Tình hình văn học hiện nay - văn học truyền thống sẽ chết?
"Mọi phong trào phản văn học đều không tiêu diệt văn học, mà hình thành một thể loại văn học mới." (Roland Barthes)
Văn học là một ngành truyền thống và tình hình thực sự khó khăn, điều này đúng trên toàn thế giới, và ở Việt Nam có thể còn hơn thế. Mọi người chỉ muốn xem những đoạn video ngắn để có một khoảng thời gian vui vẻ. Đây có thể là một xu hướng sẽ không thể đảo ngược. Vì vậy, văn chương càng ngày càng xa thời đại, thậm chí càng ngày càng xa rời con người. Nếu coi văn học là nghệ thuật, vì nghệ thuật luôn đắt giá và cần rất nhiều tiền để hỗ trợ dù nó phản ánh cuộc sống con người.
Người VN không có thói quen đọc, và điều này được kiểm chứng bởi các số liệu thống kê (trung bình người Việt Nam đọc 1 cuốn sách trên 1 năm, chia trên đầu người, nhưng số nhiều người trẻ chẳng đọc cuốn nào chứ chưa tính riêng sách văn học). Trong số những người bạn đồng trang lứa của tôi, đọc sách đã trở thành một điều xa lạ. Ngoài ra, việc đọc của mọi người hoặc quá có mục đích (công cụ và kỹ năng, nhiều người yêu thích đọc cách để làm giàu, cách để dạy con...) hoặc quá thấp (trò tiêu khiển thuần túy), và có rất ít vị trí cho văn học ở giữa.
Văn học thể hiện hai tầng rõ ràng: một là văn học trực tuyến, hai là văn học báo giấy (văn học nghiêm túc). Văn học mạng là một loại hình văn học mới, phát triển mạnh mẽ trong vài năm trở lại đây. Văn học giấy ngày càng khó để cạnh tranh. Tôi chủ yếu nói về văn học giấy ở đây. Mặc dù bản thân tôi cũng có Kindle, iPhone, iPad, MacBook, nhưng nếu bạn muốn đọc kỹ cuốn sách, phiên bản điện tử luôn có sự khác biệt là rất lớn. Hoặc là do tư duy của tôi rất lạc hậu, tôi luôn cho rằng: văn học giấy mới là văn học hiện thực. Mặc dù văn học mạng thỉnh thoảng được đọc, nhưng nó bị vứt bỏ rất nhanh, vì quá rẻ và chủ yếu phục vụ mục đích giải trí. Tôi không có ý coi thường văn học trực tuyến, nhưng tôi chỉ bày tỏ ý kiến cá nhân của mình một cách chân thành. Trên thực tế, văn học trực tuyến, với tư cách là hình thức phổ biến nhất, đã tự chứng tỏ giá trị của nó.
Văn học bây giờ có hiện trạng là: hiện tại không hay bằng quá khứ, văn trong nước không bằng tác phẩm dịch nước ngoài. Theo ý kiến của nhà xuất bản, rủi ro về tác giả mới quá lớn, chất lượng tác phẩm đứng thứ hai (sau tên tuổi), quảng bá quá đắt nên họ cực kỳ thận trọng (đây không phải là vấn đề cảm tính mà là vấn đề kinh doanh). Dịch thuật cũng vậy. Bản thân người nước ngoài đã là một thương hiệu. Nhiều bản dịch thực sự không quá xuất sắc, nhưng chúng vẫn sẽ bán chạy. Trong gần ba thập kỷ qua, văn học VN thực sự khá rối ren. Dưới sự tấn công kép của "hiện tại không bằng quá khứ, trong nước không bằng văn học nước ngoài" và sự tấn công hai mặt của văn học mạng, văn học giấy ngày càng lép vế, tác giả không thể nhìn thấy tương lai và tiến tới hướng phục vụ thị trường. Vì vậy văn học nghiêm túc không còn nghiêm túc, và bản thân uy tín của văn học cũng sa sút. Khi người đọc thấy tên tác giả lạ, họ không muốn khám phá sự mới lạ, quay mặt bỏ đi, vì sợ kém chất lượng. Nhà xuất bản lại càng thờ ơ với tác giả, nếu ai không có tên tuổi bảo chứng sẽ cảm thấy bản thảo lãng phí thời gian.
----
Văn học là một hình thức truyền thông có nhịp độ chậm và kích thích. Phim, TV, video ngắn có nhịp độ nhanh hơn và thoải mái hơn nhiều. Vì vậy, tình hình đối với văn học quả thực là rất khó khăn. Xem phim "Chiến tranh và hòa bình" còn tệ hơn nhiều so với đọc cuốn sách gốc. Luận điểm ở đây là giá trị của văn học là không gì thay thế được. Trong thời buổi nhanh, chậm là một thứ xa xỉ, và đó cũng là mong muốn thực sự của trái tim, văn chương phải nghiêm túc mua sự xa xỉ này. Bản thân tôi là một độc giả nghiêm túc, và tôi đã đọc sách của nhiều nhà văn nổi tiếng trong lịch sử. Thành thật mà nói, tôi không thể tìm thấy cuốn sách tôi muốn đọc ngay bây giờ. Nó quá dài, và tôi sợ khi tôi nhìn thấy nó, đọc sách trở thành một nhiệm vụ khó khăn. Có cuốn sách kể chuyện đời đều đều và buồn bã, và chỉ cần nhìn chúng là họ đã cảm thấy mệt mỏi. Điều này cho thấy cách kể chuyện và cách viết truyền thống không còn phù hợp với cách đọc hiện đại. Một số hình thức văn học, chẳng hạn như dòng ý thức, tuy mới lạ nhưng khó đọc.
Có thể nói, trước những đổi thay của thời đại, văn học mất dần vị trí cũ và chưa tìm được vị thế mới. Thực ra nó có chỗ đứng, nhưng người viết vẫn chưa tìm ra loại văn học nào có thể được nhân loại mới chấp nhận? Tôi cho rằng một là văn bản phải đủ nhẹ, tốt nhất là văn bản có thể tự ẩn, người đọc có thể nhận được hình ảnh trong nháy mắt, và nhịp điệu đọc dễ dàng và nhanh chóng.
Kiểu tác giả thể hiện năng lực, miêu tả theo đoạn lớn, mở ra từ từ sẽ khiến độc giả hiện đại quả thực rất sốt ruột.
Văn học sẽ chết? Văn học không chết. Nhưng văn học cũ thực sự trở nên khó khăn hơn. Nếu chỉ mang đến cho độc giả văn học một câu chuyện thì chưa đủ mà còn phải mang đến cho độc giả những thứ khác. Nếu tác giả luôn đi sau thời đại, bám vào cái gọi là giọng văn, không có chiều sâu tư tưởng và trí tưởng tượng, không cung cấp được cảm quan mới thì rất có thể sẽ bị độc giả bỏ rơi.
Một nền văn học mới đang chờ xuất hiện!
(Ý kiến mang tính cá nhân cao, rất mong chờ các bạn thảo luận)
