"Cuộc sống còn tuyệt vời biết bao trong thực tế và trong trang sách. Nhưng cuộc sống cũng bi thảm biết bao. Cái đẹp còn trộn lẫn điểm sầu buồn. Cái nên thơ còn lóng lánh giọt nước mắt ở đời" (Nguyễn Văn Thạc).
Người suốt đời đi tìm cái đẹp Nguyễn Tuân từng cảm khái "Đã là văn chương thì phải đẹp". Văn học nghệ thuật lấy cái đẹp làm khuôn vàng thước ngọc, biến những giá trị nhân văn trở thành tuyên ngôn ngàn đời. Nhưng nếu giá trị nhân văn chỉ hướng đến cái đẹp, liệu nó có trở nên đối nghịch với giá trị thực sự của văn chương - nghệ thuật vị nhân sinh?
Nam Cao là nhà văn lớn bậc nhất của nền văn học hiện thực Việt Nam. Những tác phẩm của ông hướng đến những phận người nhỏ bé, những số kiếp mỏng manh bị ngoại biên hóa, bị những thế lực chà đạp và làm cho câm tiếng. Nam Cao không chủ trương đi theo cái đẹp, không biến văn chương trở thành chốn bồng lai tiên cảnh, cách xa với cuộc sống lầm than của người đời. Trong những trang văn của ông, cái chết hiện lên như một cách để giải thoát, để thanh tẩy. Chết không đồng nghĩa với đầu hàng hay trốn tránh sự đời. Chết với Nam Cao là hành động duy nhất để đấu tranh để đòi lại quyền sống, để nói lên tiếng nói của những kiếp "người cùng khổ".
Có lẽ, cái chết đau đáu nhất trong văn ông phải nói đến cái chết của Chí Phèo. Từ một anh canh điền lương thiện, từng mơ đến cái cuộc sống bình dị "chồng cày cuốc vợ dệt vải", xã hội nhà tù thực dân đã khiến Chí đánh mất đi hoàn toàn phần người mình có. Chí cũng muốn được sống lương thiện như một người bình thường, nhưng "ai cho tao lương thiện"? Hở "ai cho tao lương thiện"? Chút nhân tính cuối cùng vừa nhen nhóm, giọt nước mắt truy nguyên hình hài quỷ dữ vừa lộ diện cũng là lúc loài người đẩy Chí đến ranh giới cuối cùng. Và cuối cùng, tác phẩm khép lại với hai cái chết của Chí và Bá Kiến. Không phải chết vì không muốn sống, mà bởi còn sống để làm gì khi đâu còn ai muốn mình lương thiện? Hoá ra, tên quỷ dữ của làng Vũ Đại lại là kẻ mang đầu óc tỉnh táo nhất. Cái chết của Chí Phèo đồng thời gây ra cái chết của tên Bá Kiến. Hắn phải chết vì đã tước đi quyền sống của bao người, Chí Phèo chết để cất lên tiếng nói của những kẻ bị bần cùng hoá, bị tha hoá, để xã hội biết câm đi tiếng nói vị kỷ cá nhân mà lắng nghe tiếng nói của những kẻ "cùng đường lạc lối".
Chết - để đòi quyền sống.
Người suốt đời đi tìm cái đẹp Nguyễn Tuân từng cảm khái "Đã là văn chương thì phải đẹp". Văn học nghệ thuật lấy cái đẹp làm khuôn vàng thước ngọc, biến những giá trị nhân văn trở thành tuyên ngôn ngàn đời. Nhưng nếu giá trị nhân văn chỉ hướng đến cái đẹp, liệu nó có trở nên đối nghịch với giá trị thực sự của văn chương - nghệ thuật vị nhân sinh?
Nam Cao là nhà văn lớn bậc nhất của nền văn học hiện thực Việt Nam. Những tác phẩm của ông hướng đến những phận người nhỏ bé, những số kiếp mỏng manh bị ngoại biên hóa, bị những thế lực chà đạp và làm cho câm tiếng. Nam Cao không chủ trương đi theo cái đẹp, không biến văn chương trở thành chốn bồng lai tiên cảnh, cách xa với cuộc sống lầm than của người đời. Trong những trang văn của ông, cái chết hiện lên như một cách để giải thoát, để thanh tẩy. Chết không đồng nghĩa với đầu hàng hay trốn tránh sự đời. Chết với Nam Cao là hành động duy nhất để đấu tranh để đòi lại quyền sống, để nói lên tiếng nói của những kiếp "người cùng khổ".
Có lẽ, cái chết đau đáu nhất trong văn ông phải nói đến cái chết của Chí Phèo. Từ một anh canh điền lương thiện, từng mơ đến cái cuộc sống bình dị "chồng cày cuốc vợ dệt vải", xã hội nhà tù thực dân đã khiến Chí đánh mất đi hoàn toàn phần người mình có. Chí cũng muốn được sống lương thiện như một người bình thường, nhưng "ai cho tao lương thiện"? Hở "ai cho tao lương thiện"? Chút nhân tính cuối cùng vừa nhen nhóm, giọt nước mắt truy nguyên hình hài quỷ dữ vừa lộ diện cũng là lúc loài người đẩy Chí đến ranh giới cuối cùng. Và cuối cùng, tác phẩm khép lại với hai cái chết của Chí và Bá Kiến. Không phải chết vì không muốn sống, mà bởi còn sống để làm gì khi đâu còn ai muốn mình lương thiện? Hoá ra, tên quỷ dữ của làng Vũ Đại lại là kẻ mang đầu óc tỉnh táo nhất. Cái chết của Chí Phèo đồng thời gây ra cái chết của tên Bá Kiến. Hắn phải chết vì đã tước đi quyền sống của bao người, Chí Phèo chết để cất lên tiếng nói của những kẻ bị bần cùng hoá, bị tha hoá, để xã hội biết câm đi tiếng nói vị kỷ cá nhân mà lắng nghe tiếng nói của những kẻ "cùng đường lạc lối".
Chết - để đòi quyền sống.
