Khởi sinh từ chính cuộc sống hiện thực vốn rất nhiều biến động, văn chương phải luôn giữ được những giá trị căn cốt trong sự vận động sáng tạo theo thời gian. Văn chương thời nào cũng như vậy thôi, đặc trưng thì khác biệt nhau nhưng đều hướng đến một đích đến cuối cùng: cất lên tiếng nói con người. Âm thanh con người trong cuộc đời thực đôi khi bị vặn nhỏ tiếng, hoặc vì đồng bạc lạnh mà câm lặng hẳn đi. Khi đó, văn chương là sự cất lời cuối cùng cho tất cả những nỗi đau, cứu chuộc những phần "người" ít nhất còn đang thoi thóp. Văn chương phải đủ sức làm việc người thì mới đáng được tồn tại trên đời. Thứ văn chỉ than mây khóc gió hay là sự trá hình của thứ lý thuyết siêu hình cuối cùng cũng chỉ trôi dạt theo dòng xoáy văn chương ngày càng cuồn cuộn.
Văn chương đánh đổi những nỗi đau của tha nhân bằng vết nứt trong tâm hồn văn nhân. Han Kang - nữ nhà văn Hàn Quốc đầu tiên đạt giải Nobel viết rằng: "Tôi viết để tìm kiếm sự cứu rỗi, nhưng mỗi từ ngữ lại đẩy tôi xa hơn khỏi sự bình yên". Vốn dĩ văn chương không phải là thú vui tao nhã để tiêu khiển hay giải trí. Nếu đọc văn trên tinh thần giải trí thì cuối cùng cũng chỉ nhận về những giá trị "giải trí". Chỉ khi đọc văn trong tâm thế cảm niệm với từng câu chữ, ta mới thực sự nhận ra văn chương là một hố sâu không đáy của tư tưởng nội dung. Nhà văn là người chủ trương lý thuyết, chứng kiến nỗi đau của tha nhân bằng nỗi đau của chính mình nhưng không thể trực diện cứu vớt nỗi đau đó. Chính tác phẩm của họ mới có khả năng làm điều đó. Những dòng văn lạnh lùng của Nam Cao khởi sinh từ nỗi đau của anh canh điền Chí Phèo "một thời lương thiện". Anh đã từng mơ "có một gia đình nhỏ, chồng cuốc mướn cày thuê, vợ dệt vải", nhưng chính cái xã hội Thực dân nửa phong kiến khốn nạn đã đập tan tành cái giấc mơ nhỏ nhoi ấy, biến hắn thành thằng Chí chỉ quen rạch mặt ăn vạ. "Hai đứa trẻ" của Thạch Lam nhẹ nhàng tựa một áng thơ phiêu du giữa đời trần, giữa quang cảnh của phố huyện nghèo ngày đêm mong mỏi một sự khá khẩm hơn. Nỗi đau trong Liên và An không cay đắng, cào xé mà chỉ âm ỉ, âm ỉ trong nỗi nhớ, âm ỉ trong nỗi đau. Nỗi đau với Liên vốn đã quen thuộc, đến mức cô xem đó là một cảm giác rất đỗi bình thường.
Những nỗi đau của con người méo mó muôn hình trạng. Đó là nỗi đau của nhân tính, nỗi đau của tình người, nỗi đau trước thời thế, nỗi đau giữa cái cảnh nghèo không thể thoát ra. Phản ánh nỗi đau là một cách mô tả chân dung những biến động trong lòng người, nhưng không vì thế mà văn học ngoảnh mặt lại với cái đẹp mang tính nhân văn. Phản ánh nỗi đau và tố cáo những thế lực chà đạp lên nỗi đau đó chính là một cách thay đổi thế giới. Nó không hề quay lưng với những chân giá trị mà ngược lại còn là cách tôn vinh những vẻ đẹp trên đời, khiến con người ta biết ghê tởm cái ác mà hướng tới cái thiện. Nguyễn Minh Châu viết về cảnh cái gia đình "ba ngày một trận nhẹ, năm ngày một trận nặng" với tên chồng vũ phu, mụ đàn bà ngu dốt không biết cách tự cứu mình, một đứa con bất hiếu đánh cha chỉ để người ta biết trân trọng hơn sự hy sinh của người phụ nữ, nhắc nhở rằng bên trong ai cũng đều có một mầm thiện. Cứu chuộc nỗi đau là giải pháp hai chiều của nhà văn để "làm việc đời": vừa nâng đỡ "những con người cùng đường tuyệt lộ" vừa khiến con người hướng tới cái thiện.
