Thơ mới là giàn giao hưởng hưởng đa điệu sầu, trong đó nổi lên ba mối sầu chính là sầu nhân thế, sầu thân thế, sầu thời thế. Chúng đan xen và chuyển giao lẫn nhau. Nổi bật trong những tiếng thơ của phong trào thơ mới, “Ông đồ" hiện lên như một sự nuối tiếc, khắc khoải và khao khát níu giữ vẻ đẹp truyền thống của Nho học, của những giá trị văn hóa thiêng liêng suốt nghìn đời nay.
“Ông đồ" có sự đan dệt của ba yếu tố tự sự, trữ tình và kịch. Tính tự sự thể hiện trong việc tái hiện câu chuyện về ông đồ - hiện thân đại diện cho trí thức trung đại, biểu tượng của nền Hán học. Xen lẫn trong câu chuyện nhuốm màu bi kịch ấy là những tâm tư, khắc khoải và trở trăn của Vũ Đình Liên. Nói “Ông đồ" có yếu tố kịch là nói đến xung đột, nói đến việc trình bày xung đột theo từng lớp, từng xen, có yếu tố sân khấu. Tạo nên thân phận Ông đồ là một xung đột mà người ta thường thấy ở những cơn biến thiên của lịch sử: xung đột giữa giá trị và thời thế. Về điểm này, có hai thái độ đối với quá khứ là giã từ vui vẻ và níu giữ ngậm ngùi. Chúng xuất phát từ những giá trị khác nhau. Nếu những cái từ ngự trị nay trở thành phản giá trị, lỗi thời, lố bịch thì nay bị thời thế ngoảnh mặt, âu đó cũng là hài kịch. Còn với những giá trị cao quý, nay bị thử thế quay lưng, xung đột ấy chính là bi kịch. Người ta cố níu giữ mà không thể, nhìn nó chìm vào dĩ vãng mà bất lực, vô vọng. Thực tại phũ phàng đã thẳng tay ném những giá trị cao quý kia vào quá khứ.
Hình tượng ông đồ tiêu biểu cho trí thức trung đại. Họ là hiện thân của nền Hán học, của những giá trị văn hóa thiêng liêng đã tồn tại suốt nghìn đời nay. Bỗng chốc, xã hội thay đổi, kéo theo đó chính là xung đột nhóm mồm bi kịch tạo nên thân phận đáng thương của một lớp người - bị thời thế lạnh lùng phế bỏ. Bản chất bi kịch này quyết định đến điểm cảm xúc hoài niệm với bao buồn thương xen lẫn sự xót xa trong toàn thị phẩm. Hình tượng Ông đồ thường gắn liền với con chữ, với đạo Thánh Hiền, với những giá trị cao quý thiêng liêng của học thức. Nhưng đồng thời hình tượng ông đồ cũng biểu trưng cho những giá trị cốt lõi bị thời thế đổi thay, phế truất.
Xung đột đối lập giữa giá trị và thời thế đã chi phối toàn bộ cảnh trí của bài thơ. Nó khiến bài thơ mang dáng dấp của một hoạt cảnh sân khấu. Đó là lý do khiến cho bài thơ “Ông đồ” mang màu sắc của kịch, chính xác hơn là bi kịch. Ba cảnh chính tiếp nối trong bài thơ chính là ba phân cảnh của vở kịch “Ông đồ”. Cảnh đầu tiên là cảnh huy hoàng của thời thịnh, khi nho học còn trở thành những giá trị văn hóa cốt lõi trong văn hóa. Cảnh thứ hai là cảnh ảm đạm của thời suy. Và cảnh cuối cùng kết thúc lại là cảnh tiêu sơ đến mức trống không của thời tàn. Ba lớp kịch của tấn bi kịch “Ông đồ" vận động từ đắt khách, đến ế ẩm, rồi mất hút.
Tấn bi kịch đau thương ấy không chỉ là câu chuyện về một thân phận nhỏ bé, cá biệt, đó còn là câu chuyện của cả một lớp người. Bất cứ người nào rồi cũng sẽ có lúc trải qua cái tâm trạng của ông đồ: tâm trạng của kẻ thất thế, hết thời. Ai cũng có thời của mình. Thời ấy qua đi, thời mới đến sẽ phế bỏ chúng ta. Hình tượng ông đồ còn là hiện thân của một lớp người gắn với thời đại hán học, gắn với văn hóa Hán đã vĩnh viễn chìm vào quá vãng. Đồng thời, hình tượng ông đồ cũng gợi nhắc ta về những giá trị thân thuộc và thiêng liêng mà giờ đây đã bị thời gian ngoảnh m
ặt.
