Dòng văn học Lý – Trần (thế kỉ XI – XIV) là một trong những nền tảng quan trọng mở đầu cho tiến trình phát triển văn học viết của dân tộc Việt Nam. Hoàn cảnh ra đời của dòng văn học này gắn liền với bối cảnh lịch sử độc lập, tự chủ sau hàng trăm thế kỷ Bắc thuộc. Nhà Lý và nhà Trần đều xây dựng được một quốc gia Đại Việt cường thịnh, chiến thắng oanh liệt trước các cuộc xâm lược của nhà Tống và đặc biệt là ba lần kháng chiến chống quân Nguyên – Mông. Đây có thể xem là thời đại hào hùng và oanh liệt, rực rỡ và đẹp đẽ nhất trong lịch sử chế độ phong kiến Việt Nam. Bối cảnh đó tạo nên một ý thức dân tộc mạnh mẽ, hun đúc tinh thần tự hào và khẳng định bản lĩnh văn hóa Việt, trở thành nguồn cảm hứng lớn cho văn chương thời kì này. Để khám phá được vẻ đẹp của dòng văn học Lý Trần, cần phải hiểu rõ một số đặc điểm của dòng văn này.
Một trong những nét tiêu biểu nhất của văn học Lý – Trần là tinh thần yêu nước nồng nàn. Tinh thần ấy được thể hiện giàu cảm xúc trong các tác phẩm chính luận như “Chiếu dời đô” của Lý Công Uẩn, “Hịch tướng sĩ” của Trần Quốc Tuấn hay được kết tinh ở đỉnh cao nghệ thuật với “Nam quốc sơn hà”, “Phò giá về kinh”:
Đoạt sáo Chương Dương độ
Cầm Hồ Hàm Tử quan
Thái bình tu nỗ lực
Vạn cổ thử giang san.
(Phò giá về kinh)
Lòng yêu nước gắn liền với ý thức bảo vệ độc lập dân tộc, niềm tin vào vận mệnh Đại Việt và khát vọng xây dựng quốc gia hùng mạnh.
Đồng thời, văn học Lý – Trần mang dấu ấn đậm nét của tư tưởng Phật giáo và tinh thần thiền học. Phật giáo lúc này giữ vị trí quốc giáo, nên văn chương Thiền phát triển rực rỡ. Thơ văn của Trần Nhân Tông, Mãn Giác, Không Lộ… thể hiện vẻ đẹp thanh tịnh, hướng nội, đề cao sự giác ngộ và giải thoát. Dòng văn này góp phần tạo nên phong vị riêng cho văn học Việt Nam: vừa thấm đượm triết lý phương Đông, vừa gắn bó với đời sống và tâm hồn dân tộc.
Một đặc điểm quan trọng nữa là văn học Lý – Trần mở đường cho sự phát triển của văn học chữ Nôm. Tuy chưa phong phú, nhưng sự xuất hiện của tiếng nói dân tộc trong văn chương đánh dấu bước chuyển quan trọng, đặt nền móng cho sự rực rỡ của văn học Nôm ở các thời kì sau.
Có thể nói, văn học Lý – Trần vừa khẳng định bản lĩnh văn hóa Đại Việt, vừa tạo nên những giá trị mở đường cho văn học dân tộc: ý thức độc lập, tinh thần nhân văn, sự hòa hợp giữa tư tưởng và cảm xúc, giữa truyền thống và sáng tạo. Đây là giai đoạn tiêu biểu đặt nền tảng vững chắc cho tiến trình văn học Việt Nam suốt những thế kỉ tiếp theo, trở thành di sản văn học trong l
òng hậu thế.
Một trong những nét tiêu biểu nhất của văn học Lý – Trần là tinh thần yêu nước nồng nàn. Tinh thần ấy được thể hiện giàu cảm xúc trong các tác phẩm chính luận như “Chiếu dời đô” của Lý Công Uẩn, “Hịch tướng sĩ” của Trần Quốc Tuấn hay được kết tinh ở đỉnh cao nghệ thuật với “Nam quốc sơn hà”, “Phò giá về kinh”:
Đoạt sáo Chương Dương độ
Cầm Hồ Hàm Tử quan
Thái bình tu nỗ lực
Vạn cổ thử giang san.
(Phò giá về kinh)
Lòng yêu nước gắn liền với ý thức bảo vệ độc lập dân tộc, niềm tin vào vận mệnh Đại Việt và khát vọng xây dựng quốc gia hùng mạnh.
Đồng thời, văn học Lý – Trần mang dấu ấn đậm nét của tư tưởng Phật giáo và tinh thần thiền học. Phật giáo lúc này giữ vị trí quốc giáo, nên văn chương Thiền phát triển rực rỡ. Thơ văn của Trần Nhân Tông, Mãn Giác, Không Lộ… thể hiện vẻ đẹp thanh tịnh, hướng nội, đề cao sự giác ngộ và giải thoát. Dòng văn này góp phần tạo nên phong vị riêng cho văn học Việt Nam: vừa thấm đượm triết lý phương Đông, vừa gắn bó với đời sống và tâm hồn dân tộc.
Một đặc điểm quan trọng nữa là văn học Lý – Trần mở đường cho sự phát triển của văn học chữ Nôm. Tuy chưa phong phú, nhưng sự xuất hiện của tiếng nói dân tộc trong văn chương đánh dấu bước chuyển quan trọng, đặt nền móng cho sự rực rỡ của văn học Nôm ở các thời kì sau.
Có thể nói, văn học Lý – Trần vừa khẳng định bản lĩnh văn hóa Đại Việt, vừa tạo nên những giá trị mở đường cho văn học dân tộc: ý thức độc lập, tinh thần nhân văn, sự hòa hợp giữa tư tưởng và cảm xúc, giữa truyền thống và sáng tạo. Đây là giai đoạn tiêu biểu đặt nền tảng vững chắc cho tiến trình văn học Việt Nam suốt những thế kỉ tiếp theo, trở thành di sản văn học trong l
òng hậu thế.
