nếu 50 năm nữa, văn học chỉ còn là sản phẩm của AI, chúng ta sẽ có gì? AI hoạt động chủ yếu dựa trên cơ chế sao chép, thu thập và tái tạo thông tin dựa trên bộ nhớ lớn từ những gì chúng có thể thu thập được. Những thông tin của con người cũng là một trong số những dữ liệu được chúng sử dụng. Bởi vậy, những tác phẩm được AI viết ra, dù có sáng tạo như thế nào đều chỉ là sản phẩm của sao chép, không mang được cảm xúc và chạm tới những rung cảm của con người. Như vậy, nếu con người không đủ khả năng khẳng định mình trước công nghệ, văn chương của 50 năm nữa sẽ là tổng hợp những bản sao chép được cắt ghép, lồng dán công phu mà thôi. Hiện thực đang đẩy nhà văn vào vòng nguy hiểm nhưng là sự nguy hiểm thiết yếu để họ khẳng định vị thế của mình.
Trong thời đại kĩ thuật số như ngày nay, hiện tượng các cỗ máy biết viết văn, làm thơ đã thực sự xảy ra và không còn là viễn ảnh trong suy nghĩ. Thực tế thì tại Nhật Bản vào năm 2016, một cỗ máy đã sáng tạo truyện ngắn và đạt được giải Nhất trong cuộc thi sáng tạo nghệ thuật. Điều đó càng đặt ra mối quan ngại về việc sáng tạo nghệ thuật có thực sự là lĩnh vực độc quyền của con người? Hay đó đơn giản là việc sao chép, thu thập thông tin và lưu trữ dữ liệu lớn như các sản phẩm trí tuệ nhân tạo có thể làm?
Khi con người đã công nhận vị trí, vai trò và đặt mối lo ngại về trí tuệ nhân tạo trong việc sáng tạo nghệ thuật thì chúng ta buộc phải nhìn nhận rằng con người đang thực sự bị đe dọa. Viết văn là công việc độc quyền của người nghệ sĩ, ra đời khi họ thực sự rung động mạnh mẽ về cảm xúc, đạt đến trình độ thăng hoa trong nghệ thuật và ngôn ngữ. Nhà văn chỉ viết khi những cảm xúc của anh ta đã là một sợi dây đàn căng, cần được gảy. Ngoài ra, khả năng sử dụng ngôn ngữ độc đáo chỉ có ở những bậc thầy tài hoa mà ngay cả con người cũng không thể bắt chước được. Vậy mà, khi đưa một đoạn trích của Nguyễn Tuân vào chatbox AI và yêu cầu AI sáng tạo một tác phẩm theo lối hành văn ấy, nó có thể tạo được một bản sao khác giống gần 70 – 80%. Công việc độc quyền ngay cả con người cũng không thể làm được lại bị công nghệ dễ dàng thay thế.
Nếu 50 năm nữa, văn học chỉ còn là sản phẩm của AI, chúng ta sẽ có gì? AI hoạt động chủ yếu dựa trên cơ chế sao chép, thu thập và tái tạo thông tin dựa trên bộ nhớ lớn từ những gì chúng có thể thu thập được. Những thông tin của con người cũng là một trong số những dữ liệu được chúng sử dụng. Bởi vậy, những tác phẩm được AI viết ra, dù có sáng tạo như thế nào đều chỉ là sản phẩm của sao chép, không mang được cảm xúc và chạm tới những rung cảm của con người. Như vậy, nếu con người không đủ khả năng khẳng định mình trước công nghệ, văn chương của 50 năm nữa sẽ là tổng hợp những bản sao chép được cắt ghép, lồng dán công phu mà thôi. Hiện thực đang đẩy nhà văn vào vòng nguy hiểm nhưng là sự nguy hiểm thiết yếu để họ khẳng định vị thế của mình.