Văn chương đánh đổi những nỗi đau của tha nhân bằng vết nứt trong tâm hồn văn nhân. Han Kang - nữ nhà văn Hàn Quốc đầu tiên đạt giải Nobel viết rằng: "Tôi viết để tìm kiếm sự cứu rỗi, nhưng mỗi từ ngữ lại đẩy tôi xa hơn khỏi sự bình yên". Vốn dĩ văn chương không phải là thú vui tao nhã để tiêu khiển hay giải trí. Nếu đọc văn trên tinh thần giải trí thì cuối cùng cũng chỉ nhận về những giá trị "giải trí". Chỉ khi đọc văn trong tâm thế cảm niệm với từng câu chữ, ta mới thực sự nhận ra văn chương là một hố sâu không đáy của tư tưởng nội dung. Nhà văn là người chủ trương lý thuyết, chứng kiến nỗi đau của tha nhân bằng nỗi đau của chính mình nhưng không thể trực diện cứu vớt nỗi đau đó. Chính tác phẩm của họ mới có khả năng làm điều đó. Những dòng văn lạnh lùng của Nam Cao khởi sinh từ nỗi đau của anh canh điền Chí Phèo "một thời lương thiện". Anh đã từng mơ "có một gia đình nhỏ, chồng cuốc mướn cày thuê, vợ dệt vải", nhưng chính cái xã hội Thực dân nửa phong kiến khốn nạn đã đập tan tành cái giấc mơ nhỏ nhoi ấy, biến hắn thành thằng Chí chỉ quen rạch mặt ăn vạ. "Hai đứa trẻ" của Thạch Lam nhẹ nhàng tựa một áng thơ phiêu du giữa đời trần, giữa quang cảnh của phố huyện nghèo ngày đêm mong mỏi một sự khá khẩm hơn. Nỗi đau trong Liên và An không cay đắng, cào xé mà chỉ âm ỉ, âm ỉ trong nỗi nhớ, âm ỉ trong nỗi đau. Nỗi đau với Liên vốn đã quen thuộc, đến mức cô xem đó là một cảm giác rất đỗi bình thường.
Những nỗi đau của con người méo mó muôn hình trạng. Đó là nỗi đau của nhân tính, nỗi đau của tình người, nỗi đau trước thời thế, nỗi đau giữa cái cảnh nghèo không thể thoát ra. Phản ánh nỗi đau là một cách mô tả chân dung những biến động trong lòng người, nhưng không vì thế mà văn học ngoảnh mặt lại với cái đẹp mang tính nhân văn. Phản ánh nỗi đau và tố cáo những thế lực chà đạp lên nỗi đau đó chính là một cách thay đổi thế giới. Nó không hề quay lưng với những chân giá trị mà ngược lại còn là cách tôn vinh những vẻ đẹp trên đời, khiến con người ta biết ghê tởm cái ác mà hướng tới cái thiện. Nguyễn Minh Châu viết về cảnh cái gia đình "ba ngày một trận nhẹ, năm ngày một trận nặng" với tên chồng vũ phu, mụ đàn bà ngu dốt không biết cách tự cứu mình, một đứa con bất hiếu đánh cha chỉ để người ta biết trân trọng hơn sự hy sinh của người phụ nữ, nhắc nhở rằng bên trong ai cũng đều có một mầm thiện. Cứu chuộc nỗi đau là giải pháp hai chiều của nhà văn để "làm việc đời": vừa nâng đỡ "những con người cùng đường tuyệt lộ" vừa khiến con người hướng tới cái thiện.
