Cái chết trong truyện ngắn "Chí Phèo" - Nam Cao

"Cuộc sống còn tuyệt vời biết bao trong thực tế và trong trang sách. Nhưng cuộc sống cũng bi thảm biết bao. Cái đẹp còn trộn lẫn điểm sầu buồn. Cái nên thơ còn lóng lánh giọt nước mắt ở đời" (Nguyễn Văn Thạc).

Người suốt đời đi tìm cái đẹp Nguyễn Tuân từng cảm khái "Đã là văn chương thì phải đẹp". Văn học nghệ thuật lấy cái đẹp làm khuôn vàng thước ngọc, biến những giá trị nhân văn trở thành tuyên ngôn ngàn đời. Nhưng nếu giá trị nhân văn chỉ hướng đến cái đẹp, liệu nó có trở nên đối nghịch với giá trị thực sự của văn chương - nghệ thuật vị nhân sinh?

Nam Cao là nhà văn lớn bậc nhất của nền văn học hiện thực Việt Nam. Những tác phẩm của ông hướng đến những phận người nhỏ bé, những số kiếp mỏng manh bị ngoại biên hóa, bị những thế lực chà đạp và làm cho câm tiếng. Nam Cao không chủ trương đi theo cái đẹp, không biến văn chương trở thành chốn bồng lai tiên cảnh, cách xa với cuộc sống lầm than của người đời. Trong những trang văn của ông, cái chết hiện lên như một cách để giải thoát, để thanh tẩy. Chết không đồng nghĩa với đầu hàng hay trốn tránh sự đời. Chết với Nam Cao là hành động duy nhất để đấu tranh để đòi lại quyền sống, để nói lên tiếng nói của những kiếp "người cùng khổ".

Có lẽ, cái chết đau đáu nhất trong văn ông phải nói đến cái chết của Chí Phèo. Từ một anh canh điền lương thiện, từng mơ đến cái cuộc sống bình dị "chồng cày cuốc vợ dệt vải", xã hội nhà tù thực dân đã khiến Chí đánh mất đi hoàn toàn phần người mình có. Chí cũng muốn được sống lương thiện như một người bình thường, nhưng "ai cho tao lương thiện"? Hở "ai cho tao lương thiện"? Chút nhân tính cuối cùng vừa nhen nhóm, giọt nước mắt truy nguyên hình hài quỷ dữ vừa lộ diện cũng là lúc loài người đẩy Chí đến ranh giới cuối cùng. Và cuối cùng, tác phẩm khép lại với hai cái chết của Chí và Bá Kiến. Không phải chết vì không muốn sống, mà bởi còn sống để làm gì khi đâu còn ai muốn mình lương thiện? Hoá ra, tên quỷ dữ của làng Vũ Đại lại là kẻ mang đầu óc tỉnh táo nhất. Cái chết của Chí Phèo đồng thời gây ra cái chết của tên Bá Kiến. Hắn phải chết vì đã tước đi quyền sống của bao người, Chí Phèo chết để cất lên tiếng nói của những kẻ bị bần cùng hoá, bị tha hoá, để xã hội biết câm đi tiếng nói vị kỷ cá nhân mà lắng nghe tiếng nói của những kẻ "cùng đường lạc lối".

Chết - để đòi quyền sống.

 

[Thích Văn Học]

Trong truyện ngắn "Chí Phèo", cái chết của Chí Phèo và Bá Kiến không chỉ đơn thuần là sự kết thúc bi kịch cá nhân mà còn mang nhiều tầng ý nghĩa sâu sắc, thể hiện tư tưởng hiện thực và nhân đạo của Nam Cao.

 

[Thích Văn Học]

Ý nghĩa cái chết của Chí Phèo

Cái chết của Chí Phèo là một bi kịch của người nông dân bị dồn vào bước đường cùng. Đó là cái chết để bảo vệ nhân tính vừa được thức tỉnh.

Sự thức tỉnh và khát khao làm người: Sau khi được Thị Nở đánh thức "bản chất lương thiện" bằng bát cháo hành và tình yêu, Chí Phèo khao khát trở lại cuộc sống bình thường. Hắn nhận ra mình không còn là con "quỷ dữ của làng Vũ Đại" mà là một con người với những ước mơ giản dị: một gia đình, một cuộc sống lương thiện.

Bi kịch bị cự tuyệt quyền làm người: Khi bà cô Thị Nở cấm cản mối quan hệ này, cánh cửa trở về thế giới loài người của Chí Phèo bị đóng sập. Câu hỏi day dứt "Ai cho tao lương thiện?" thể hiện sự tuyệt vọng tột cùng. Chí Phèo nhận ra mình không thể quay lại làm người lương thiện vì những vết sẹo trên mặt, những tội lỗi đã gây ra, và hơn hết là sự từ chối của xã hội.

Hành động của một người tỉnh táo: Việc Chí Phèo giết Bá Kiến rồi tự sát không phải là hành động của một kẻ say rượu mà là hành động của một người hoàn toàn tỉnh táo, ý thức rõ về bi kịch của mình. Hắn nhận ra Bá Kiến chính là kẻ đã đẩy mình vào con đường tha hóa, biến mình thành con quỷ dữ. Hắn giết Bá Kiến để trả thù và để chứng minh rằng mình không còn bị lợi dụng. Cái chết là cách duy nhất để hắn giải thoát khỏi kiếp sống tha hóa, để bảo toàn bản chất lương thiện vừa tìm thấy.

Ý nghĩa cái chết của Bá Kiến

Cái chết của Bá Kiến là sự trừng phạt tất yếu dành cho một kẻ thống trị tàn bạo, đại diện cho giai cấp địa chủ, cường hào ác bá.

Sự sụp đổ của quyền lực: Bá Kiến chết dưới lưỡi dao của chính kẻ mà hắn đã nhào nặn ra, kẻ mà hắn tưởng chừng có thể dễ dàng kiểm soát. Cái chết của hắn cho thấy sự sụp đổ của quyền lực độc ác, bóc lột, cho thấy "gieo gió thì gặt bão".

Lời tố cáo xã hội: Cái chết của Bá Kiến và Chí Phèo cùng lúc là lời tố cáo mạnh mẽ xã hội thực dân nửa phong kiến đã chà đạp lên nhân phẩm, cướp đi quyền làm người của những người nông dân lương thiện.

Suy nghĩ của Nam Cao

Qua hai cái chết này, Nam Cao gửi gắm những suy nghĩ sâu sắc về con người và xã hội:

Tư tưởng nhân đạo: Nam Cao khẳng định rằng thiên lương (bản chất tốt đẹp của con người) không bao giờ mất đi, ngay cả trong những con người tưởng chừng như đã "tha hóa" hoàn toàn. Hắn tin vào khả năng "hồi sinh" của con người và bày tỏ niềm xót thương cho những số phận bất hạnh.

Hiện thực tàn khốc: Cái kết bi kịch cho thấy Nam Cao đã thể hiện một cái nhìn hiện thực tàn khốc về xã hội đương thời. Ông nhận thấy rằng trong xã hội đó, con người không có đường sống, không có lối thoát, và cái chết là cách giải thoát duy nhất khi không còn cơ hội để được sống và làm người.

Tiếng nói "kêu cứu": Cái chết của Chí Phèo còn là một "tiếng kêu cứu" đau đớn cho quyền được làm người. Nó thôi thúc người đọc phải đặt ra câu hỏi về trách nhiệm của xã hội đối với số phận của những con người bị tha hóa.