Mùa thu là mùa tình. Dường như, mùa thu luôn có vẻ ưu ái với thi nhân hơn hẳn. Và thi nhân cũng xem mùa thu như một thi liệu sáng tác nổi bật hơn hẳn. Mùa thu, không có vẻ tươi non mơn mởn như mùa xuân, không có vẻ rạo rực náo nức như ngày hè, cũng chẳng ảm đạm tiêu sầu như mùa đông, mùa thu chỉ là mùa thu với những sắc riêng của nó. Những rung động khe khẽ và xao xuyến của mùa thu đã thổi lồng lộng trong những trang thơ của Lưu Trọng Lư, động mật lại tạo nên thi phẩm “Tiếng thu".
Các thi sĩ thơ mới ít nhìn thiên nhiên bằng cái nhìn chiêm nghiệm. Bằng mối liên hệ tương ứng vi diệu giữa tâm hồn cá nhân và tâm hồn tạo vật, họ đã khám phá ra sự sống bí mật đầy xôn xao trong lòng thiên nhiên. Bên trong mỗi tạo vật là cả một thế giới riêng vừa mơ hồ vừa hiển hiện mà người ta chỉ nắm bắt được bằng thi cảm. Nó là cái của mình xôn xao của lá hoa, là tiếng thở dài rạo rực của nhị phấn, là tiếng ngân của những làn ánh sáng… thế giới Thơ mới là vạn vật lên men say, là tạo vật ở trạng thái thăng hoa. Bởi vậy mà sự xôn xao đã trở thành điệu hồn riêng của thơ mới. Có lần Xuân Diệu đã lắng nghe mùa thu và nhận ra thứ tiếng riêng của nó. Và bản thân Lưu Trọng Lư cũng đã nghe thấy những điệu Huyền lạc bay khắp thôn. Đó là thứ âm thanh huyền diệu, tối lên trong lòng tạo vật. Đó cũng chính là dư âm của “Tiếng thu".
“Tiếng thu" không phải là một âm thanh riêng rẽ nào, cũng không phải là một tập hợp giản đơn nôm na của nỗi thổn thức trong đất trời, trong lòng người. Đó là cả một bản hòa âm vừa mơ hồ vừa hiển hiện của bao nỗi xôn xao trong lòng tạo vật đang hòa điệu với nỗi xôn xao trong lòng thi nhân.
Cái tiếng “lá thu kêu xào xạc" của Lưu Trọng Lư là sự cộng âm, đồng vọng của cả lá thu và hồn thi nhân trong đó. Có lẽ bởi sự cộng hưởng ấy mà bản hòa âm Mùa Thu đã tìm thấy cho mình một bản hòa âm ngôn từ để cất lên. Tiếng Thu đã được ký thác và một cấu trúc ngôn từ chứa chan tính nhạc. Âm điệu riêng của “Tiếng thu" là chân dung của thi phẩm, là một trình thể chặt chẽ và nhuần nhuyễn. Vật liệu của bài thơ trở nên thật quyến rũ nhờ hệ thống tạo âm, dụng vần hòa quyện vào nhau.
Nghe “Tiếng thu” xào xạc, ta chợt nhớ đến “Những phố dài xao xác hơi may” của Nguyễn Đình Thi về sau này. "Xao xác” và "xào xạc” là một nốt nhạc được chơi ở hai cung bậc khác nhau. Tuy nhiên xét về âm vần, hai từ này lại gợi ra những cảm xúc và khung cảnh khác nhau. Nếu "xao xác” Đăng và cao gọi được tiếng lá quét mình trên đường phố thì "xào xạc” lại chồng và buồn gợi lên vẻ âm u và huyền bí của rừng già. Từ sự thổn thức, nhà thơ đi đến sự rạo rực trong lòng người cô phụ. Đó chỉ là những xúc cảm xa xôi hơi thoảng, nhưng tiếng xào xạc gần gũi như thế lẽ nào cô gái ấy lại không nghe thấy? Câu hỏi tu từ “Em không nghe rừng thu?” gợi lên một điệu trầm buồn, xốn xang trong lòng người và lòng tin nhân khi đi tìm sự đồng điệu.
Em không nghe mùa thu
Dưới trăng mờ thổn thức
Em không nghe rạo rực
Hình ảnh kẻ chinh phu
Trong lòng người cô phụ?
Em không nghe rừng Thu
Lá thu kêu xào xạc
Con nai vàng ngơ ngác
Đạp trên lá vàng khô?
Phải chăng Lưu Trọng Lư chính là chú nai ngơ ngác kia, bởi cái nghiêng tai ngơ ngác đề thi sĩ của nó. Nó ngơ ngác vì không nghe ra hay vì Tiếng Thu quá đỗi lạ lùng. Trong đôi tai của nó chỉ có mỗi Tiếng Thu kêu xào xạc thôi, mà đằng sau tiếng xào xạc kia là biết bao rạo rực, thổn thức của đất trời. Chỉ có một tín hiệu duy nhất là tiếng “xào xạc", nhưng âm thanh của lá rừng đã gửi lên cả một bản giao hưởng vô hình của những nỗi xôn xao huyền bí. Y như thiên nhiên tạo vật này cũng mang trong lòng nỗi mù mơ của những kẻ đam mê và khát vọng của thời đại thơ mới. Hoặc cũng có thể nói chính Lưu Trọng Lư đã đem lỗi mù mờ của những đam mê và khát vọng ấy và tạo vật để nó trở thành “Tiếng thu"? Bài thơ cứ như vậy mà khép lại, nhưng đâu đó, ở một góc trong tâm hồn độc giả, những rung động khe khẽ và xôn xao của mùa thu vẫ
n còn lung lay mãi.