“Ông đồ" có sự đan dệt của ba yếu tố tự sự, trữ tình và kịch. Tính tự sự thể hiện trong việc tái hiện câu chuyện về ông đồ - hiện thân đại diện cho trí thức trung đại, biểu tượng của nền Hán học. Xen lẫn trong câu chuyện nhuốm màu bi kịch ấy là những tâm tư, khắc khoải và trở trăn của Vũ Đình Liên. Nói “Ông đồ" có yếu tố kịch là nói đến xung đột, nói đến việc trình bày xung đột theo từng lớp, từng xen, có yếu tố sân khấu. Tạo nên thân phận Ông đồ là một xung đột mà người ta thường thấy ở những cơn biến thiên của lịch sử: xung đột giữa giá trị và thời thế. Về điểm này, có hai thái độ đối với quá khứ là giã từ vui vẻ và níu giữ ngậm ngùi. Chúng xuất phát từ những giá trị khác nhau. Nếu những cái từ ngự trị nay trở thành phản giá trị, lỗi thời, lố bịch thì nay bị thời thế ngoảnh mặt, âu đó cũng là hài kịch. Còn với những giá trị cao quý, nay bị thử thế quay lưng, xung đột ấy chính là bi kịch. Người ta cố níu giữ mà không thể, nhìn nó chìm vào dĩ vãng mà bất lực, vô vọng. Thực tại phũ phàng đã thẳng tay ném những giá trị cao quý kia vào quá khứ.
Hình tượng ông đồ tiêu biểu cho trí thức trung đại. Họ là hiện thân của nền Hán học, của những giá trị văn hóa thiêng liêng đã tồn tại suốt nghìn đời nay. Bỗng chốc, xã hội thay đổi, kéo theo đó chính là xung đột nhóm mồm bi kịch tạo nên thân phận đáng thương của một lớp người - bị thời thế lạnh lùng phế bỏ. Bản chất bi kịch này quyết định đến điểm cảm xúc hoài niệm với bao buồn thương xen lẫn sự xót xa trong toàn thị phẩm. Hình tượng Ông đồ thường gắn liền với con chữ, với đạo Thánh Hiền, với những giá trị cao quý thiêng liêng của học thức. Nhưng đồng thời hình tượng ông đồ cũng biểu trưng cho những giá trị cốt lõi bị thời thế đổi thay, phế truất.
Xung đột đối lập giữa giá trị và thời thế đã chi phối toàn bộ cảnh trí của bài thơ. Nó khiến bài thơ mang dáng dấp của một hoạt cảnh sân khấu. Đó là lý do khiến cho bài thơ “Ông đồ” mang màu sắc của kịch, chính xác hơn là bi kịch. Ba cảnh chính tiếp nối trong bài thơ chính là ba phân cảnh của vở kịch “Ông đồ”. Cảnh đầu tiên là cảnh huy hoàng của thời thịnh, khi nho học còn trở thành những giá trị văn hóa cốt lõi trong văn hóa. Cảnh thứ hai là cảnh ảm đạm của thời suy. Và cảnh cuối cùng kết thúc lại là cảnh tiêu sơ đến mức trống không của thời tàn. Ba lớp kịch của tấn bi kịch “Ông đồ" vận động từ đắt khách, đến ế ẩm, rồi mất hút.
Tấn bi kịch đau thương ấy không chỉ là câu chuyện về một thân phận nhỏ bé, cá biệt, đó còn là câu chuyện của cả một lớp người. Bất cứ người nào rồi cũng sẽ có lúc trải qua cái tâm trạng của ông đồ: tâm trạng của kẻ thất thế, hết thời. Ai cũng có thời của mình. Thời ấy qua đi, thời mới đến sẽ phế bỏ chúng ta. Hình tượng ông đồ còn là hiện thân của một lớp người gắn với thời đại hán học, gắn với văn hóa Hán đã vĩnh viễn chìm vào quá vãng. Đồng thời, hình tượng ông đồ cũng gợi nhắc ta về những giá trị thân thuộc và thiêng liêng mà giờ đây đã bị thời gian ngoảnh m
ặt.
