Văn chương không phải trò chơi nhã thú để tiêu khiển, mà là một cuộc vật lộn với ngôn ngữ. Bất kỳ tác phẩm nào dù sinh ra trong hoàn cảnh lịch sử nào, phản ánh đối tượng gì thì đều mang một tầng nghĩa sâu xa hơn là những gì ngôn từ biểu hiện. Đó chính là nguyên lý "tảng băng trôi" trong văn chương. Mọi nhà văn đều muốn viết một điều gì đó lớn lao hơn để nói về một hiện thực sâu xa hơn của xã hội. Khởi nguyên của văn học chỉ là hạt cát, nhưng nó phản ánh cả đại dương. Điều quan trọng khi tiếp nhận một tác phẩm chính là người đọc phải phát hiện những tầng nghĩa sâu xa ẩn giấu dưới những điều bình thường được nhà văn phản ánh.
Khả năng biểu hiện của văn chương trước hết xuất phát từ quá trình sáng tạo của tác giả. Nhà văn cần hiểu rõ điều mình cần phản ánh, điều muốn nói với xã hội để từ đó tìm ra phương thức biểu đạt hợp lý. Vũ Trọng Phụng, khi viết về cái đói có khả năng thú hóa con người, khiến người ta quên đi nhân tính, chỉ còn nghĩ đến cái ăn cái mặc của bản thân, đã viết về gia đình bác đánh giậm phải nuôi bà cô trong cơn hoạn nạn. Trước đây, vì đã nhiều lần ngửa tay nhận đồng tiền cứu giúp, bác đánh giậm đành ghìm lòng nuôi cô lúc về già. Cho đến một ngày, thú tính bên trong vợ bác sai khiến bác quên đi cả cái ơn ngày xưa, để xác bà lão lòa trơ trọi trên triền đê. Sự lí giải rõ về dụng ý trong văn chương làm “nghèo” hóa sự tiếp nhận, bó hẹp người đọc trong một phạm vi cảm nhận. Khi đó, phương thức biểu hiện của văn chương gói gọn trong tầm hiểu biết của người nghệ sĩ.
“Tôi viết để tìm kiếm sự cứu rỗi, nhưng mỗi từ ngữ lại đẩy tôi xa hơn khỏi sự bình yên” (Han Kang). Viết là hành trình du ngoạn cùng những chóng mặt và băn khoăn, đem những tư tưởng chắc chắn đổi lấy những hoài nghi về cuộc đời. Phương thức biểu hiện của văn chương tùy thuộc vào miền hiện thực được phản ánh, cũng đồng thời tùy thuộc vào cách tiếp nhận của người đọc. Nhưng dẫu sao, nhà văn luôn phải trong tư thế sẵn sàng thay đổi, sẵn sàng đánh đổi cảm quan cá nhân để hòa nhịp trong cảm quan chung của độc giả.
Điều đó cũng luôn đòi hỏi ở người tiếp nhận nhiều yêu cầu rất khắt khe. Đọc văn để giải trí sẽ nghiệm được những giá trị về giải trí, đọc để cảm về thế giới lại là một hành trình khác. Đọc “Chí Phèo” của Nam Cao – tác phẩm kinh điển của văn học hiện thực Việt Nam, ta thấy gì khác ngoài một thằng Chí nát rượu chỉ biết rạch mặt ăn vạ, trở thành con quỷ dữ làm đổ máu và nước mắt của dân làng Vũ Đại? Nhưng chính người đọc đã đặt “Chí Phèo” ở một tầm cao mới, để người ta hiểu rằng: Chính cái thằng Chí chỉ biết say ấy lại là kẻ tỉnh nhất, là kẻ dám đấu tranh cho quyền sống, dám nói lên tiếng nói của bọn dân hèn dễ bị làm câm tiếng.
Khả năng biểu hiện của văn chương trước hết xuất phát từ quá trình sáng tạo của tác giả. Nhà văn cần hiểu rõ điều mình cần phản ánh, điều muốn nói với xã hội để từ đó tìm ra phương thức biểu đạt hợp lý. Vũ Trọng Phụng, khi viết về cái đói có khả năng thú hóa con người, khiến người ta quên đi nhân tính, chỉ còn nghĩ đến cái ăn cái mặc của bản thân, đã viết về gia đình bác đánh giậm phải nuôi bà cô trong cơn hoạn nạn. Trước đây, vì đã nhiều lần ngửa tay nhận đồng tiền cứu giúp, bác đánh giậm đành ghìm lòng nuôi cô lúc về già. Cho đến một ngày, thú tính bên trong vợ bác sai khiến bác quên đi cả cái ơn ngày xưa, để xác bà lão lòa trơ trọi trên triền đê. Sự lí giải rõ về dụng ý trong văn chương làm “nghèo” hóa sự tiếp nhận, bó hẹp người đọc trong một phạm vi cảm nhận. Khi đó, phương thức biểu hiện của văn chương gói gọn trong tầm hiểu biết của người nghệ sĩ.
“Tôi viết để tìm kiếm sự cứu rỗi, nhưng mỗi từ ngữ lại đẩy tôi xa hơn khỏi sự bình yên” (Han Kang). Viết là hành trình du ngoạn cùng những chóng mặt và băn khoăn, đem những tư tưởng chắc chắn đổi lấy những hoài nghi về cuộc đời. Phương thức biểu hiện của văn chương tùy thuộc vào miền hiện thực được phản ánh, cũng đồng thời tùy thuộc vào cách tiếp nhận của người đọc. Nhưng dẫu sao, nhà văn luôn phải trong tư thế sẵn sàng thay đổi, sẵn sàng đánh đổi cảm quan cá nhân để hòa nhịp trong cảm quan chung của độc giả.
Điều đó cũng luôn đòi hỏi ở người tiếp nhận nhiều yêu cầu rất khắt khe. Đọc văn để giải trí sẽ nghiệm được những giá trị về giải trí, đọc để cảm về thế giới lại là một hành trình khác. Đọc “Chí Phèo” của Nam Cao – tác phẩm kinh điển của văn học hiện thực Việt Nam, ta thấy gì khác ngoài một thằng Chí nát rượu chỉ biết rạch mặt ăn vạ, trở thành con quỷ dữ làm đổ máu và nước mắt của dân làng Vũ Đại? Nhưng chính người đọc đã đặt “Chí Phèo” ở một tầm cao mới, để người ta hiểu rằng: Chính cái thằng Chí chỉ biết say ấy lại là kẻ tỉnh nhất, là kẻ dám đấu tranh cho quyền sống, dám nói lên tiếng nói của bọn dân hèn dễ bị làm câm tiếng.