Các thi sĩ thơ mới ít nhìn thiên nhiên bằng cái nhìn chiêm nghiệm. Bằng mối liên hệ tương ứng vi diệu giữa tâm hồn cá nhân và tâm hồn tạo vật, họ đã khám phá ra sự sống bí mật đầy xôn xao trong lòng thiên nhiên. Bên trong mỗi tạo vật là cả một thế giới riêng vừa mơ hồ vừa hiển hiện mà người ta chỉ nắm bắt được bằng thi cảm. Nó là cái của mình xôn xao của lá hoa, là tiếng thở dài rạo rực của nhị phấn, là tiếng ngân của những làn ánh sáng… thế giới Thơ mới là vạn vật lên men say, là tạo vật ở trạng thái thăng hoa. Bởi vậy mà sự xôn xao đã trở thành điệu hồn riêng của thơ mới. Có lần Xuân Diệu đã lắng nghe mùa thu và nhận ra thứ tiếng riêng của nó. Và bản thân Lưu Trọng Lư cũng đã nghe thấy những điệu Huyền lạc bay khắp thôn. Đó là thứ âm thanh huyền diệu, tối lên trong lòng tạo vật. Đó cũng chính là dư âm của “Tiếng thu".
“Tiếng thu" không phải là một âm thanh riêng rẽ nào, cũng không phải là một tập hợp giản đơn nôm na của nỗi thổn thức trong đất trời, trong lòng người. Đó là cả một bản hòa âm vừa mơ hồ vừa hiển hiện của bao nỗi xôn xao trong lòng tạo vật đang hòa điệu với nỗi xôn xao trong lòng thi nhân.
Cái tiếng “lá thu kêu xào xạc" của Lưu Trọng Lư là sự cộng âm, đồng vọng của cả lá thu và hồn thi nhân trong đó. Có lẽ bởi sự cộng hưởng ấy mà bản hòa âm Mùa Thu đã tìm thấy cho mình một bản hòa âm ngôn từ để cất lên. Tiếng Thu đã được ký thác và một cấu trúc ngôn từ chứa chan tính nhạc. Âm điệu riêng của “Tiếng thu" là chân dung của thi phẩm, là một trình thể chặt chẽ và nhuần nhuyễn. Vật liệu của bài thơ trở nên thật quyến rũ nhờ hệ thống tạo âm, dụng vần hòa quyện vào nhau.
Nghe “Tiếng thu” xào xạc, ta chợt nhớ đến “Những phố dài xao xác hơi may” của Nguyễn Đình Thi về sau này. "Xao xác” và "xào xạc” là một nốt nhạc được chơi ở hai cung bậc khác nhau. Tuy nhiên xét về âm vần, hai từ này lại gợi ra những cảm xúc và khung cảnh khác nhau. Nếu "xao xác” Đăng và cao gọi được tiếng lá quét mình trên đường phố thì "xào xạc” lại chồng và buồn gợi lên vẻ âm u và huyền bí của rừng già. Từ sự thổn thức, nhà thơ đi đến sự rạo rực trong lòng người cô phụ. Đó chỉ là những xúc cảm xa xôi hơi thoảng, nhưng tiếng xào xạc gần gũi như thế lẽ nào cô gái ấy lại không nghe thấy? Câu hỏi tu từ “Em không nghe rừng thu?” gợi lên một điệu trầm buồn, xốn xang trong lòng người và lòng tin nhân khi đi tìm sự đồng điệu.
Em không nghe mùa thu
Dưới trăng mờ thổn thức
Em không nghe rạo rực
Hình ảnh kẻ chinh phu
Trong lòng người cô phụ?
Em không nghe rừng Thu
Lá thu kêu xào xạc
Con nai vàng ngơ ngác
Đạp trên lá vàng khô?
Phải chăng Lưu Trọng Lư chính là chú nai ngơ ngác kia, bởi cái nghiêng tai ngơ ngác đề thi sĩ của nó. Nó ngơ ngác vì không nghe ra hay vì Tiếng Thu quá đỗi lạ lùng. Trong đôi tai của nó chỉ có mỗi Tiếng Thu kêu xào xạc thôi, mà đằng sau tiếng xào xạc kia là biết bao rạo rực, thổn thức của đất trời. Chỉ có một tín hiệu duy nhất là tiếng “xào xạc", nhưng âm thanh của lá rừng đã gửi lên cả một bản giao hưởng vô hình của những nỗi xôn xao huyền bí. Y như thiên nhiên tạo vật này cũng mang trong lòng nỗi mù mơ của những kẻ đam mê và khát vọng của thời đại thơ mới. Hoặc cũng có thể nói chính Lưu Trọng Lư đã đem lỗi mù mờ của những đam mê và khát vọng ấy và tạo vật để nó trở thành “Tiếng thu"? Bài thơ cứ như vậy mà khép lại, nhưng đâu đó, ở một góc trong tâm hồn độc giả, những rung động khe khẽ và xôn xao của mùa thu vẫ
n còn lung lay mãi.
